Andrzej SIOMA
Formy pracy z tekstem biblijnym w „Podręczniku metodycznym do Katechizmu Religii Katolickiej”
cz. I - IV
Praca magisterska
napisana pod kierunkiem
s. dr Haliny Iwaniuk USJK
na Seminarium z Katechetyki
w Wydziale Teologicznym
UKSW w Warszawie
Warszawa 2001
SPIS TREŚCI
Wykaz skrótów ........................................ str. 4
Wstęp ........................................ str. 5
1. METODY ZWIĄZANE Z PODAJĄCYM TOKIEM KATECHEZY ... str. 11
1.1. Opowiadanie ........................................ str. 11
1.2. Pogadanka ........................................ str. 17
1.3. Wykład ........................................ str. 24
2. METODY PRACY ZWIĄZANE Z TOKIEM PROBLEMOWYM ........ str. 30
2.1. Dyskusja ........................................ str. 31
2.2. Rozmowa z uczniami ........................................ str. 34
2.3. Analiza tekstu biblijnego ........................................ str. 36
2.3.1. Wprowadzenie do czytań tekstu ........................................ str. 36
2.3.2. Czytanie tekstu biblijnego ........................................ str. 40
2.3.3. Formy analizy tekstu biblijnego ........................................ str. 43
2.3.3.1. Analiza w zespołach klasowych / w grupach / pod kierunkiem katechety ........................................ str. 44
2.3.3.2. Analiza indywidualna ........................................ str. 46
2.3.4. Rodzaje analizy tekstów biblijnych ........................................ str. 48
2.3.4.1. Analiza strukturalna ........................................ str. 48
2.3.4.2. Dzielenie tekstu ........................................ str. 49
2.3.4.3. Schematyczne przedstawienie treści Pisma świętego ...................................... str. 50
3. METODY ZWIĄZANE Z TOKIEM EKSPONUJĄCYM ............................ str. 51
3.1. Uroczyste czytanie tekstu biblijnego ........................................ str. 51
3.2. Słuchowisko ........................................ str. 54
3.3. Pokaz ........................................ str. 55
3.4. Recytacja tekstów Biblii ........................................ str. 57
3.5. Gazetka / gablota / ........................................ str. 58
3.6. Wystawa ........................................ str. 59
3.7. Fryz ........................................ str. 60
3.8. Rysowanie ........................................ str. 62
3.9. Wyklejanie ilustracji ........................................ str. 64
4. FORMY I METODY W PRAKTYCZNYM TOKU KATECHEZY ....... str. 66
4.1. Modlitwa ........................................ str. 68
4.1.1. Modlitwa psalmami ........................................ str. 68
4.1.2. Modlitwa innymi tekstami Biblii ........................................ str. 71
4.1.3. Refleksja modlitewna ........................................ str. 73
4.2. Nabożeństwa paraliturgiczne ........................................ str. 74
4.3. Przygotowanie Mszy z udziałem rodziców ........................................ str. 78
4.4. Układanie modlitwy w oparciu o tekst biblijny ........................................ str. 80
4.5. Konkursy ........................................ str. 81
4.6. Testy ........................................ str. 82
Zakończenie ........................................ str. 85
Bibliografia ........................................ str. 87
WYKAZ SKRÓTÓW:
DCG – Ogólna instrukcja katechetyczna.
DOK – Dyrektorium ogólne o katechizacji.
KO – Konstytucja o Objawieniu Bożym.
PMKRK – Podręcznik metodyczny do Katechizmu Religii Katolickiej.
KKK – Katechizm Kościoła Katolickiego.
KRK – Katechizm Religii Katolickiej.
WSTĘP
Według dokumentów Urzędu Nauczycielskiego Kościoła katechezę określa się jako jedną z form posługi Słowa . Chodzi tu o posługę Słowa Bożego, o głoszenie Bożego Orędzia zbawienia.
Treścią katechezy jest Osoba Boga, tajemnica Boga działającego na rzecz człowieka, Boga działającego poprzez swój Kościół czyli Orędzie o Bogu zbawiającym człowieka .
Podstawowe źródła tych treści katechezy to przede wszystkim Biblia i święta Tradycja Kościoła, historyczne świadectwa życia członków Kościoła, refleksja teologiczna oraz rzeczywistości ziemskie zawierające „ziarna Słowa” rozsiane w społeczności ludzkiej i w różnych kulturach .
„Dyrektorium ogólne o katechizacji” z 1997 roku mówiąc o „źródle” katechezy akcentuje na nowo jedność Słowa Bożego. Mówiąc zaś o „źródłach” katechezy uwrażliwia na miejsca, z których katecheza czerpie swoje orędzie .
