Interpersonalne umiejętności w pracy nauczyciela

INTERPERSONALNE UMIEJĘTNOŚCI W PRACY NAUCZYCIELA

Przestrzeń, w której przebiega życie zawodowe czy osobiste, jest uzależniona oddziaływaniem w dużym stopniu od tego, jak zachowują się inni ludzie, poszczególne grupy lub społeczności. Człowiek w zależności od posiadanych umiejętności społecznych, radzi sobie w kontaktach międzyludzkich w różny sposób. Zatem podniesienie tych umiejętności na wyższy poziom, warunkuje zadowolenie i satysfakcję życiową. Umiejętności interpersonalne nazywane (miękkimi) psychospołecznymi, są w wielu przypadkach niewymierne i czasami trudne do jednoznacznego określenia. Są bardzo ważnym elementem kompetencji zawodowych, obok wiedzy i postawy. Pozwalają nauczycielowi na znacznie wydajniejszy profil pracy i organizacji zajęć. Nie wystarczy jednak tylko przyswoić sobie wiedzę na ten temat, należy również umieć ją wykorzystać, zastosować odpowiednie zasady postępowania interpersonalnego. Często wiedza, którą zdobył nauczyciel na studiach w zakresie obranego kierunku, okazuje się często niewystarczająca. Nauczyciel w wielu przypadkach ma kłopoty w sytuacjach konfliktowych w zakresie negocjacji oraz mediacji, czy w zakresie tworzenia swojego autorytetu. Nauczyciele w swojej pracy nader często chcą rozwiązać wszelkie sprawy zaistniałe w kontakcie z dziećmi czy młodzieżą, chcą zapanować nad wszystkim. Według wielu specjalistów ( z tego zakresu), a także osób doświadczonych w pracy w grupie, jest to niemożliwe. Taki nauczyciel stawiający sobie tak wygórowane cele, bardzo często niemożliwe do spełnienia, musi się liczyć, że taka sytuacja prowadzi do dyskomfortu
i z czasem do tzw. wypalenia zawodowego.

Według Słownika Języka Polskiego PWN, umiejętność to „praktyczna znajomość czegoś, biegłość w czymś" lub (według WSJP) „wrodzona lub nabyta zdolność sprawnego radzenia sobie w czymś”.

DEFINICJA UMIEJĘTNOŚCI INTERPERSONALNYCH

Termin umiejętności interpersonalne to takie pojęcia, jak umiejętności społeczne, umiejętności komunikacyjne, umiejętności interakcyjne, umiejętności relacyjne.
Stosuje się również często także pojęcie kompetencje społeczne w celu podania konkretnych umiejętności interpersonalnych. Kompetencje społeczne to
złożone umiejętności warunkujące efektywność radzenia sobie w określonego typu sytuacjach społecznych, nabywane w toku treningu społecznego.
Jak podaje P. Smółka definicje umiejętności społecznych podkreślają, że są one specyficznymi, behawioralnymi komponentami efektywnej interakcji społecznej
Cechami umiejętności społecznych jest ich intencjonalność, czyli ukierunkowanie na cel.
Umiejętności interakcyjne (relacyjne) można ujmować statycznie jako środki dzięki którym ludzie inicjują, negocjują, utrzymują, zmieniają i rozwiązują
relacje. związki interpersonalne lub dynamicznie jako proces gdzie
jednostka stosuje zbiór ukierunkowanych na cel, wzajemnie
zsynchronizowanych sytuacyjnie stosownych zachowań społecznych, które są wyuczone i kontrolowane przez nią. Ważna sprawą jest w tym zakresie posiadanie wiedzy na temat, tego co, jak i kiedy należy zrobić, w celu osiągnięcia zamierzonego celu interpersonalnego.

Umiejętność społeczna. Rozpatrując to zagadnienie należy stwierdzić że umiejętność społeczna to poznawcze i afektywno-motywacyjne procesy leżące u podstaw generowania zachowań społecznych. Wyróżnia się, społeczną wiedzę deklaratywną np. posiadanie wiedzy na temat partnerów interakcji, znajomość reguł społecznych obowiązujących w danej sytuacji, ale również umiejętności formułowania i nadawania priorytetu celom interpersonalnym, planowania rozwiązań,
wyjaśniania i przewidywania zachowań innych ludzi oraz selekcjonowania, koordynowania
i stosowania odpowiednich do sytuacji umiejętności społecznych. Również procesy afektywne, wpływające na motywację nadają kierunek i dokonują wyboru określonych celów i zachowań interpersonalnych oraz wyznaczają poziom zaangażowania się w określone działanie, odpowiedniego wchodzenia lub unikania sytuacji społecznych. Jednostki społecznie efektywne posiadają znacznie bardziej rozbudowaną i szczegółową reprezentację licznych epizodów doświadczeń społecznych, natomiast brak skuteczności interpersonalnej można z poznawczego punktu widzenia wytłumaczyć brakiem odpowiednich zapisów pamięciowych, lub trudnościami w dotarciu do nich, nie zwracanie uwagi na informacje zawarte w pamięci lub jej niewłaściwym przetwarzaniu.

