Sposoby wykorzystywania literatury dziecięcej w przedszkolu

„Przez odpowiednią literaturę dla dzieci kształtuje się smak przyszłego czytelnika.”
J.Brzechwa

Literatura dla dzieci to skarbnica treści i bogactwo obrazów, które mogą zachwycić małych odbiorców. To, czy tak się stanie, w ogromnym stopniu zależy od dorosłych – najpierw rodziców i opiekunów. Kiedy jednak dziecko staje się przedszkolakiem, a potem uczniem, zadanie pokazywania mu piękna utworów literackich spada również na nauczycieli.
Teksty literackie przeznaczone dla dzieci mają duży wpływ na harmonijny rozwój małego czytelnika. Kształcą bowiem ogólną sprawność intelektualną - intensyfikują kształtowanie się pojęć logicznych, wzbogacają wiedzę o świecie. Dzięki kontaktom z literaturą dziecko może poznać własną psychikę, własne przeżycia potrzeby, co pomaga mu w zrozumieniu potrzeb rówieśników, a nawet ludzi dorosłych. Stosunek emocjonalny wytworzony pod wpływem lektury do osób, do ich postępowania i do norm moralnych zapoczątkowuje elementarny proces kształtowania społecznie aprobowanych postaw, jest bodźcem do czynności i działań naśladowczych. Może też stanowić zachętę do pracy nad sobą. Ś¦wiadoma edukacja literacka zmierza do kształcenia kompetencji czytelniczych, umożliwiających dziecku recepcję wartości estetycznych utworu literackiego.
Jestem nauczycielką od 16 lat. Moim podstawowym narzędziem pracy zawsze była i jest nadal literatura dziecięca. Jej niezwykle bogate zbiory stanowią dla mnie oraz moich wychowanków nieustanną skarbnicę wiedzy oraz pomysłów na spędzanie czasu.
W wyszukiwaniu utworów literatury dziecięcej kieruję uwagę przede wszystkim na te pozycje, których treści nawiązują do aktualnych tematów prowadzonych zajęć. Szczególne miejsce zajmują więc te dzieła literackie, które eksponują w sposób wyraźny zagadnienia dydaktyczne lub wychowawcze. W mojej grupie, gdzie często wybuchają konflikty, niektóre dzieci bardzo agresywnie starają się podporządkować innym swoją wolę, niezwykle cenne są utwory o wyraźnie nakreślonych wątkach wychowawczych. Przykładem takiego właśnie utworu jest bajka A.Świrszczyńskiej „O wesołej Ludwiczce”, która zachęca do serdecznego i życzliwego odnoszenia się do siebie nawzajem i do współdziałania. Innym utworem podkreślającym wagę przyjaźni i troski o swoich kolegów może być wiersz L.Wiszniewskiego „Przyjaciele zajączka”. Natomiast dzięki „Balladzie o grzecznym rycerzu” W.Badalskiej dzieci łatwiej dostrzegą fakt, że nie zawsze siła i agresja prowadzi do osiągnięcia celów. Często dzięki używaniu zwrotów grzecznościowych można przecież zyskać o wiele więcej.
Literatura dziecięca może być również inspiracją wielostronnej aktywności dziecka: ekspresji słownej, plastycznej, muzycznej i zabaw ruchowych. Jednak szczególnie wyraźne związki istnieją między treścią utworów, a tematem swobodnych zabaw dzieci. W czasie takiej aktywności, dzięki której dzieci ożywiają bohaterów książek, odtwarzają ich losy, a zarazem w twórczy sposób rozwijają pewne wątki, tworząc swoisty komentarz utworu. Tutaj niezastąpione są piękne baśnie znanych autorów: Ch.Peraulte’a, braci Grimm czy Ch.H.Andersena.
Treść książki, która poruszyła wyobraźnię małego czytelnika, inspiruje często zabawy inscenizowane, zabawy w teatr. Ciekawe i wartościowe są szczególnie takie inscenizacje utworów literackich, kiedy dzieci nie uczą się tekstu, ale starają się go zrozumieć i przyswoić, aby go potem odtworzyć w bardziej swobodnych formach działania. Dlatego bardzo istotny jest dobór odpowiednich utworów literackich, które mogą być treścią zabawy.
Wybierając utwory z myślą o zabawie inscenizowanej staram się pamiętać o tym, aby miały zwartą akcję, dużo dialogów, jasną kompozycję, wyraziste sylwetki bohaterów, walory wychowawcze i literackie. Takie kryteria doskonale spełniają utwory J.Brzechwy, L.Krzemienieckiej czy J.Tuwima.
Systematyczny kontakt dzieci z piękną literaturą dziecięcą zachęca również do poznawania procesu powstawania książek. Zaspokojeniu tej ciekawości służą spotkania z twórcami dzieł dla dzieci. Dzięki tym spotkaniom odbywa się osobliwy dialog, który wprowadza dzieci w świat magii związanej z książką, pisaniem i czytaniem.
Dlatego nawiązałam współpracę z autorką książek dla dzieci panią Barbarą Ciemską. W utworach tej poetki znaleźć można wiele wzorców godnych naśladowania, inspiracji do zajęć plastycznych oraz zachowań społecznych. Bohaterowie jej książek noszą takie same imiona, jak moje przedszkolaki, mają podobne zabawki i ubrania. Myślę, że rzeczywisty kontakt z autorką, która głośno czyta swoją książkę, jest niezwykłym przeżyciem dla małych czytelników, zachęca do sięgania po książkę, co w dobie inwazji gier komputerowych oraz tak często przepełnionych agresją kreskówek, jest bardzo ważne. Na koniec każdego spotkania dzieci otrzymują książeczkę wraz z indywidualną, serdeczną dedykacją pisarki.
Codzienny kontakt z książką umożliwia dzieciom również bardzo dobrze wyposażona grupowa biblioteczka. Wystawione są tu książeczki o różnej tematyce. Obok książek przyrodniczych znajdują się utwory polskich poetów, jak J.Brzechwa, D.Gellner czy J.Tuwim. Na pólkach dziecko znaleźć może też baśnie braci Grimm, H. Ch. Andersena czy Ch.Perault’a. W naszej biblioteczce wyłożone są również książeczki wykonane przez same dzieci. Powstały ona na podstawie wysłuchanych utworów. Dziecko może samo sięgnąć po interesującą je pozycję, w skupieniu oglądać ilustracje czy czytać pierwsze słowa. Jest to też moment na wymianę swych spostrzeżeń z koleżanką czy kolegą.
Sposobów wykorzystania utworów literatury dziecięcej w przedszkolu jest bardzo wiele; zależą one od inwencji i pomysłowości nauczycielki. Najważniejsze jest jednak, by praca z wybranym utworem miała wielostronny charakter, była dla dzieci radością i zabawą. Wtedy dopiero piękno wierszy i baśni dla dzieci będzie w pozytywny sposób oddziaływać na sferę doznań oraz przeżyć małych czytelników.

Bibliografia:
1. Adamczykowa Z.: „Literatura dla dzieci. Funkcje, kategorie, gatunki”, Warszawa 2001
2. Dudzińska I.: „Książka barwna jak wstążka”, Wychowanie w przedszkolu, nr1/1993
3. Leszczyński G.: „Literatura i książka dziecięca”, Warszawa 2003
4. Ratyńska H.: „Literatura dziecięca w pracy przedszkola”, Warszawa 1991