Kompetencje nauczyciela w kształtowaniu motywacji

„Dajcie mi wystarczająco długą dźwignię
i wystarczająco mocną podporę,
a sam jeden poruszę cały glob”
(Archimedes)

Współczesna cywilizacja, zwana cywilizacją informacyjną oferuje młodym osobom wiele możliwości, które uatrakcyjniają spędzanie czasu wolnego. Coraz częściej stawiamy na wygodę: rozmowa przez telefon, portale społecznościowe, zakupy online, zamiana samochodu na bardziej komfortowy. Taki styl życia chociaż z pozoru wymarzony, niesie za sobą wiele niebezpieczeństw: zanik umiejętności interpersonalnych, życia społecznego, chęci posiadania coraz więcej, budowanie postaw egoistycznych. Zaczynamy przyzwyczajać się, że wszystko mamy na wyciągnięcie ręki, wygoda nie mobilizuje do podejmowania wysiłku i trudu. Utrwala się w nas nawyk otrzymywania jak najmniejszymi kosztami zużycia sił. Podobnie dzieje się rzeczywistości szkolnej, aby osiągnąć oczekiwane efekty nauczania szkolnego, uczeń musi chcieć się nauczyć. Jeśli uczeń nie będzie wykazywał chęci do pracy nigdy nie opanuje wiedzy trwale i nie będzie potrafił stosować jej w praktyce. W obliczu tak rozwijających się tendencji uwidacznia się potrzeba organizacji edukacji w stronę działań poruszających do aktywności i ukierunkowujących je na określone cele. Zadaniom tym zdolni są podołać tylko dobrze wykształceni ludzie o wysokim poziomie profesjonalizmu. Nauczyciele, bo o nich mowa muszą wykazywać się nie tylko kwalifikacjami zawodowymi, etyczno- moralnymi cechami ale także umiejętnością zachęcania, pobudzania do nauki, znajomością różnych sposobów motywowania uczniów, technik i narządzi, zdolnością aktywizacji procesów wewnętrznych. Tylko tacy ludzie mogą kształtować osobowością ucznia, aby stała się postawą twórczo- myślącą, wrażliwą, odnoszącą sukcesy.
Proces motywowania jest sztuką od której zależą wyniki oraz sukcesy uczniów. Każde dziecko wkraczające do szkoły ma naturalną potrzebę uczenia się. Jest zafascynowane otoczeniem, swoją panią. Ten zapał jednak stopniowo wygasa wraz z wiekiem ,motywacja staje się coraz bardziej świadoma. Nauczyciel nie może przestać być czujnym, musi podtrzymywać ten tlący się płomień. Aby móc to uczynić sam musi odznaczać się wysokim stopniem zmotywowania, kreatywnością i entuzjazmem. Właściwości te powinny wypływać z chęci jego samorealizacji . Wychowawca staje się dla uczniów przykładem, ideałem godny naśladowania. Sam we własnym postępowaniu powinien dążyć do realizacji stawianych sobie celów, ufać im i stwarzać warunki i sytuacje niezbędne do ich urzeczywistnienia. Postawa nauczyciela winna prowokować uczniów do czynienia porównań i wzbudzać refleksje nad własnymi uczynkami, dając myśl ewaluacyjną, pomysł na udoskonalenie dotychczasowych dokonań.
