Rozwijanie rezyliencji u dzieci

Co to jest rezyliencja i dlaczego ważne jest jej rozwijanie u dzieci i młodzieży?
Pojęcie rezyliencja jest często utożsamiane z odpornością psychiczną. Definiuje się je jako zdolność adaptacji do trudnych sytuacji, radzenia sobie ze stresem i negatywnymi emocjami, a także do regeneracji po przeżytych przeciwnościach losu i do odzyskiwania równowagi psychicznej. Terminem tym określa się również elastyczność umysłu i umiejętność rozwijania się w trudnych warunkach. Inaczej mówiąc rezyliencję można rozumieć jako:
- zdolność do przystosowywania się oraz powrotu do równowagi po narażeniu na stres i traumę,
- dynamiczny proces rozwoju i korzystania z zasobów wewnętrznych i zewnętrznych,
- mechanizm ochronny umożliwiający pozytywną adaptację pomimo niesprzyjającej sytuacji.
Czy zatem kształtowanie i wzmacnianie rezyliencji jest istotne? Nie ma wątpliwości, że tak. Nie unikniemy stresu w życiu, nie obronimy przed nim dzieci, ale możemy im pomóc wypracować umiejętności chroniące przed negatywnymi skutkami przykrych, bolesnych doświadczeń. Nowych sposobów radzenia sobie z wyzwaniami możemy uczyć się przez całe swoje życie i im częściej będziemy trenować, tym będziemy silniejsi psychicznie. Nie chodzi więc o to, aby usuwać dzieciom wszelkie przysłowiowe kamienie spod nóg, ale o to, by pokazywać jak je pokonać i odpowiednio wspierać w tym procesie. Nie ma jednego uniwersalnego przepisu na budowanie rezyliecji. To proces indywidualny i zależy od wielu czynników, wśród których badacze wyróżniają trzy grupy: cechy danej osoby, cechy środowiska rodzinnego i cechy środowiska pozarodzinnego. Oddziaływania podejmowane w każdym z tych trzech obszarów mogą być pomocne.
Zacznijmy od wzmacniania zasobów ochronnych u dzieci. Tutaj ważne będą różnorodne metody radzenia sobie ze stresem. Uspokajać się, wyciszać i przywracać równowagę możemy oddziałując na ciało. Skuteczne są różne techniki oddechowe np. świadomość i kontrola oddechu w czasie trwania trudnej sytuacji, ćwiczenia oddechowe, a także Trening relaksacji mięśni Jacobsona, Trening autogenny Schultza czy „przenosząca” w bezpieczne miejsce lub energetyzująca wizualizacja. Duże znaczenie mają ćwiczenia fizyczne odpowiednio dobrane do możliwości i zainteresowań dziecka: pływanie, bieganie, gra w piłkę itp. oraz inne formy ruchu, na przykład spacer, taniec. Należy dbać o odpowiednią dietę i ochronę przed nałogami. Zmniejszyć poziom stresu można także oddziałując na umysł i emocję poprzez naukę radzenia sobie z emocjami, z negatywnym myśleniem, budowanie realistycznego obrazu siebie dziecka, uświadamianie mocnych i słabych stron. Starajmy się również oddziaływać na zachowania: uczmy dzieci stawiania sobie realistycznych celów, organizacji dnia, planowania czasu wolnego, dbania o relacje z innymi ludźmi, asertywności czy umiejętności poszukiwania wsparcia. Zachęcamy do rozwijania i realizowania życiowych pasji.
Chcąc kształtować i wzmacniać rezyliencję u dziecka warto też podejmować działania w jego środowisku rodzinnym. Istotne jest zaangażowanie rodziców w wychowanie dziecka, spójność oddziaływań, dbanie o dobrą atmosferę. Rodzice są wzorami skutecznego rozwiązywania problemów, radzenia sobie z emocjami, dbania o relaks, wypoczynek i warto, żeby o tym pamiętali. Mogą uczyć się opisanych wcześniej technik radzenia sobie ze stresem, nawet trenując z własnymi dziećmi i wdrażać je w życie. W miarę potrzeb rodzice mają dostęp do różnych, często darmowych form edukacyjnych (artykuły, webinary), w przypadkach pojawienia się trudności zawsze mogą skorzystać ze wsparcia psychologa, pedagoga, lekarza w szkole, w Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej czy w przychodni zdrowia.
Trzecie środowisko, które ma istotny wpływ na rozwój rezyliencji u dzieci, to środowisko pozarodzinne. Bardzo ważna jest tu szkoła, gdyż dzieci spędzają w niej dużo czasu. Aby nauczyciele mogli skutecznie wspierać swoich podopiecznych, powinni zadbać o swój dobrostan, o relaks, realizację pasji, dobre relacje z bliskim i przyjaciółmi oraz o dostęp do wsparcia w sytuacji napotkania na różnorodne problemy życiowe czy zawodowe. Podobnie jak rodzice, są dla dzieci wzorami, wdrażają profilaktykę, prowadzą różne formy działań wychowawczych. Patrząc nieco szerzej na szkołę jako instytucję, istotne jest stworzenie dobrych warunków lokalowych, budowanie życzliwej atmosfery, zachęcanie do współpracy w zespole, zapewnienie wspierających kontaktów. Poza szkołą, wpływ na kształtowanie odporności dzieci mają także inne miejsca, w których one przebywają. Mogą to być kluby sportowe, kółka zainteresowań, drużyny harcerskie, ale także domy ich przyjaciół. Warto przyglądać się im uważnie, dostrzegać pozytywy, ale także reagować w momencie wystąpienia negatywnych czynników. Jest jeszcze jedno miejsce, które wymaga szczególnego dbania o bezpieczeństwo dzieci –to interenet. Ważna jest tu zarówno kontrola, jak i profilaktyka chroniąca przed przemocą, hejtem, wpływem negatywnych wzorców, jak i przed uzależnieniem, uczenie dzieci bezpiecznego poruszania się w sieci.
Reasumując: rozwijajmy stale rezyliencję u siebie i u dzieci, starajmy się wpływać na wszystkie obszary naszego funkcjonowania, a łatwiej będzie poradzić sobie w sytuacjach konieczności mierzenia się z silnym stresem czy nawet traumatycznym zdarzeniem.

Mgr Sylwia Tywonek – Cybulska
Psycholog kliniczny
Certyfikowany specjalista terapii uzależnień