Rozwój mowy u dzieci z zespołem Downa

Rozwój mowy u dziecka z zespołem Downa jest zwykle częściej opóźniony niż u dziecka prawidłowo rozwiniętego. Liczne obserwacje wykazały, że dzieci dotknięte tym zespołem dopiero w trzecim roku życia a niekiedy i później, zaczynały wymawiać pojedyncze słowa, często słabo zrozumiałe nawet dla najbliższego otoczenia.
Oceniając poziom rozwoju mowy dzieci z zespołem Downa trzeba podkreślić, że oprócz braku umiejętności budowania wypowiedzi, braku rozumienia ich, zaburzona jest także wymowa (niewyraźna, bełkotliwa, zamazana). Często głos u tych dzieci bywa chrypiący i zniekształcony. Prawdopodobnie tłumaczyć to można wadliwą budową anatomiczną krtani, wiotkością mięśni oddechowych i fonacyjnych, asymetrycznym ustawieniem wiązadeł głosowych, niedoczynnością tarczycy, oraz zaburzeniami funkcjonalnymi układu oddechowego. Mogą też być warunkowane centralnie jako następstwo uszkodzenia centralnego układu nerwowego, lub pozacentralnie wskutek uszkodzenia dróg nerwowych, bądź samych narządów biorących udział w procesie mowy. Wymawiane dźwięki, a w ślad za tym wyrazy mogą być również zniekształcane przez dziecko z zespołem Downa na skutek nieprawidłowo funkcjonującego aparatu słuchowego (zaburzenia słuchowe; obniżenie progu słyszenia, trudności w różnicowaniu dźwięków). Często oprócz przyczyn związanych z budową i funkcją centralnego i obwodowego układu nerwowego czy nieprawidłową budową anatomiczno – fizjologiczną całego aparatu mownego dostrzega się jeszcze inne, które mają związek z nieprawidłową wymową, opóźnioną mową lub jej brakiem. Przyczyny te można określić mianem „przyczyn społecznych”. Do przyczyn o takim charakterze zaliczyć należy: brak kontaktu dziecka z osobami mówiącymi, izolowanie go od ludzi, od rodzeństwa mówiącego, od rówieśników, eliminowanie wszelkich podniet i okazji do mówienia.
Kształtowanie i rozwój mowy u dzieci zespołem Downa wyznaczają, podobnie jak u dzieci z normą rozwojową, kolejno po sobie następujące fazy, zwane też okresami kształtowania mowy, jednak u dzieci z zespołem Downa nie przebiegają one równolegle z wiekiem dziecka i nie nadążają za nim.
• Okres melodii (sygnału – apelu) – u dzieci w normie rozwojowej trwa od urodzenia do ukończenia pierwszego roku życia. Charakterystycznymi formami jest głużenie, oraz gaworzenie. U dzieci z zespołem Downa głużenie może pojawić się między czwartym a trzynastym miesiącem życia, a więc o wiele później. Gaworzenie natomiast w zależności od rozwoju psychofizycznego dziecka, może wystąpić między siódmym miesiącem a szóstym rokiem życia. Na ogól dzieci te w okres gaworzenia wchodzą wówczas, gdy ich rozwój umysłowy osiąga inteligencje na poziomie dziecka zdrowego w wieku od czterech do jedenastu miesięcy. Część dzieci z omawianym zespołem kończy pierwszy rok życia opanowując jedynie głużenie, są jednak i takie, które potrafią już gaworzyć, ćwicząc przy tym nie tylko aparat mowny, ale i aparat słuchowy.
• Okres wyrazu (sygnału jednoklasowego) – u dzieci prawidłowo rozwijających się obejmuje drugi rok życia. Dzieci z zespołem Downa w okres ten wchodziły między osiemnastym miesiącem a dziesiątym rokiem życia, trwał więc on nie kilkanaście miesięcy, jak w przypadku dzieci z normą rozwojową, lecz nawet kilka lat. Pierwszymi słowami przez nie wypowiadanymi były nazwy osób, przedmiotów, lub części ciała, czynności.
• Okres zdania (sygnału dwuklasowego) i okres swoistej mowy dziecięcej (swoistych form językowych) – to dwa okresy niezwykłej aktywności prawidłowo rozwijającego się dziecka w wieku od trzeciego do siódmego roku życia. Dzieci z zespołem Downa w omawiany okres kształtowania i rozwoju mowy wchodzą na ogół z dużym opóźnieniem, czasem nawet kilkunastoletnim, a niektórym z nich nigdy prawdopodobnie nie uda się dojść do tego etapu rozwojowego. Z badań J. Kostrzewskiego (1966) wynika, że dzieci z zespołem Downa zaczęły budować swe pierwsze dwuwyrazowe wypowiedzi między czwartym a czternastym rokiem życia. Inne badania (E. Minczakiewicz 1988) potwierdzają, że tę trudną sztukę opanowują jedynie dzieci o wyższym poziomie rozwoju umysłowego, tzn. upośledzone umysłowo w stopniu lekkim, umiarkowanym i niektóre z upośledzeniem znacznym. Statyczne, mało elastyczne wargi uniemożliwiają artykulację głosek wargowych (p, b, m) i wargowo – zębowych (w, f)

Na podkreślenie zasługuje fakt, że rozumienie słów znacznie wyprzedza samodzielne mówienie. Wynikają stąd pewne przesłanki praktyczne narzucające kolejność i zakres działań usprawniających funkcje społeczne dziecka, do których zalicza się porozumiewanie dziecka z otoczeniem. Podstawą tych działań jest opanowanie systemu znaków służących porozumiewaniu się, tj. znaków mimicznych, gestów, migów, języka, rozumienie ich znaczenia, odczytywania ich zgodnie z intencją rozmówców. Stąd celowe jest podjęcie systematycznego usprawniania mowy dzieci niepełnosprawnych umysłowo.

Literatura:
E. Minczakiewicz ,,Dziecko z Zespołem Downa’