Potrzeby dziecka upośledzonego

Pojęcie „potrzeba” zostało zapożyczone z nauk psychologicznych. Z definicji zawartej w „Słowniku Pedagogicznym” wynika, że „ potrzeba jest stanem, w którym jednostka odczuwa, chęć zaspokojenia jakiegoś braku. Potrzeba jest więc motywem działania” (W. Okoń 1998, s. 307).
Potrzeby osób upośledzonych są takie same, jak każdego człowieka. Dziecko nie jest w stanie samo zaspokoić swoich potrzeb bez udziału i pomocy dorosłych, z którymi jest związane, a więc rodziną. Łatwiej jest zaspokoić potrzeby dziecka, które jest oczekiwane, zdrowe, przyjęte z radością, gorzej jest kiedy rodzi się dziecko upośledzone umysłowo i nie spełnia oczekiwań rodziców. Zaspokojenie jego potrzeb może być trudne i może prowadzić do zablokowania a w konsekwencji do niekorzystnego wpływu na dalszy jego rozwój (K. Boczar 1982, s.24).
Szczególnie ważne są potrzeby psychiczne. N. Han-Ilgiewicz wymienia następujące:
1. właściwy klimat psychiczny,
2. układ kontaktów dziecka z innymi ludźmi z bliższego i dalszego otoczenia,
3. dostępny dziecku zakres właściwie dozowanej i ukierunkowanej aktywności,
4. uprzytomnienie sobie faktu własnego progresu, wzrostu,
5. istnienie akceptowanej wizji, dążeń,
6. indywidualizacja wychowania (N. Han- Iglewicz 1963, s.15).
Dla prawidłowego rozwoju dziecka upośledzonego umysłowo konieczne jest uwzględnianie dodatkowych potrzeb:
1. potrzeba świadomości, że rodzice są zadowoleni z dziecka,
2. potrzeba akceptacji otoczenia,
3. potrzeba zabawy,
4. potrzeba opieki, kontroli i dyscypliny,
5. potrzeba niezależności,
6. pogodzenie się z upośledzeniem,
7. dostrzeżenie własnych zdolności i ograniczeń,
8. potrzeba różnych doświadczeń. ( N.Han-Iglewicz za. A. Kozubska 2000, s.35)
Jedną z głównych potrzeb jest poczucie bezpieczeństwa ( H. Olechnowicz za J.Kostrzewski 1988, s.17).
Warunkiem zaspokojenia potrzeby bezpieczeństwa jest zrealizowanie potrzeb biologicznych(dziecko nie może być głodne, musi być chronione przed zimnem i niebezpieczeństwem fizycznym ( H.Olechnowicz za J. Kostrzewskim, 1988, s. 18) ).
Dziecko upośledzone czuje się bezpieczne, gdy jest przyjmowane takie jakie jest. Daje to poczucie pewności siebie i wiary we własne siły. Wyzwala inicjatywę i aktywność, rozwija indywidualność i pozwala patrzeć optymistycznie na otaczający świat. Poczucie bezpieczeństwa zapewni dziecku, tylko pełna rodzina, w której panuje ciepła atmosfera, akceptacja i stabilizacja uczuciowa Poczucie bezpieczeństwa realizuje się również przez zdobywanie przez jednostkę upośledzoną umysłowo względnej niezależności. Chociaż dziecko upośledzone w stopniu głębszym nigdy nie osiągają pełnej niezależności życiowej, uczuciowej i zawsze w pewien sposób będzie zależne od osób opiekujących się nimi, to jednak podobnie jak dziecko z normą intelektualną odczuwa potrzebę niezależności. Swą niezależność przejawiają w różnym stopniu w zależności od stadium rozwoju społecznego, możliwości rozumienia oraz w zależności od wieku. Osiągają ją dzięki umiejętnościom w zakresie samoobsługi i pełnieniu ról społecznych, co daje wiarę we własne siły. Aby wiara we własne siły mogła się zrodzić, dziecko upośledzone umysłowo powinno mieć zapewniony stały tryb życia, przebywać w towarzystwie osób znaczących w jego życiu, w otoczeniu zna¬nych mu przedmiotów (K. Boczar, 1982, s.26). Rozłąka z osobą znaną i bliską dziecku jest dla niego wielkim przeżyciem wywołującym lęk. Dzieje się tak często, gdy rodzice z różnych przyczyn decydują się na umieszczenie dziecka w ośrodku specjalnym. Okres adoptacji do nowych warunków, nowych opiekunów, nowego porządku trwa niejednokrotnie bardzo długo (H.Olechnowicz za J.Kostrzewskim, 1988, s.21).