KOMPETENTNY NAUCZYCIEL

Kompetentny nauczyciel powinien posiadać rozległą wiedzę, umiejętności pedagogiczne i odznaczać się fachowością. Przy określeniu kompetencji nauczycieli należy wziąć pod uwagę między innymi dynamikę procesów edukacyjnych, otwartość na twórczy rozwój ucznia, umiejętność rozstrzygania sporów. Profesja nauczyciela jawi się jako zawód szczególnie trudny, wymagający jednocześnie wielu specyficznych kwalifikacji, określonych postaw czy bogatego zasobu informacji z różnych dziedzin nauki. W związku z tym istotna staje się refleksja nad kompetencjami, jakie cenione są przez uczniów we współczesnych nauczycielach.

WSPÓŁCZESNE WYMAGANIA EDUKACYJNE

Wymagania edukacyjne które obecnie są stawiane nauczycielowi, to szereg nowych obowiązków i wyzwań. To odpowiedzialność za osiągnięcia uczniów i przygotowanie ich do funkcjonowania we współczesnym społeczeństwie. J. Keil zauważa że" zawód nauczyciela jawi się jako zawód szczególnie trudny, wymagający jednocześnie wielu specyficznych kwalifikacji, określonych postaw kulturalnych, intelektualnych, moralnych, społecznych, psychicznych, a także wysoko rozwiniętych umiejętności dydaktycznych i bogatego zasobu informacji z różnych dziedzin nauki”. Aby zdobyć takie kwalifikacje należy w sposób ciągły doskonalić i dokształcając się. Nauczyciel musi być także otwarty na nową wiedzę w procesie samokształcenia. Przygotowanie zawodowe winno prowadzić do zdobywania potrzebnych kompetencji i umiejętności. Istotna zatem staje się refleksja nad kompetencjami, jakie cenione są przez uczniów we współczesnych nauczycielach.
Omawiając komunikację interpersonalną zauważamy że jest to "proces, podczas którego ludzie przekazują sobie wiadomości za pomocą symboli, którymi są słowa, sygnały pozawerbalne".

ZNACZENIE KOMUNIKACJI INTERPERSONALNYCH W PRACY NAUCZYCIELA.
Należy podkreślić wielki wpływ właściwej komunikacji interpersonalnej w pracy nauczyciela. Bardzo istotną umiejętnością w komunikacji interpersonalnej jest umiejętność aktywnego słuchania, która powinna wyzwalać aktywność dziecka, jego dobre samopoczucie, podnosić jego samoakceptację, dać dziecku poczucie poszanowania jego godności. Nauczyciele często mają skłonność do osądzania, wartościowania, chwalenia, ganienia. Natomiast należy zauważyć że umiejętności psychopedagogiczne nauczyciela są warunkiem realizowania konstruktywnego procesu wychowania mogącego być bodźcem do rozwijania aktywności i dyspozycji twórczych ucznia. Podstawowe umiejętności nauczyciela to słuchanie, przekazywanie informacji zwrotnych, pomaganie w sytuacjach trudnych. Empatia, jedna z form komunikacji interpersonalnej jest cennym narzędziem w codziennej pracy nauczyciela, prowadzącym do rozumienia ucznia, polega na prawidłowym odbieraniu uczuć
i przeżyć dziecka. Porozumiewanie się nauczycieli i uczniów między sobą, jest podmiotowym i partnerskim traktowaniem siebie nawzajem. Priorytetowym celem w pracy nauczyciela powinno być rozwinięcie u uczniów kompetencji właściwej komunikacji interpersonalnej, umiejętności empatii a także umiejętności rozwiązywania problemów na drodze porozumienia. Sposoby skutecznego komunikowania się, prezentacji własnego punktu widzenia, argumentowania i obrony własnego zdania oraz rozwijania gotowości wysłuchania innych, brania pod uwagę poglądów innych ludzi są niezmiernie cenne. Przekazywanie gotowych wiadomości powinno być zastąpione autentycznym poszukiwaniem wiedzy.