Głównym zadaniem nauczyciela jest przygotować dziecko do samodzielnego życia, tak aby potrafiło nim samodzielnie pokierować. Należy zadbać, aby poselstwo to przebiegało w warunkach przyjaznej atmosfery i odpowiedzialnego stosunku emocjonalnego z dziećmi, mobilizującego do współdziałania. Głównym warunkiem stosowania motywów jest umiejętność porozumiewania się z dziećmi, język jakim się posługuje nauczyciel musi być zrozumiały, czyli dostosowany do predyspozycji dzieci, powinien być wspierany komunikacją pozawerbalną, czyli gestami, mimiką, ruchem ciała, oddziałując na sferę uczuciową. Aktywność interpersonalna musi odznaczać się zdolnością współodczuwania, wczuwania się w stany emocjonalne, co sprzyja bliższemu nawiązaniu kontaktu. ,,Dzięki umiejętnościom empatycznym nauczyciel jest w stanie prawidłowo postrzegać i interpretować stany emocjonalne oraz zachowania ucznia”. Umożliwiają mu one poznanie psychiki drugiego człowieka oraz zrozumienie ich myśli, motywów postępowania. Uczeń powinien czuć, że wychowawca zna jego punkt postrzegania rzeczywistości, a dla nauczyciela możliwości te są pomocne przy modyfikowaniu własnych zachowań wobec dzieci. Na samym początku istotne jest ustalenie zasad, czego wolno, a czego nie można, oraz konsekwencji za ich lekceważenie. Pedagog musi mieć świadomość, że pracuje z zespołem indywidualistów, każdy uczeń jest inny, wykonuje zadania w różnym tempie, zgodnie ze swoimi psycho - fizycznymi możliwościami. W tej sytuacji nauczyciel jako osoba motywująca powinien stwarzać warunki umożliwiające osiągnięcie sukcesu. W kontaktach międzyosobowych wykazać się tolerancyjnym podejściem, uwidaczniającym się w akceptowaniu wszystkich dzieci, nie biorąc pod uwagę ich poglądów, sądów, cech osobowości, umiejętności czy poziomu ich wiedzy. Wychowawca winien wyróżniać się cierpliwością, życzliwością i wyrozumiałością. Okazywać uczniom miłość i zainteresowanie, kiedy oni chcą się z nim identyfikować, zawsze konsekwentnie reagować na podejmowane przez uczniów próby, jeśli przyniosły oczekiwane rezultaty nagradzać, a komentarzem wyjaśniającym kwitować niewłaściwe zachowania, dopiero później skarcić gestem lub słowną naganą. Jednak nigdy nie można zapominać o komentarzu tłumaczącym takie, a nie inne reakcje, daje to dzieciom do zrozumienia co jest dobre, a co złe, co należy, a czego się zabrania. Takie zachowanie niesie za sobą dużo korzyści, uwidaczniających się w aktywnym udziale na lekcji i zaangażowaniem w poruszaną problematykę.
Bardzo ważny w edukacji jest stosunek nauczyciela do ucznia, od niego zależy charakter ich relacji i wspólna współpraca. Uczeń obok obowiązków ma również prawa, które należy akceptować i zgodnie z nimi organizować proces kształcenia. Powinien on być traktowany przez nauczyciela jako równouprawniony podmiot edukacji, w żadnym wypadku jako przedmiot. Podmiotowość daje mu szanse współdecydowania o własnym losie i stanowienia celów na podstawie wewnętrznej woli i własnego przekonania. Jest wartością samą w sobie decydującą o wartości egzystencjalnej każdego ucznia, który przeto jest uwolniony od mechanicznego urabiania osobowości zgodnie z góry założonymi wzorcami. Ma prawo zgłaszać swoje pomysły rozwiązania trudnych sytuacji i podsuwać propozycje działań, które będą zmierzać w kierunku pogłębiania wiedzy i rozwoju umiejętności w dziedzinie, która go interesuje, tym samym wzbogacać swoje życiowe doświadczenia. Jednak nie może zapominać o tym, że wiąże się to również współodpowiedzialnością za skutki tych podejmowanych aktywności. Odnoszenie się do ucznia z szacunkiem, nagradzanie za zdobyte wyniki, wiara w jego zdolności wpływa na stan równowagi psychicznej jednostki, przyczynia się do zwiększenia poczucia własnej wartości dziecka oraz podniesienia motywacji wewnętrznej . Aspiracje wychowanka rosną w momencie osiągania sukcesów, wykształca to w jego umyśle pozytywne mniemanie o swoich możliwościach, a wtedy chętniej podejmuje wyzwania. ,,Nie ma nic ważniejszego niż odkrywanie w uczniu jego możliwości i zalet oraz pomaganie mu w ich uświadomieniu - tworzy się wówczas klimat, który motywuje do rozwoju i nauki (...). Dziecku potrzebna jest informacja, że liczą się jego myśli i uczucia, że jest ważne, kompetentne w relacjach międzyludzkich (...). Jeśli jest izolowane czy wręcz odrzucane przez kolegów i koleżanki, rodzi się w nim poczucie mniejszej wartości i osamotnienia, niechęć do szkoły”.
