Po nitce do kłębka, czyli jak rozpoczęła się moja przygoda z uzależnieniem od ekranu

Po nitce do kłębka, czyli jak rozpoczęła się moja przygoda z uzależnieniem od ekranu

Któregoś dnia natrafiłam na film dokumentalny polskiej produkcji pod tytułem „Pokolenie podłączonych”. Znalazłam go na darmowej wersji serwisu cda.pl. Obejrzałam z zainteresowaniem, zdziwiona i zaskoczona jego dość wysoką jakością oraz zdobytymi dzięki niemu informacjami na temat uzależnienia od telefonu i nie tylko. Film przedstawia historie kilku rodzin, gdzie rodzice wypowiadają się na temat swoich dzieci. Niektórzy są widoczni w kadrze, inni występują z ukrycia. Jest tam również pokazany ośrodek terapii uzależnień dla dzieci i dorosłych, znajdujący się na wsi, w Józefowie pod Warszawą. Pokazano tam pana profesora doktora habilitowanego Mariusza Jędrzejko, pedagoga i socjologa, pracownika Warszawskiej Poradni Towarzystwa Przyjaciół Dzieci, który ów ośrodek prowadzi. Poznaliśmy również dzieci, które przebywają w ośrodku. Pan Jędrzejko wypowiada się na temat swoich podopiecznych, kamera pokazuje też jego rozmowy z nimi i sposób działania. Film trwa 50 minut i jest dobrą opcją do wykorzystania na zajęcia lekcyjne. Wyświetlałam go kilku klasom, w których uczę, na zajęciach. Moi uczniowie sami zauważyli dwa błędy, które pojawiły się w filmie, co także oznacza, iż oglądali go z uwagą i skupieniem.
Po zapoznaniu się z tym filmem zaczęłam szukać informacji na temat ośrodka i pana Jędrzejko. Dotarłam do numeru telefonu pana profesora i przeprowadziłam rozmowę telefoniczną na temat uzależnień i własnych obaw odnośnie sytuacji domowej. Dopytałam także o możliwość przeprowadzenia szkolenia rady pedagogicznej i rodziców przez pana pedagoga. Wiedzą swoją podzieliłam się z dyrektor szkoły, w której uczę. Pani dyrektor była zainteresowana zaproszeniem pana Jędrzejko do współpracy, na ten moment jeszcze nie doszło jednak do sfinalizowania tego pomysłu.
Ponieważ odkryłam, iż pan Mariusz jest autorem i współautorem wielu publikacji i książek o tematyce uzależnień nie tylko od ekranu, ale również narkotyków, sprawdziłam dostępność poszczególnych tytułów w katalogu Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Gdańsku. Okazało się, iż w jednej z jej filii, Filii Naukowej, znajdującej się bardzo blisko mojej szkoły, jest bardzo dużo jego książek. Udałam się więc do biblioteki i wypożyczyłam kilka interesujących mnie tytułów. W książkach podoba mi się, że co jakiś czas znajdują się wypowiedzi nauczycieli lub innych osób, dotyczące danego tematu. Pan Jędrzejko podaje również konkretne wskazówki, jak skonfigurować kontrolę rodzicielską na telefonie, zamieszczone są zdjęcia pokazujące krok po kroku, jak to samodzielnie wykonać. Podaje również statystyki na podstawie przeprowadzonych badań wśród dzieci i młodzieży. Dzięki tej literaturze wybrane interesujące mnie treści i tabele skserowałam z zamiarem umieszczenia ich w prezentacji przygotowywanej przeze mnie na radę pedagogiczną w ramach dzielenia się swoją wiedzą i doświadczeniem z innymi nauczycielami, gdyż staram się o awans zawodowy na nauczyciela dyplomowanego.
W ubiegłym roku szkolnym wzięłam udział w konferencji, organizowanej przez Wyższą Szkołę Administracji i Biznesu w Gdyni, której tematem było „Zintegrowane podejście do zdrowia dzieci i młodzieży”. Na tej konferencji miałam okazję wysłuchać fantastycznego wykładu doktora Wojciecha Glaca – pracownika Wydziału Biologii Uniwersytetu Gdańskiego, twórcy imprezy naukowej Dni Mózgu organizowanej przez tenże uniwersytet. Po raz kolejny wczytując się przed wykładem w informacje na temat pana Glaca dowiedziałam się, iż jednym z jego zainteresowań jest właśnie temat uzależnień. Dzięki temu po paru latach ponownie wzięłam udział w ubiegłorocznych Dniach Mózgu, trwających aż siedem dni. Po wykładzie krótką chwilę rozmawiałam z panem doktorem, który zaprosił mnie do przybycia na tę imprezę, gdyż miał niewystarczającą ilość czasu na dłuższą rozmowę. Impreza, która po raz siódmy odbywała się w Gdańsku, miała w ofercie szeroki wachlarz wydarzeń, od profesjonalnych wykładów każdego dnia po warsztaty dla dzieci i dorosłych. Aby mieć możliwość porozmawiania z panem Glacem, wzięłam udział w kilku dniach wykładów, w tym trzech dniach, gdy jednym z prelegentów był pan doktor. Ostatniego dnia imprezy udało mi się porozmawiać, wcześniej po wykładzie było za każdym razem sporo osób chętnych na rozmowę z panem Glacem, więc nie udało mi się to. Pan Wojciech ma wybitny dar opowiadania historii dotyczących neurobiologii i mózgu, okraszonych również poczuciem humoru pana prelegenta. Od lat specjalizuje się w dzieleniu się swoją wiedzą, w sieci można znaleźć niejeden wykład z tym neurobiologiem, do którego odsłuchania zachęcam wszystkich państwa.
