Dyskusja o stereotypach kobiecości - "Kilka słów o kobietach" Elizy Orzeszkowej i "Odwaga" Anny Świrszczyńskiej

Konspekt lekcji

Cele lekcji:
ogólny:
- unaocznienie problemów związanych z emancypacją kobiet w XIX i XX w.

operacyjne:
Uczeń potrafi:
- wyjaśnić znaczenie słowa „emancypacja”;
- wymienić znane stereotypy kobiecości;
- określić, co przyspieszyło rozwój ruchu emancypacji kobiet na ziemiach polskich w XIX w. i na czym się skupiał pozytywistyczny program równouprawnienia kobiet;
- wyjaśnić, na czym polega różnica pomiędzy możliwościami mężczyzn i kobiet; wymienić zawody, jakie – według autorki – przeznacza się dla kobiet; określić, jakie zjawiska społeczne się z nim wiążą; objaśnić w jaki sposób pisarka charakteryzuje męski punkt widzenia; wskazać, jakich środków dyskursu używa; przedstawić stereotypy, przeciw którym występuje;
- zanalizować i interpretować wiersz Anny Świrszczyńskiej Odwaga: wyjaśnić, jakie treści niesie w sobie żądanie przez poetkę prawa do „nieustającego rośnięcia”; objaśnić znaczenie słów: „przeciw mnie / są wszystkie cywilizacje świata”; określić, na czym polega tytułowa odwaga;
- porównać tekst Elizy Orzeszkowej i wiersz Anny Świrszczyńskiej pod kątem stereotypów kobiecości, wobec których dystansują się obie autorki.

Metody kształcenia:
- problemowa;

Formy organizacji pracy:
- praca indywidualna;

Środki dydaktyczne:
- Ewa Paczoska, Przeszłość to dziś, cz. II, s. 78-79, 87,
- materiały na temat problemów związanych z równouprawnieniem kobiet w XIX w. i dziś.

Fazy i ogniwa lekcji.

I. PRZYGOTOWANIE.

1. Czynności porządkowe.
2. Wprowadzenie do tematu lekcji.

* Uczniowie wyjaśniają znaczenie słowa „emancypacja”.

„Emancypacja” to słowo wywodzące się z łaciny (od łac. emancipatio, oznaczającego uwolnienie się syna spod władzy ojca). Nazywa ono powstały w XIX w. ruch społeczny, którego celem było zrównanie praw (np. w zakresie edukacji, na rynku pracy) oraz statusu kobiet i mężczyzn (np. walka z ograniczeniami kultury patriarchalnej, batalia o zmianę społecznych wyobrażeń na temat kobiet).

* Uczniowie wymieniają znane im społeczne wyobrażenia na temat roli kobiet – stereotypy kobiecości.

np. kobieta strażniczka domowego ogniska / gospodyni domowa / kura domowa, kobieta matka – rola kobiety ograniczona do sfery życia domowego, rodzinnego; kobieta uwodzicielka / kusicielka, kobieta lalka / słodka idiotka – rola ograniczona do sfery erotycznych gier, kobieta jest widziana jako mało inteligentny przedmiot męskiego pożądania; kobieta anioł / muza – to rola idealizująca kobietę jako źródło natchnień mężczyzny).

* Uczniowie określają historyczne przyczyny powstania ideałów równouprawnienia kobiet na ziemiach polskich XIX w.

np. Klęska powstania styczniowego i związane z nią straty – liczne ofiary śmiertelne pośród powstańców, aresztowania i wywózki na Syberię, emigracja zmusiły Polki do przejmowania ról społecznych do tej pory właściwych mężczyznom w celu poszukiwania źródeł utrzymania, a w ślad za tym rozpoczęła się walka o zmianę postrzegania roli kobiet, o zmianę tradycyjnych wyobrażeń, wedle których tylko mężczyzna ustala prawa i normy życia społecznego.

3. Zapisanie tematu lekcji.

* Dyskusja o stereotypach kobiecości – Kilka słów o kobietach Elizy Orzeszkowej i Odwaga Anny Świrszczyńskiej.

II. OPRACOWANIE.

4. Wstępne tezy na temat tekstów Kilka słów o kobietach Elizy Orzeszkowej i Odwagi Anny Świrszczyńskiej.

* Uczniowie odpowiadają na pytanie:

- Co decyduje o zestawieniu testów z dwóch różnych epok, na dodatek tak różnych formalnie?

* Uczniowie formułują wstępne tezy na temat tekstów.

np. Oba teksty odnoszą się do stereotypów kobiecości, aczkolwiek inny jest ich kontekst historyczny i społeczny.

5. Analiza tekstu Kilka słów o kobietach Elizy Orzeszkowej.

* Uczniowie odpowiadają na pytania:

- Na czym polega różnica pomiędzy możliwościami mężczyzn i kobiet zarysowana przez Orzeszkową w refleksji o dwóch różnych „pojęciach życia”?
- Przeciw jakim stereotypom kobiecości występuje Orzeszkowa?
- Dlaczego z nimi walczy?
- Jakie zawody przeznacza dla kobiet?
- Jakie zjawiska społeczne się z tym wiążą?
- W jaki sposób autorka charakteryzuje męski punkt widzenia?
- Jakich środków dyskursu używa?

6. Odczytanie wiersza Odwaga Anny Świrszczyńskiej.

7. Analiza i interpretacja wiersza Odwaga Anny Świrszczyńskiej.

* Uczniowie interpretują wyrażone w wierszu żądanie prawa do „nieustającego rośnięcia”.

* Uczniowie wyszukują w utworze pojęcia, które są w opozycji do owego „nieustającego rośnięcia”, ograniczają je, i te, które mu sprzyjają.
* Uczniowie koncentrują się na analizie słów: „Przeciw mnie są wszystkie cywilizacje świata”. Zwracają uwagę na to, w jakim kontekście występuje w wierszu to zdanie.

Zdaniu „Przeciw mnie są wszystkie cywilizacje świata” towarzyszą w trzeciej zwrotce odniesienia do świętych ksiąg różnych religii, których treści od wieków zakorzenione są w kulturze i obyczajowości. Słowa „mistyczni aniołowie: i „Dziesięciu Mahometów” mogą świadczyć o odwołaniach do wskazań zawartych w Biblii i Koranie, gdzie często podkreślana jest podległość kobiety wobec mężczyzny. To teksty, w których rola kobiety sprowadzona jest do bycia żoną i matką, do służenia innym. Tego właśnie nie chce poetka, mówiąc o „swoim pięknym człowieczym egoizmie”.

* Na podstawie przeprowadzonej analizy uczniowie formułują odpowiedź na pytania:

- Na czy polega tytułowa odwaga?
- Które słowa tekstu najpełniej wyjaśniają tytuł?

Odwaga jest synonimem sprzeciwu bohaterki wiersza wobec utrwalanych przez wieki stereotypów, uwiecznionych w kodeksach religijno – obyczajowych. Polega ona jednak przede wszystkim na przełamaniu własnych oporów.

III. PODSUMOWANIE I UTRWALENIE .

8. Porównanie obu tekstów omawianych na lekcji pod kątem stereotypów kobiecości, wobec których dystansują się autorki.

* Uczniowie samodzielnie zapisują wnioski w postaci tabeli.