Praca z książką w edukacji przedszkolnej

Wiek przedszkolny to ważny okres w życiu dzieci. Jest to okres tworzenia się trwałych nawyków, kształtowania się procesów uczuciowych i umysłowych. Podsuwanie w tym okresie interesujących książek, to nie tylko jeden z najskuteczniejszych środków wychowawczych, ale ponadto sposób przyzwyczajenia do książki, mogący stać się narzędziem poznawczym na cale życie.
Obok znajomości potrzeb dziecka w dziedzinie "czytelnictwa" umiejętności dostrzegania artystycznych i wychowawczych treści utworów, ważne jest stosowanie odpowiednich metod. Jak mówi H.Mystkowska "Forma przekazywania utworu i organizacja zajęcia nie jest sprawą obojętną. Trzeba ją dobrze przemyśleć, np. które utwory można przekazywać słuchaczom bez użycia pomocy dydaktycznych, jak powiązać żywe słowo z ilustracją, pacynką, w jakim momencie włączyć dzieci do opowiadania lub które utwory należy opowiadać, a które czytać, których uczyć na pamięć."(1)
Istnieje wiele sposobów zbliżania dzieci do książek. Pierwsze zainteresowania książką dotyczą ilustracji. Ilustracja w książce jest bodźcem, który zwraca uwagę dziecka, zachęca go do oglądania, budzi zainteresowanie tekstem. Ilustracje w książkach przeznaczone do samodzielnego oglądania przez dzieci muszą zwracać ich uwagę, wzbudzać zainteresowanie treścią, grafiką i kolorystyką. Ilustracje w książkach stanowią bodziec wyzwalający ekspresję słowną. Należy stwarzać sytuacje sprzyjające wypowiedziom. Można to organizować w sposób bardzo różny, w zależności od stopnia zainteresowania dziecka książką np.
- dając dzieciom książki nawiązywać do ich aktualnych przeżyć(tego co widziały, robiły lub zamierzają robić)
- przygotowując po kilka egzemplarzy tej samej pozycji, co zachęca dzieci do porównywania oglądanych obrazków, wzajemnego uzupełniania spostrzeżeń
- stawiać dzieciom pytania zachęcające do wypowiadania się(wg. Dudzińkiej)
Dzieci starsze należy zachęcać do myślenia nad treścią książki, do próby opowiadania jej treści na podstawie kolejnych ilustracji, do szukania tych samych postaci na ilustracjach, porównywania ich wyglądu, emocji.
Omówienie ilustracji można też wykorzystać do ćwiczeń gramatycznych. Ćwiczenia narządów mowy ma miejsce, gdy dziecko musi wypowiadać np. imię z obrazka, w którym występuje ćwiczebna głoska, można kazać dziecku wyszukać na ilustracjach różne pojazdy, a następnie naśladować ich odgłosy.
Książki jednak to nie tylko ilustracje, ale także ciekawe treści, zabawne sytuacje, treści wzbogacające lub inspirujące zabawy. W przedszkolu treści utworów literackich przekazywane są poprzez ich opowiadanie.
Zdaniem I. Dudzińskiej "opowiadanie" należy rozumieć, jako przekazywanie utworu dobrze sobie znanego własnymi słowami. Sześciolatkom można czytać książki. Czytanie ich jednak wymaga dobrej znajomości treści, by móc zastosować właściwą technikę czytania. Dzieci bardziej przeżywają treść literacką, gdy mają zachowany kontakt wzrokowy z osobą, która im opowiada.
Ważne miejsce w literaturze dziecięcej zajmuje poezja. Wiersze bowiem mają duże zastosowanie w pracy wychowawczej: czytamy je dzieciom, inscenizujemy, wykorzystujemy przy organizowaniu zabaw ćwiczących wymowę. Utwory pięknie przeczytane będą dawały przeżycia estetyczne i kształtowały zamiłowanie do poezji. Wiersze można czytać przy różnych okazjach, zarówno całej grupie, jak też indywidualnie. Utwory do czytania wybieramy dłuższe od tych przeznaczonych do opanowania na pamięć. H. Mystkowska wyróżnia fazy nauki wiersza; przygotowanie dzieci, wypowiedzenie wiersza przez nauczycielkę, próba wypowiedzi przez dzieci, okres dalszego osłuchiwania się z utworem.
Inną formą kontaktu dziecka z książką jest inscenizacja utworów literackich. Inscenizowanie utworów pomaga dzieciom rozumieć jego treść, postępowanie bohaterów i wyciągnąć wnioski. Wyróżniamy następujące rodzaje inscenizacji:
- dzieci inscenizują samodzielnie cały utwór, nie zmieniając tekstu
- nauczyciel opowiada, a dzieci inscenizują niektóre fragmenty
- dzieci odtwarzają w zabawie samodzielnie treść utworu, ale wypowiadają go własnym stylem
- dzieci rozwijają zabawę tematyczną w jakiś fragment utworu, nie starając o odtworzenie całości
- odtworzenie utworu za pomocą kukiełki lub pacynki
Podczas inscenizacji utworu, dzieci uczą się podporządkować przyjętym zasadom, uczą się słuchać tego, co mówią inne dzieci. Wykorzystując utwór literacki nie uczymy go na pamięć, lecz pozwalamy odtwarzać go w sposób samodzielny i twórczy. Aby to osiągnąć dzieci muszą dobrze poznać treść opowiadania, które będzie przedmiotem ich działania.
Duże znaczenie w kontakcie z książką ma pobudzający do działania "kącik książki". Książki powinny być umieszczone tak, aby kto chce mógł po nie sięgnąć. Liczba książek powinna być dostosowana do wieku dzieci. W "kąciku" starszaków powinno być około 30, a co pewien czas należy zmieniać książki angażując w to dzieci. Czytelnia musi być ciekawie urządzona, budzić zainteresowanie np. położenie książki umyślnie otwartej, umieszczenie kukiełki przedstawiającej bohatera, prace plastyczne dzieci nt. utworu. Zainteresowanie czytaniem wywołują takie sytuacje jak: wyszukiwanie tych samych wyrazów w tytułach rozdziałów, szukanie imienia własnego lub kolegów. Ciekawą formą wykorzystania pozycji "z czytelni" jest ich wypożyczenie do domu, a następnie zachęcenie do wypowiadania się na temat jej treści, wyjaśnienie czy warto tę książkę wypożyczyć i dlaczego.
Wprowadzenie dziecka w świat literatury, kształtowanie jego szacunku do książki przy pomocy metod odpowiednich dla jego wieku, stawia przed nauczycielem ważne i odpowiedzialne zadanie. Wykona je ten, kto sam ukochał książkę i rozumie jej rolę w życiu człowieka.


Przypisy:
H.Mystkowska "Książka w wychowaniu przedszkolnym" WSiP 1965
I.Dudzińska "Dzieci lubią opowiadać. Wychowanie w przedszkolu" 1990/10
I.Dudzińska "Wychowanie i nauczanie w przedszkolu" WSiP W-wa 1963

Bibliografia:
H. Mystkowska "Książka w wychowaniu przedszkolnym"
I. Dudzińska "Wychowanie i nauczanie w przedszkolu"
K.Kamińska "Nauka czytania dzieci w wieku przedszkolnym"
H. Mystkowska "Metodyka wychowania w przedszkolu"