Pan Glac ma nieco inne podejście niż pan Jędrzejko na temat korzystania z telefonu. Argumentował, iż należy rozmawiać z dzieckiem na temat, jak wykorzystuje to narzędzie, aby było to celowe i przydatne.
W ramach gdańskich Dni Mózgu wysłuchałam również prelekcji pana Macieja Dębskiego – założyciela Fundacji Dbam o Mój Zasięg, mającej swoją siedzibę w Gdańsku. Fundacja ma w swojej ofercie weekendowe cykliczne warsztaty dla rodziców, kolonie bez telefonu dla dzieci i młodzieży, szereg różnych projektów, bezpłatne cykliczne webinary. Niewiele dowiedziałam się o profilaktyce uzależnień, natomiast sporo na temat aktualnej oferty i projektów tej fundacji. Jedną z ciekawych inicjatyw jest akcja „ Idą święta” wysyłania pocztówek świątecznych do bliskich. Od niedawna Fundacja prowadzi nowy bardzo ciekawy projekt o nazwie Gdański Kod Rodzicielski, w ramach którego znajduje się szereg artykułów dla rodziców, poruszana jest tematyka depresji jako najczęstszej choroby przyszłości, zamieszczone są bezpłatne webinary prowadzone przez różnych specjalistów z danej dziedziny i o różnorodnej tematyce. Projekt ten jest realizowany na zlecenie miasta Gdańska, ma zatem poparcie władz.
Jeszcze innym działaniem, z którego mogą skorzystać w Gdańsku rodzice i inne osoby dorosłe jest Gdański Ośrodek Promocji Zdrowia i Profilaktyki Uzależnień, mieszczący się w dzielnicy Wrzeszcz. Ośrodek, oprócz szerokiej gamy bezpłatnych zajęć sportowych i nie tylko, skierowanych dla dzieci, proponuje także możliwość konsultacji z psychologiem, na temat higieny cyfrowej. Psycholog przeprowadza test i rozmowę z pacjentem, na podstawie których diagnozuje ewentualne ryzyko uzależnienia bądź jego brak. Przekazuje również materiały pisemne zawierające zasady przestrzegania higieny cyfrowej dla wszystkich.
Przeszukując internet w poszukiwaniu kolejnych treści i filmów dotyczących tematyki uzależnień natrafiłam na kolejne filmy, które oczywiście obejrzałam i polecam innym nauczycielom oraz moim uczniom do obejrzenia. Są to:
- „Web junkie” („Dzieci sieci”) – chiński film dokumentalny z 2013 roku, trwający 74 minuty. Opowiada o ośrodku, znajdującym się w Chinach, gdzie na kilka miesięcy trafiają nastolatki uzależnione od gier i internetu. Wojskowy rygor, izolatki, terapia rodzinna, zajęcia z nauczycielem – to wszystko jest tu pokazane. Bardzo poruszający.
- „Screened out” („Uzależnieni od ekranu”) – amerykański film dokumentalny z 2020 roku, trwający 71 minut. Przedstawia wypowiedzi byłych pracowników gigantów internetowych, takich jak Google, Facebook itp. Jeden z nich stworzył stowarzyszenie zajmujące się uświadamianiem ludzi, co robią z nami portale społecznościowe, jakie zagrożenia z nich płyną itp. Ponadto film zawiera fabularyzowaną krótką historię dotyczącą pewnej rodziny i problemu nastoletniego chłopca, który nadmiernie korzysta z telefonu i nie jest w stanie się ograniczyć, o co prosi jego mama i siostra.