Zgodnie z przepisami prawa obok podmiotowego traktowania uczeń ma również prawo do: uczestnictwa we właściwie zorganizowanym procesie dydaktyczno-wychowawczym, w warunkach bezpieczeństwa, zgodnie z zasadami higieny pracy umysłowej. Swobody w wyrażaniu podglądów, rozwijaniu zainteresowań przedmiotem jak i własnych, korzystając z pomieszczeń szkolnych i wyposażenia szkoły oraz wsparcia w postaci poradnictwa psychologiczno-pedagogicznego, zdrowotnego oraz pomocy w trudnościach w nauce. Projektowanie działalności edukacyjnej wiąże się z wyborem odpowiednio zachęcających do pracy metod oraz pomagających w ich stosowaniu i zobrazowaniu podejmowanej tematyki pomocy dydaktycznych. W tym miejscu uwidacznia się potrzeba kompetencji nauczycielskich przejawiających się w wyborze i prawidłowym wykorzystaniu składników planowanej aktywności . Innym motywującym czynnikiem należącym do procesu nauczania jest ocenianie. Nauczyciel powinien precyzyjnie określić zasady i kryteria oceniania tak by odzwierciedlały one nabyte umiejętności, poziom wiedzy i wysiłek włożony w ich osiągniecie. Czynność ta powinno być nakierowana na ucznia, aby wyzwalać w nim aktywność i zaangażowanie, których efektem jest osiągnięcie jak najwyższego wyniku. „Ocenianie powinno być uczciwe i sprawiedliwe dla wszystkich, bez względu na wcześniejsze osiągnięcia, płeć, rasę, język czy kulturę” . Jest to jedna z zasad oceniania wymieniona przez Parisa i Ayresa. Uczeń rozpoczynający swoją przygodę ze szkołą może zostać trwale demotywowany, gdy dosięgnie go niesprawiedliwość. Niesprawiedliwe ocenianie wraz z nadmiernym eksponowaniem niepowodzeń stanowią największego przeciwnika motywacji.
Niewątpliwe zadania, jakie stoją przed nauczycielem mogą przewyższyć zdolności niejednego kandydata na to stanowisko. Chociaż z drugiej strony osiągnięcie tego pułapu nie świadczy jeszcze o sukcesie, do pełnego szczęścia potrzebna jest ewaluacja. Proces ten rozumiany jako wartościowanie własnej pracy pedagogicznej, jest ściśle związany z projektowaniem ukierunkowanym na wprowadzenie zmian (innowacji). Wniosek jest jeden, kto nie jest ewaluacyjny, nie potrafi zmobilizować, uaktywnić, zmotywować swoich wychowanków. Wychowawca nie może nauczyć się za ucznia, ale może i powinien go inspirować na tej drodze, dalej, wspierać, a jeśli to nie wystarczy wspomagać . Podejmowanie działań motywujących wymaga od nauczyciela wielu kompetencji, dużego zaangażowania, wiary w siebie i w uczniów. Aby motywować uczniów, nauczyciel sam musi mieć motywację do pracy, bowiem najlepiej uczymy dając przykład. Tylko wtedy to, co robi, będzie przekonywać innych do aktywnego i efektywnego działania.