Trudności z czytaniem - praktyczne rozwiązania

Trudności z czytaniem – praktyczne rozwiązania
z elementami teorii, odniesieniami do doświadczeń nauczyciela edukacji wczesnoszkolnej, cytatami polskich autorów oraz konkretnymi metodami i bibliografią.

Trudności z czytaniem wśród dzieci są widoczne zarówno na etapie edukacji wczesnoszkolnej, jak i na dalszych etapach kształcenia. Uczniowie często mają trudności nie tylko z samą techniką czytania, ale również ze rozumieniem czytanego tekstu, jego interpretacją oraz przetwarzaniem informacji. W obecnych czasach, czasach szybkiego rozwoju technologii i zmieniających się nawyków komunikacyjnych, wyzwania te zyskują inny wymiar. Młodzi ludzie są otoczeni różnorodnymi bodźcami i krótkimi formami przekazu, co powoduje, że coraz trudniej jest utrzymać ich uwagę na dłuższych tekstach wymagających skupienia. Jak zauważa prof. Grzegorz Leszczyński: „Czytanie przestaje być dziś naturalną aktywnością dzieci i młodzieży – wypierane jest przez krótsze, łatwiejsze formy przekazu, które nie wymagają skupienia uwagi”.
W tym miejscu koniecznie muszę jednak dodać, że jest również znaczna część dzieci, które już od pierwszych dni w szkole wykazują naturalne zainteresowanie czytaniem. Chcą czytać i czytają, do tego wypożyczają książki z biblioteki szkolnej, a ich postępy bywają naprawdę imponujące. To ogromna radość móc obserwować, jak rodzi się w nich zainteresowanie do literatury i jak szybko stają się systematycznymi czytelnikami.
Taka różnorodność potrzeb i możliwości sprawia, że nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej powinien być czujny, elastyczny i gotowy do indywidualizacji pracy z uczniem – i właśnie o tych rozwiązaniach chciałabym opowiedzieć w dalszej części tego tekstu.

Przykłady trudności czytelniczych występujących na pierwszym etapie nauki szkolnej:
W literaturze pedagogicznej wyróżnia się kilka głównych kategorii problemów z czytaniem, w tym:
1. Trudności techniczne – mylenie liter np. b-d, p-g, przeskakiwanie linijek lub wyrazów, zamienianie kolejności liter lub sylab, pomijanie liter, literowanie zamiast płynnego czytania, brak płynności czytania, zgadywanie wyrazów np. na podstawie ilustracji.
2. Trudności ze zrozumieniem tekstu – brak umiejętności wyciągania wniosków, interpretowania czy analizowania przeczytanych treści.
3. Zaburzenia emocjonalno-motywacyjne – przyczyną może być niska samoocena, lęk przed porażką czy niechęć do czytania.
4. Specyficzne trudności w uczeniu się – np. dysleksja rozwojowa, niska koncentracja uwagi.
Dzieci doświadczające wymienionych trudności często szybko tracą motywację. W klasach I–III mamy ogromną szansę, a zarazem odpowiedzialność, by te trudności rozpoznać, zareagować i odpowiednio szybko wdrożyć działania wspierające.
Praktyczne rozwiązania – metody w pracy nauczyciela edukacji wczesnoszkolnej:
1. Czytanie przez działanie: dramy na podstawie opowiadań, odgrywanie scenek, wykonywanie ilustracji do tekstu lub tworzenie lapbooków. Jak zauważa Czesław Kupisiewicz: „Uczeń zapamiętuje najwięcej, kiedy samodzielnie działa, a nie tylko słucha nauczyciela”.
2. Czytanie z podziałem na role: uczniowie pokonują lęk przed czytaniem na głos gdy robią to wspólnie – jako narratorzy czy bohaterowie. To też doskonała okazja do ćwiczenia intonacji, akcentu i emocji, co sprawia, że czytany tekst staje się bardziej zrozumiały, a sama forma czytania staje się wyjątkowo atrakcyjną i lubianą przez dzieci. Opierając się na doświadczeniu zauważam, że do czytania z podziałem na role zgłaszają się niemalże wszystkie dzieci, również te z trudnościami. Dzieje się tak dlatego, że dzieci nie czują się oceniane, bo działają w zespole.
3. Kwadrans z książką – nawyk codziennego czytania: systematyczność w nauce czytanie jest podstawowym kluczem do odniesienia sukcesu. W mojej klasie praktykuję tzw. karty czytania – każdego dnia czytają w domu przez 15 minut, a po zakończeniu zaznaczają to kolorując odpowiedni obrazek. Karta jest podpisywana przez rodziców, co pozwala na systematyczność i wspiera nawyk codziennego czytania.
4. Zaangażowanie rodziców – współpraca z rodzicami to niezwykle ważny element wspierania nauki czytania – zwłaszcza w klasie pierwszej, gdzie dzieci dopiero stawiają pierwsze kroki w świecie liter. Dlatego w mojej klasie realizuję innowację pedagogiczną, która łączy środowisko szkolne i domowe we wspólnym celu: promowaniu codziennego kontaktu z literaturą. Na pierwszym etapie nauki czytania dzieci losują wiersz z książki zawierającej utwory literatury dziecięcej. Następnie zabierają książkę do domu, gdzie – z pomocą rodziców – uczą się czytać swój tekst. Następnie prezentują go w klasie. To działanie przynosi wiele korzyści: rozwija płynność czytania, buduje odwagę wystąpień publicznych, ale przede wszystkim rozwija umiejętność czytania. Cytat „Dom bez książek jest jak ciało bez duszy”, przypisywany Cyceronowi, a często przywoływany przez Janusza Korczaka, w pełni oddaje ideę tego tematu: „Kiedy książka trafia do domu, staje się mostem między szkołą a rodziną – nie jako obowiązek, ale jako wspólna przygoda”.