- krótkie filmy edukacyjne polskich instytucji profilaktycznych kilkunastominutowe
-”Don’t look down” - dziewięciogodzinny film dokumentalny - projekt azjatycki ze Zjednoczonych Emiratów Arabskich - produkcja stanowi symulację czasu spędzonego przez nastolatków przed ekranami. Film stanowi element szerokiej kampanii „End The Scroll”, której celem jest walka z uzależnieniem dzieci od smartfonów i internetu. Film ten pojawił się w kinach Roxy Cinemas znajdujących się w ZEA. Strona projektu znajduje się pod adresem https://www.endthescroll.com/.

Różne instytucje i fundacje przeprowadzają co jakiś czas badania dotyczące korzystania z internetu i urządzeń elektronicznych. Jedną z nich jest NASK, następnie Fundacja Orange czy Fundacja Dbam o Mój Zasięg.
Co kilka lat jest tworzony raport Nastolatki 3.0, bardzo szczegółowy, na podstawie ankiet wypełnionych przez uczniów i ich rodziców. Można go znaleźć w sieci, np. na stronie tej instytucji. Również bardzo wartościowym serwisem, z którego może korzystać nie tylko nauczyciel ale także uczeń jest Be.net, zawierający zestaw webinarów prowadzonych przez wysokiej klasy prelegentów. Ciekawą opcją jest zdobywanie tzw Certyfikatu Nauczyciela Przyszłości, który można uzyskać po obejrzeniu kilkunastu webinarów oraz prawidłowym wypełnieniu ankiet związanych z danym webinarem. Tworzone są kolejne edycje na dany rok szkolny.

Interesując się tą tematyką znalazłam również sporo materiałów pomocnych do wykorzystania w pracy nauczyciela, np. gotowe scenariusze zajęć czy też zbiór krótkich filmów edukacyjnych dostosowanych do danego wieku odbiorców, takie jak projekt Sieciaki czy też #Spotted – miniserial fabularny, dotyczący przemocy rówieśniczej. Materiały można także znaleźć na stronie fundacji Sexed.pl. Z mojej strony przeprowadziłam kilka lekcji z klasami z użyciem tych materiałów, podczas których uczniowie wykazali się dużą zaskakującą pomysłowością oraz szeroką wiedzą i zrozumieniem problemu.

Także dla dorosłych osób pracujących znalazłam bardzo szczegółowy test higieny cyfrowej, dostępny pod adresem https://cyfroweobywatelstwo.pl/test-higieny-cyfrowej/. Po rozwiązaniu tego testu okazało się, iż sama nie przestrzegam zasad tejże higieny, uzyskałam najniższy możliwy przedział wyniku końcowego. Jestem bardzo ciekawa, jakie wyniki osiągną moje koleżanki i koledzy z pracy, oby wyższe.
Zgłębiając temat higieny cyfrowej przeszukałam treści dotyczące aplikacji kontroli rodzicielskiej. Bardzo niewiele z nich jest dostępnych bezpłatnie. Najbardziej znana to Google Family Link, która wymaga instalacji na urządzeniu dziecka oraz rodzica oraz założenia konta Google dla dziecka. Niestety są sposoby, by obejść jej ograniczenia. Druga z tego typu aplikacji to mOchrona, jej działanie i sama instalacja jest według mnie bardziej skomplikowana niż poprzedniej. Ponadto istnieje cała gama aplikacji płatnych, z jedną z nich mam styczność, jednak nie jestem zadowolona ze sposobu jej działania i odradzam korzystanie – to program o nazwie Bezpieczna Rodzina. Inne dostępne nie są mi znane, należałoby samodzielnie zakupić wybraną przez siebie i przetestować w codziennym użytkowaniu. Z powodu mojego zainteresowania tą tematyką pytałam uczniów kilku klas o kontrolę rodzicielską właśnie. Znikoma ilość uczniów posiada jakąkolwiek kontrolę ze strony rodzica właśnie poprzez aplikację. Nagminne jest korzystanie z telefonu w bardzo wielu sytuacjach, także w chwilach, gdy absolutnie powinien być on schowany, np. podczas poruszania się po danej miejscowości. W moim rodzinnym mieście już znajdują się napisy w kolorze żółtym pt ‘Odłóż telefon i żyj!’ przed przejściami dla pieszych. Innego typu zdania widziałam też w innym mieście. Lata temu krótkie animacje na temat uzależnienia od sieci i telefonów oglądałam jako nierealna ciekawostka, obecnie widzę, iż coraz bardziej realne stają się zamieszczone w nich sytuacje życiowe, jak np. spożywanie posiłku będąc wpatrzonym w ekran smartfona itp.
Według moich obserwacji nadal jest bardzo niska świadomość wśród rodziców, iż należy racjonalnie korzystać z internetu. Na pewno wskazana byłaby ich edukacja w tym względzie, najpierw jako omówienie samego zagadnienia i problemu, a kończąc na pomocy w instalacji i operowaniu danym programem kontroli rodzicielskiej.
