Wpływ zabaw i gier dydaktycznych na rozwój umysłowy dziecka

Zabawa spełnia podstawową funkcję w psychicznym rozwoju małego dziecka. Zależnie od rodzaju zabawy dziecko uczy się rozumieć pewne zjawiska, fakty ze swego otoczenia, zdobywa doświadczenia, rozwija aktywność własną. Zabawa jest więc dziecięcą formą uczenia się, zdobywania wiedzy i umiejętności. Stwarza ona możliwość poznania świata społecznego. Trafnie dobrane zabawy dodają dziecku wiary we własne siły, a także nie pozostają bez wpływu na stopniowe kształtowanie się optymistycznego stosunku do świata i ludzi. W zabawie dydaktycznej stawiamy przed dzieckiem określony cel, zadanie do wykonania. Ponieważ w procesie rozwiązywania tego zadania najbardziej czynny jest umysł dziecka, zabawy te określane są mianem dydaktycznych, czyli nauczających. Do nich zaliczane są również gry dydaktyczne, które charakteryzują się tym, że w dążeniu do wygranej występuje element współzawodnictwa oraz obowiązują określone reguły. Przy zabawie dydaktycznej osiągnięcie celu nie nazywa się jeszcze wygraną. Samo prawidłowe rozwiązanie zadania sprawia dziecku zadowolenie, natomiast w grze występuje już pojęcie wygranej. Cechą charakterystyczną zabaw i gier dydaktycznych jest fakt, iż inicjuje je nauczyciel, niemniej jednak mogą one stać się środkiem wyzwalającym własną aktywność dziecka. Należy je przygotować wcześniej według określonego planu. Planem objęta jest zarówno forma organizacyjna zabaw, czyli przewidziana liczba uczestników, wstępne wprowadzenie dzieci oraz zadania przydzielone uczestnikom.
Zabawy i gry dydaktyczne powinny mieć związek z poprzednimi zajęciami prowadzonymi z dziećmi – utrwalać zdobyte wiadomości. Stosując je w przedszkolu możemy się łatwo przekonać, że stwarzają one sytuacje aktywizujące i sprzyjające doskonaleniu procesów poznawczych – spostrzegania, porównywania, odnajdywania podobieństw i różnic, klasyfikowania, analizy i syntezy, wyciągania wniosków na podstawie dostrzeganych związków przyczynowo – skutkowych, próby uogólnień. Obok tego duży wpływ wywierają na kształtowanie umiejętności społecznego działania. Stałe przestrzeganie reguł i prawideł zabaw wdraża dzieci do stosowania ich i do rozumienia potrzeby działalności zespołowej. Ten społeczny wpływ zabaw dydaktycznych może podziałać na formy współżycia nie tylko w przedszkolu, ale również w domu rodzinnym.
Zabawy i gry dydaktyczne powinny mieć obok elementów nauczania cechy przyjemnej zabawy, w której występuje radość, oczekiwanie. Można to osiągnąć poprzez wprowadzenie estetycznych pomocy oraz stosowanie odpowiedniej formy zapowiedzi: krótkiej, zrozumiałej, a jednocześnie zagadkowej, nieco tajemniczej. Stopień trudności odnosimy do liczby i jakości stawianych dzieciom zadań. Dla młodszych dzieci jest jedno lub dwa zadania konkretne, nieskomplikowane. Dla dzieci starszych zwiększamy liczbę i jakość zadań, gdyż łatwe zabawy są dla nich nudne i nie spełniają swej roli.
Podsumowując, analiza istoty zabaw dydaktycznych wskazuje, że dominujące są w nich elementy wychowania umysłowego. Już sam fakt postawienia przed dzieckiem określonego zadania do rozwiązania wyzwala zaciekawienie, budzi aktywność umysłową, której towarzyszy napięcie i skupienie uwagi. W dążeniu do uzyskania pozytywnego wyniku wzmaga się intensywność myślenia: tworzą się wyobrażenia i przypominają wiadomości potrzebne do znalezienia trafnego rozwiązania. Zachodzą tu ważne w rozwoju myślenia dziecka procesy analizy i uogólniania. Trafny wynik utrwala wiadomości dziecka o danym przedmiocie, rozszerza zakres treści pojęcia. Na podkreślenie zasługuje jeszcze jeden moment występujący w tym wysiłku umysłowym w toku zabaw. Wszystkim stanom myślenia towarzyszą uczucia. Są to uczucia wyższe, zwane uczuciami intelektualnymi. Rozwijanie tych uczuć ma duże znaczenie w przygotowaniu dziecka do szkoły, bowiem podłoże uczuciowe w procesie uczenia się pomaga w osiąganiu powodzenia w nauce.