Bardzo ważną potrzebą u osób upośledzonych umysłowo jest potrzeba ruchu. Ruch jest ważnym elementem aktywności człowieka i pozwala na rozładowanie napię¬cia psychicznego. Aktywność może przejawiać się w formie pracy, zabawy. Zabawy ruchowe i ćwiczenia gimnastyczne mają bardzo duży wpływ na prawidłowy rozwój dziecka, doskonalą poszczególne czynności ruchowe, wyrabiają zręczność, szybkość, siłę, odwagę i wytrzymałość oraz przynależność do grupy. Jest to niezwykle ważne u dzieci głębiej upośledzonych umysłowo, ponieważ często w parze z niedorozwojem umysłowym występuje zniekształcenie w budowie ciała, wady postawy oraz zaburzenia ruchowe. Od sprawności ruchowej w dużym stopniu zależy możliwość przygotowania się do jakiejkolwiek pracy i pro¬wadzenia samodzielnego życia (K.Boczar, 1982, s.27 ).
Istotną potrzebą jest potrzeba kontaktu z innymi ludźmi. Bardzo ważne są kontakty z rówieśnikami Dziecko upośledzone chce rozumieć i być rozumianym. Zazwyczaj mowa jego rozwija się z opóźnieniem w stosunku do pełnosprawnych rówieśników. Również ze zrozumieniem zdań złożonych ma kłopoty. Tylko z osobami znanymi sobie czuje się bezpiecznie, bo jedynie oni potrafią porozumieć się z nimi nie tylko za pomocą słowa, ale i gestu, mimiki, barwy głosu. Osoby nieznane mogą gesty, zachowanie dziecka głębiej upośledzonego często mylnie odczytać. Podobnie jak osoba pełnosprawna, również dziecko upośledzone w stopniu głębszym odczuwa silną potrzebę bycia dostrzeganym. Same tylko przejawy zainteresowania nim, są już dla niego nagrodą. Wielką karą i przeżyciem jest dla dziecka upośledzonego ignorowanie go, odtrącenie. Dziecko upośledzone, na które zwraca się uwagę, czuje się pewniej. Sprawia to, że śmielej kieruje swoją uwagę na zewnątrz, kształtując pozytywny obraz samego siebie, własnej wartości oraz obraz świata. Dzięki kontaktom z innymi dziecko rozwija się społecznie oraz zdobywa znajomość stosunków społecznych. Uczy się samodzielności, podejmowania pewnych inicjatyw, zyskuje pewną wolność, która jest konieczna do działania. Potrzeba kontaktu z rówieśnikami przejawia się często z opóźnieniem, ale jest niezwykle silna. Wśród osób upośledzonych umysłowo jest wiele osób, które bardzo łatwo nawiązują znajomości, samorzutnie przyłączają się do grup rówieśniczych (H.Olechnowicz za J.Kostrzewski,1988, s.24, 27).
Dziecko potrzebuje szacunku okazywanego mu ze strony czy to rodziców, czy rówieśników. Jeśli będzie ten szacunek widziało ze strony otoczenia, wówczas i samo nabiera względem siebie szacunku (K.Boczar, 1982, s.28).
Ważną potrzebą dla osób upośledzonych jest potrzeba poznawcza, która przejawia się stosownie do osiągniętego poziomu rozwojowego. Zaspokoić można te potrzebę, jeśli będzie się postępowało zgodnie z pewnymi warunkami: materiały muszą być dostosowane do poziomu ich rozwoju intelektualnego oraz zachowana musi być właściwa proporcja między aktywnością poznawczą samorzutną, a aktywnością kierowaną. Bardzo ważną sprawą jest to, aby dostrzec, nawet te bardzo małe osiągnięcia, okazywać dziecku aprobatę i zadowolenie, nie ograniczać samodzielności (H.Olechnowicz za J.Kostrzewski, 1988, s.42).
Niezwykle ważną potrzebą dla dziecka upośledzonego jest potrzeba ekspresji przeżyć, w której pod różnymi postaciami aktywnej działalności dziecko wyładowuje swój naturalny żywiołowy pęd do zabawy i czynności praktycznej (Z. Sękowska, 1982,s.193).
Zaspokajanie omawianych potrzeb ( nie jest to lista pełna ) dzieci upośledzonych umysłowo łączy się przede wszystkim z funkcjonowaniem ro¬dziny. Dziecko wychowywane w atmosferze miłości, akceptacji, bezpieczeństwa będzie mogło osiągnąć optymalny rozwój.
Tylko racjonalne i rozsądne zaspokajanie potrzeb dziecka będzie sprzyjało jego psychicznemu, fizycznemu rozwojowi i normalnym interakcjom społecznym.