Trudności z koncentracją uwagi u dzieci - jak je rozumieć i jak wspierać?

Problemy z koncentracją uwagi należą do najczęściej zgłaszanych trudności w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Szczególnie wyraźnie ujawniają się w sytuacjach związanych z nauką – podczas odrabiania pracy domowej, wykonywania zadań na lekcji czy dłuższej pracy przy stoliku. Warto pamiętać, że obniżona koncentracja rzadko wynika
z „lenistwa” dziecka. Najczęściej stoi za nią szereg czynników rozwojowych, emocjonalnych oraz środowiskowych.
Skąd biorą się trudności z koncentracją?
Na problemy z utrzymaniem uwagi mogą wpływać m.in.:
 niska motywacja do wysiłku poznawczego: dziecko ma trudność z podejmowaniem zadań, których efekt nie jest widoczny od razu. Brakuje mu gotowości do pracy na tzw. „odroczoną nagrodę”,
 słaba odporność emocjonalna i trudności w radzeniu sobie ze stresem:
napięcie emocjonalne, lęk, obawa przed oceną czy porażką mogą znacząco obniżać zdolność koncentracji,
 niekorzystna sytuacja rodzinna: poczucie odrzucenia, brak uwagi i wsparcia ze strony dorosłych, zaniedbania wychowawcze czy przewlekłe konflikty domowe wpływają negatywnie na funkcjonowanie dziecka w szkole,
 niesprzyjająca atmosfera w szkole lub w klasie: hałas, chaos organizacyjny, brak jasno określonych zasad, a także nadmierny stres związany z wymaganiami szkolnymi osłabiają możliwość skupienia się na zadaniu,
 nieprawidłowości w rozwoju funkcji poznawczych i zdrowiu dziecka:
dysharmonie w rozwoju funkcji percepcyjnych, percepcyjno - motorycznych, poziomu intelektualnego, a także współistniejące choroby przewlekłe mogą dodatkowo utrudniać utrzymanie uwagi.
Jak przejawiają się trudności z koncentracją uwagi?
Dziecko mające trudności z koncentracją może:
 odkładać rozpoczęcie zadania „na później”, przeciągać moment podjęcia pracy,
 szybko się zniechęcać, deklarować nudę, przerywać zadanie po krótkim czasie,
 łatwo się rozpraszać - każdy bodziec z otoczenia odciąga jego uwagę,
 rezygnować z wykonywania zadań, wycofywać się, „poddawać się” przed zakończeniem pracy,
 podejmować kilka czynności jednocześnie i nie doprowadzać żadnej z nich do końca,
 popełniać dużą liczbę błędów wynikających z pośpiechu lub braku dokładności,
 pracować w sposób chaotyczny - zbyt szybko, pobieżnie lub przeciwnie: w bardzo wolnym tempie, z trudnością przechodząc od etapu do etapu.
Typy dzieci z zaburzeniami koncentracji uwagi
W praktyce pedagogicznej często wyróżnia się dwa dominujące typy funkcjonowania dzieci
z trudnościami w koncentracji:
1. typ aktywno - impulsywny:
 pracuje szybko, ale powierzchownie,
 popełnia wiele błędów, często nie czyta dokładnie poleceń,
 łatwo frustruje się w obliczu trudniejszych zadań,
 przeszkadza na zajęciach, wtrąca komentarze, zaczepia rówieśników,
 często zapomina o obowiązkach - np. nie zapisuje pracy domowej, gubi zeszyty czy potrzebne materiały.
2. typ pasywny – „z głową w chmurach”:
 działa powoli, długo „zbiera się” do rozpoczęcia pracy,
 często się zamyśla, „odpływa myślami”, sprawia wrażenie nieobecnego,
 popełnia liczne błędy pomimo wolnego tempa pracy,
 chętnie fantazjuje, snuje marzenia, co utrudnia skupienie się na zadaniu,
 potrzebuje częstego przywoływania do zadania oraz dodatkowego wsparcia organizacyjnego.
Jak wspierać dziecko? Trzy kluczowe zasady w domu i w szkole:
1. Regularność:
 stały, przewidywalny rytm dnia (czas na naukę, odpoczynek, zabawę),
 unikanie gwałtownych i radykalnych zmian w planie,
 jasno określone zasady i konsekwentne ich egzekwowanie,
 ograniczanie hałasu, nadmiaru bodźców, ekranów i „rozpraszaczy” w otoczeniu dziecka podczas nauki.
2. Rutyna:
 wykonywanie określonych czynności (np. odrabianie lekcji, pakowanie plecaka)
o stałych porach,
 utrzymywanie podobnej kolejności działań - to pomaga dziecku „automatyzować” niektóre czynności i oszczędzać zasoby uwagi,
 tworzenie prostych, czytelnych schematów (np. obrazkowy plan dnia, lista kroków do wykonania zadania).
3. Repetycja (powtarzalność):
 częste wracanie do tych samych zasad i poleceń - spokojnie, bez nadmiernego napięcia,
 upewnianie się, że dziecko zrozumiało polecenie (np. prosząc, aby powtórzyło, co ma zrobić),
 systematyczne utrwalanie nowych umiejętności poprzez krótkie, regularne ćwiczenia,
 duża doza cierpliwości i wytrwałości po stronie dorosłych - zarówno rodziców, jak
i nauczycieli.
Podsumowanie
Dziecko z trudnościami w koncentracji uwagi potrzebuje przede wszystkim zrozumienia, przewidywalności i wsparcia, a nie etykietowania jako „leniwe” czy „niegrzeczne”. Odpowiednia organizacja otoczenia, spokojna konsekwencja dorosłych oraz stopniowe wdrażanie jasnych zasad mogą znacząco poprawić funkcjonowanie ucznia w domu i w szkole. Jeśli obserwowane trudności są nasilone, długotrwałe lub budzą niepokój rodziców
i nauczycieli, warto rozważyć konsultację w poradni psychologiczno - pedagogicznej w celu poszerzenia diagnozy i zaplanowania dalszych form pomocy.

Opracowała: Żaneta Kwiatkowska, Kielce
Literatura:
- Kołakowski A., Jerzak M. (2014). ADHD w szkole. Jak pracować z dzieckiem z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
- Srebnicki T., Wolańczyk T. (wyd.). Dziecko z ADHD w szkole i przedszkolu. Warszawa.
- Bogdanowicz M. (1987). Integracja percepcyjno-motoryczna a specjalne trudności
w czytaniu u dzieci. Gdańsk: Uniwersytet Gdański.