Przykłady metod pedagogicznych wspierających naukę czytania:
1. Metoda sylabowa (analizy i syntezy sylabowej) – bardzo pomocna w nauce płynnego czytania. Układanki sylabowe, rymowanki, pisanie sylab po śladzie – to działania bliskie uczniowi. Bronisław Rocławski uważa, że metoda sylabowa jest skuteczna, bo dzieciom łatwiej jest zapamiętać i połączyć sylaby niż pojedyncze litery. Dzięki temu szybciej uczą się płynnie czytać, szybciej widzą efekty, rzadziej się zniechęcają i chętniej podejmują kolejne próby czytania.
2. Metoda Dobrego Startu – metoda opracowana przez Martę Bogdanowicz łączy rym, ruch i grafomotorykę. Działa całościowo na zmysły – przez piosenki, ćwiczenia wzrokowo-ruchowe, wspomaga gotowość do czytania.
3. Metoda globalna Glenna Domana: - bardzo dobrze sprawdza się w pracy z dziećmi z trudnościami – polega na rozpoznawaniu całych wyrazów jako obrazów. Działa szybko i daje dzieciom poczucie sukcesu.
4. Metoda projektów edukacyjnych: metoda projektów edukacyjnych polega na łączeniu czytania z realizacją konkretnego tematu, np. o przyrodzie, zawodach czy środkach transportu. Dzięki temu uczeń widzi sens w czytaniu, chętniej się angażuje i naturalnie rozwija umiejętność dobierania informacji oraz ich wykorzystania w praktyce.
5. Teksty o stopniowanym poziomie trudności: uczniowie z trudnościami w czytaniu potrzebują tekstów, które są dla nich osiągalne. Uproszczone lektury czy stopniowane opowiadania dają im szansę na odniesienie sukcesu i wzmacniają wiarę we własne możliwości. Ważne jest dobranie materiału tak, by dziecko musiało się postarać, ale nie czuło przy tym zniechęcenia. Jak pisał Lew Wygotski: „Dobrze dobrany tekst to taki, który wyzwala wysiłek, ale nie powoduje frustracji”.
Podsumowując: czytanie to nie tylko technika – to umiejętność myślenia, rozumienia tekstu i znajdowania w nim tego, co ważne. Dzięki temu dziecko uczy się samodzielności, lepiej rozumie świat wokół siebie i potrafi korzystać z informacji w praktyce. To także sposób na lepsze radzenie sobie w szkole i w codziennym życiu. Naszą rolą jako nauczycieli, szczególnie na etapie wczesnoszkolnym, jest pokazanie dziecku, że tekst to coś ciekawego i wartego poznania. Nawet jeśli uczniowie zaczynają od trudności – z właściwym wsparciem mogą osiągnąć swój sukces.

Bibliografia
1. Leszczyński G., „Czytanie jako sztuka przetrwania”, Warszawa
2014, Wydawnictwo Literatura.
2. Montessori M., „O kształtowaniu człowieka”. Warszawa 1999,
Wydawnictwo Żak.
3. Kupisiewicz C., „Podstawy dydaktyki ogólnej”, Warszawa 2005,
PWN.
4. Papuzińska J., „Literatura dziecięca i młodzieżowa” Warszawa
2006, WSiP.
5. Korczak J., „Prawidła życia”, Warszawa 1988, Nasza Księgarnia.
6. Korczak J., „Jak kochać dziecko”, Warszawa 2012, Wydawnictwo
Latarnik.
7. Rocławski B., „Nauka czytania i pisania metodą symultaniczno-
sekwencyjną:, Gdańsk 2001, Wydawnictwo Harmonia.