Każde z wyżej wymienionych źródeł katechezy ma własny język i domaga się zastosowania odpowiednich kryteriów i metod koniecznych dla właściwego głoszenia zbawczego orędzia o Bogu działającym na rzecz człowieka i o człowieku, który ma dojść do zażyłości i przyjaźni z Bogiem.
Wśród pierwszorzędnych źródeł katechezy szczególne miejsce zajmuje Pismo Święte, które „jest mową Bożą, utrwaloną pod natchnieniem Ducha Świętego na piśmie” .
Korzystanie z Biblii jako źródła treści katechezy wymaga zachowania zasad odnoszących się do interpretacji Pisma świętego w Kościele oraz szczegółowych zasad korzystania z Biblii w katechetycznej posłudze Słowa z jednoczesnym przestrzeganiem zasad dotyczących doboru metod oddziaływania dydaktycznego .
W polskich materiałach katechetycznych wydanych po Soborze Watykańskim II odnajdujemy teksty Pisma świętego jako istotne źródło treści katechezy.
Wśród materiałów katechetycznych – przeznaczonych do katechizacji uczniów starszych klas szkoły podstawowej – dużą popularnością cieszy się „Podręcznik metodyczny do Katechizmu Religii Katolickiej” .
Podręcznik ten – wydany przez Akademię Teologii Katolickiej w Warszawie – jest dziełem zbiorowym. Głównymi redaktorami tego podręcznika są katechetycy jezuiccy – ksiądz Jan Charytyński i Władysław Kubik – pracownicy naukowi katedry katechetyki przy Wydziale Teologicznym ATK. Wśród autorów ”Podręcznika Metodycznego do Katechizmu Religii Katolickiej” są też inni pracownicy katedry katechetyki, innych katedr i specjalizacji, przedstawiciele wielu polskich diecezji, różnych zgromadzeń zakonnych, tak męskich, jak i żeńskich . Podręcznik ten składa się z czterech części. Każda z nich ma własny podtytuł – identyczny jak podtytuł podręcznika dla ucznia, do którego ów podręcznik metodyczny został napisany .
Cześć pierwsza zatytułowana – „W Chrystusie jesteśmy Ludem Bożym” – przeznaczona jest dla katechizacji uczniów klas piątych szkoły podstawowej . Podtytuły podręcznika zawierające materiały dla kolejnych klas są następujące: „Chrystus żyje wśród nas” , „Z Chrystusem idziemy przez życie” i część czwarta – „Z Chrystusem przetwarzamy świat” . W każdej z czterech części „Podręcznika metodycznego do Katechizmu Religii Katolickiej” układ treści jest takim sam. Na początku każdego tomu odnajdujemy – pisane przez specjalistów – artykuły teoretyczne wprowadzające w centralne zagadnienia teologii, metodyki katechetycznej oraz przybliżające problematykę związaną z odbiorcą proponowanych katechez. Drugą część każdego tomu stanowią propozycje konkretnych katechez przybierające formę dość szczegółowych konspektów. Poszczególne jednostki poprzedzone są tzw. „Wprowadzeniami teologicznymi” i „Wprowadzeniami pedagogicznymi”. Przy opracowaniach teoretycznych podręcznika podaje się ich autorów. Natomiast przy materiałach praktycznych brakuje tych informacji. Z podanych spisów autorów katechez i z tzw. „Przedmów” wiadomo, iż są to zarówno teoretycy jak i praktycy katechezy.
W niniejszej pracy podejmujemy temat – „Formy pracy z tekstem biblijnym w „Podręczniku metodycznym do Katechizmu Religii Katolickiej”, cz. I-IV”.
W tak sformułowanym temacie problem główny stanowi dla nas zagadnienie form i metod pracy z tekstem biblijnym z katechizacji uczniów z klas V-VIII szkoły podstawowej. Szukamy wiec odpowiedzi na pytanie o rodzaje i ilość form i metod pracy z testem Pisma świętego na tym poziomie katechizowania. Badamy – na ile w praktyce realizuje się teoretyczne wskazania dotyczące form i metod pracy z tekstem biblijnym podane w analizowanym podręczniku metodycznym. Przede wszystkim zaś badamy, na ile w zaproponowanych formach i metodach pracy z tekstem Pisma świętego – występujących w poszczególnych jednostkach – respektuje się zasady dotyczące interpretacji Biblii w katechetycznej posłudze Słowa w Kościele oraz zasady dydaktyczne. Chcemy, aby nasza praca przyczyniła się do bardziej twórczego korzystania z opracowanych przed laty materiałów metodycznych a jednocześnie, by była inspiracją w poszukiwaniu nowych form i metod.