W ostatnich latach coraz bardziej rozpowszechnia się stosowanie aplikacji tzw AI – Artificial Intelligence, czyli sztucznej inteligencji. Poszczególne przeglądarki internetowe posiadają własne darmowe aplikacje tego typu, jak np. Gemini od Google czy Copilot od firmy Microsoft. W telefonie w pierwszej kolejności wyszukując informacje na d=wskazany temat pierwsze, co się pokazuje to właśnie tzw. Przegląd od AI, czego praktycznie nie można usunąć, trzeba by zmienić system operacyjny na Linux, a poza tym nie w każdym przypadku jest to możliwe oraz wymaga szerszej wiedzy z zakresu informatyki. Sama nieraz przekonałam się, iż materiały w ten sposób znalezione zawierają błędne informacje, niestety nie mam możliwości, by ten Przegląd przestał pojawiać się w urządzeniu. Zalew tego typu informacjami od firm internetowych w mojej ocenie spowoduje dalsze ułatwianie ludziom wyszukiwania wybranych treści, co z drugiej strony spowoduje, iż będziemy bardziej leniwi i nie będziemy w stanie samodzielnie wyszukiwać wartościowe treści.
W ubiegłym roku szkolnym natrafiłam na konferencję transmitowaną online Young Digital Poland. Trzeciego czerwca odbyła się jej dziesiąta edycja. Konferencja miała miejsce stacjonarnie w Warszawie na scenie Teatru Muzycznego Roma, ponadto można było zapisać się oraz oglądać transmisję online w czasie rzeczywistym z konferencji. W miarę możliwości – dostępności komputera, internetu oraz projektora – tego dnia wspólnie z uczniami oglądałam konferencję, a w jej ramach wykłady poszczególnych prelegentów oraz bardzo ciekawy i świetnie zrobiony polski miniserial sześcioodcinkowy pt ‘#Spotted’, dotyczący tematyki cyberprzemocy. Wszystkie wykłady były bardzo wartościowe, materiał z konferencji został także zamieszczony na kanale YouTube poświęconym Young Digital Poland, znajdują się tam również transmisje online z poprzednich edycji tego projektu. Na pewno w bieżącym roku szkolnym będę starała się ponownie wziąć udział w konferencji wraz z moimi uczniami, jeśli nie uda się to w całości w dniu odbywania się jej, będę mogła skorzystać z zamieszczonych później dla wszystkich zapisanych transmisji. Bardzo cieszę się, że istnieje tego typu inicjatywa, skierowana do uczniów. Konferencja miała wskazanie dla klas szkół średnich, jednak po konsultacji z jej przedstawicielem postanowiłam zgłosić placówkę oświatową, w której obecnie pracuję, do udziału. Nie było tam żadnych treści których nie mogły wysłuchać czy też obejrzeć uczennice lub uczniowie klas 4-8 szkoły podstawowej.
Jednym z prelegentów obecnych na dziesiątej edycji konferencji był profesor UAM dr hab. Jacek Pyżalski, pracownik Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Pan doktor posiada własną stronę internetową, na której znajdują się odniesienia do materiałów video m.in. z wykładu dotyczącego cyberbullyingu oraz Edukacji na rzecz bezpieczeństwa online w ramach projektu Saferinternet. Bardzo polecam wszystkie materiały stworzone przez pana Pyżalskiego, w niesamowicie interesujący i przystępny sposób wypowiada się na tematy dotyczące współczesnej młodzieży i internetu, ma ogromne doświadczenie projektowe, przeprowadził różnego rodzaju ankiety na szerszej grupie osób.
Projekt Saferinternet powstał w wyniku działań Komisji Europejskiej poprzez współpracę Fundacji Dzieci Niczyje – obecnie Dajemy Dzieciom Siłę, NASK oraz Fundację ORANGE. W tym roku w dniach 23-26 września 2025 odbyła się XIX Międzynarodowa Konferencja Bezpieczeństwo Dzieci i Młodzieży w Internecie, oprócz udziału stacjonarnego możliwy był także udział w formie online w tematycznych webinarach oraz prelekcjach w ramach konferencji.

Materiałów edukacyjnych, stron internetowych, różnego rodzaju projektów, badań, konferencji na temat higieny cyfrowej jest całe mnóstwo. Szukając i przeglądając je można się zagubić. Zachęcam wszystkich do pogłębienia własnych wiadomości i na dany temat oraz zastosowanie zdobytej wiedzy w praktyce, choćby na samemu sobie – aby zacząć patrzeć na to, jak korzystamy z internetu i urządzeń elektronicznych oraz wprowadzać systematycznie i stale samodzielnie przez siebie stworzony program stosowania higieny cyfrowej – pojęcia, które lata temu w ogóle nie istniało w ówczesnej rzeczywistości.