Kompetencje miękkie nauczyciela cenione w jego pracy:

-zdolności interpersonalne
-budowanie autorytet
-komunikatywność
-pewność siebie
-umiejętności pracy w zespole
-dobra organizacja pracy własnej
-wysoka motywacja do pracy
-odporność na stres
-wysoka kultura osobista
-systematyczność, rzetelność, dokładność
-zaangażowanie w wykonywana pracę
-gotowość do ciągłego rozwoju
-aktywne słuchania
-konsekwencja w działaniu
-umiejętność rozwiązywania konfliktów
Zródło: Zeszyty naukowe Politechniki Częstochowskiej, Zarządzanie nr 19 s.233 (2015 )

WYSOKIE UMIEJĘTNOŚCI INTERPERSONALNE JAKO POMOC DLA PEDAGOGÓW
Posiadanie odpowiednio wysokich kompetencji interpersonalnych jest szczególnie potrzebne ze względu na to, że nauczyciel pracuje z drugim człowiekiem i jego praca polega głównie na interakcjach społecznych. Odpowiednie kompetencje społeczne mogą pomóc w lepszym motywowaniu zarówno siebie jak i podopiecznych. Będą to:
-proaktywności (nie tylko zawodowej ale i osobistej),
-zwiększenie odporności na stres,
-podniesienie poziomu asertywności, pomocne nie tylko w przypadku kontaktów z wychowankami ale i innymi pracownikami,
-łatwiejsze budowanie autorytetu, osoby posiadające wysokie umiejętności interpersonalne odbierane są charyzmatycznie i są przeważnie autorytetem w swoim środowisku i w środowisku podopiecznych,
-inspirowanie innych do działań zgodnych z celami w tym zakresie
-zachowanie dyscypliny w klasie i grupie,
-rozwijanie, modulowanie, umiejętności u podopiecznych we wszystkich dziedzinach życia zawodowego i osobistego.

Uwarunkowania umiejętności interpersonalnych.

Kompetencje społeczne bezpośrednio zależą od rodzaju a także intensywności i efektywności treningu społecznego. Naturalny trening społeczny przechodzimy przez całe życie w codziennych sytuacjach społecznych, w środowisku społecznym. Wpływ na to ma nasze wychowanie, zdobyte doświadczenia. Te umiejętności należy szkolić podczas warsztatów i jest to równie skuteczne.
Poziom inteligencji społecznej, zdolność do postrzegania, analizowania, przetwarzania informacji o sytuacjach społecznych, pomaga w tym treningu. Zmienną intelektualną niezmiernie ważną w tym zakresie jest inteligencja emocjonalna.
Kompetencje społeczne w większym stopniu wiążą się z cechami osobowości niż zdolnościami intelektu.

Działania w celu podniesienia poziomu swoich umiejętności interpersonalnych.
Bardzo ważne sposoby podnoszenia swoich umiejętności interpersonalnych to:
-trening stacjonarny, specjalistyczne szkolenie;
-trening naturalny.
Aby szkolić swoje umiejętności społeczne, najpierw należy poszczególne umiejętności:
-zrozumieć poznawczo ( co to jest, cel i sens),
- zrozumieć behawioralnie, umożliwić dostęp do informacji zwrotnych od innych ludzi, czy jest to dobrze wykonane.(Należy do tego podchodzić bez emocji, jest rozwojowe i do wykorzystania jako informacja zwrotna w naturalnym treningu społecznym).
-zautomatyzować umiejętność, dokonywać jej często aż stanie się naturalną, zintegrowaną z innymi, czynnością.
Nie wystarczy jednak przeczytać książkę na dany temat, aby taką umiejętność zdobyć, należy ja przećwiczyć w praktyce, porozmawiać ze współpracownikami, zapytać czy wszystko zrobiliśmy dobrze. Czynności te nie mogą jednak stać sie naszym nawykiem, wykonywanym automatycznie, zwłaszcza jeśli te czynności nie były przeprowadzone właściwie.
Zautomatyzować umiejętność należy wyłącznie podczas naturalnego treningu społecznego. Wyłącznie w prawdziwych sytuacjach społecznych nowa umiejętność może stać się nawykiem. Powinno nam więc zależeć na podnoszeniu umiejętności społecznych, nie tylko ze względów zawodowych ale także osobistych.

Bibliografia:
1.P. Smółka: Jak skutecznie szkolić umiejętności interpersonalne /w:/ Komunikowanie się. Problemy i perspektywy. B. Kaczmarek, A. Kucharski, M. Stencel (red.) Wydawnictwo UMCS Lublin,2006
2.M. Godlewski, S. Krawcewicz, T. Wujek, Pedagogika, Wydawnictwo Naukowe PWN, 1978
3.A. Majewska-Gałęziak (red.): Metoda warsztatowa w kształceniu umiejętności interpersonalnych, Wydawnictwo Naukowe Sląsk, 1998
4.G.Kowalska,Kompetencje nauczyciela warunkujące efektywną komunikację interpersonalną w procesie edukacyjnym, Edukacja, 2000 nr.3