Podstawowym źródłem, które badamy w naszej pracy, są materiały zawarte w czterech częściach „Podręcznika metodycznego do Katechizmu Religii Katolickiej”, który wyżej przedstawiamy. Badamy opracowane „konspekty” katechez, jak również rozważania teoretyczne.
„Podręcznik metodyczny do Katechizmu Religii Katolickiej” wielokrotnie przedrukowywały liczne diecezje na swój praktyczny użytek. W niektórych wydaniach diecezjalnych tegoż podręcznika opuszczono artykuły teoretyczne.
W naszej pracy opieramy się na drugim wydaniu „Podręcznika metodycznego do Katechizmu Religii Katolickiej”, które jak wspomniano wyżej, ukazało się staraniem ATK w Warszawie.
Światłem dla naszych ocen są przede wszystkim wspomniane już wyżej dokumenty Urzędu Nauczycielskiego Kościoła takie jak „ Konstytucja dogmatyczna o Objawieniu Bożym”, dyrektorium katechetyczne z 1971 i 1997 r. wydane przez Kongregację ds. Duchowieństwa. Korzystamy tu ze wskazań dotyczących katechezy biblijnej i metod pracy Pismem świętym znajdujących się w licznych monografiach i artykułach naszych specjalistów z tej dziedziny. Przydatne okazały się dla nas zwłaszcza prace księdza Zbigniewa Marka na czele ze wspomnianą wyżej monografią – „Biblia w Katechetycznej posłudze Słowa”. Odwołujemy się do artykułów i monografii ks.-bpa Antoniego Długosza , Jana Szpeta i Danuty Jackowiak . Dla dokonania ocen badanych materiałów pomocne okazują się pozycje z zakresu dydaktyki ogólnej Wincentego Okonia , Czesława Kupisiewicza , Kazimierza Sośnickiego , Bogdana Nawroczyńskiego i innych. Korzystamy przede wszystkim z prac dotyczących metodyki katechetycznej Władysława Kubika , Mariana Śnieżyńskiego , Stanisława Kulpaczyńskiego oraz artykułów wydanych w dziele zbiorowym – „Katechizacja różnymi metodami” .
W zakresie klasyfikacji metod, nie ma wśród dydaktyków ujednoliconych stanowisk. Większość z nich przyjmuje własną koncepcję. Kazimierz Sośnicki twierdzi, że istnieją tylko dwie grupy metod nauczania tj. metody szkole i metody życiowe. Przyjmując ten podział autor wyróżnia metody podające i poszukujące . Podobną klasyfikację przyjmuje Bogdan Nawroczyński dodając do nich jeszcze metody laboratoryjne .
Czesław Kupisiewicz i Wincenty Okoń wyodrębniają metody oparte na słowie, obserwacji i działalności praktycznej.
Jak widać istnieje wiele różnych klasyfikacji metod dydaktycznych. W naszej pracy posługujemy się klasyfikacją podaną przez Mariana Śnieżyńskiego . Odwołuje się on do teorii kształcenia wielostronnego uwzględniającego podstawowe funkcje człowieka, poznanie, rozumienie, przeżywanie i działanie. W związku z powyższymi funkcjami rozróżnia się cztery toki zajęć lekcyjnych: podający, problemowy, eksponujący i praktyczny. Dla każdego z wyżej wymienionych
toków musi być dobrana specyficzna grupa metod, które w konsekwencji prowadzić będą do rozwoju wszystkich dyspozycji ucznia składających się na rozwiniętą osobowość .
Jedną z grup stanowią metody podające do których Marian Śnieżyński zalicza opis, opowiadanie, pokaz, wykłady, pogadanka, praca z tekstem. Inne zaś to metody problemowe, takie jak dyskusja, metody sytuacyjne, „burza mózgów”, gry dydaktyczne, metoda trybunału i biograficzna, praca z tekstem oparta o źródła. Kolejną grupę stanowią metody eksponujące, do których należy inscenizacja, opowiadanie, dyskusja, pokaz. Natomiast metody praktyczne to między innymi obserwacja, ćwiczenia, prace laboratoryjne .
Autorzy „Podręcznika metodycznego do Katechizmu Religii Katolickiej” w częściach I – IV budują katechezy w oparciu o wyżej wymienione toki, dobierając do każdego odpowiednie metody. Katecheta, w ciągu roku może wiec zastosować w pracy z uczniami w jednej klasie co najmniej kilkanaście różnych metod związanych z odpowiednim tokiem.
Niniejsza praca zawiera cztery rozdziały, które wyznaczają metody związane z podającym, problemowym, eksponującym, praktycznym tokiem katechezy.
Rozdział pierwszy dotyczy metod związanych z tokiem podającym katechezy, które stosują autorzy omawianych materiałów. Od rodzaju zastosowanych metod w danym toku katechezy w dużej mierze zależy właściwe zrozumienie orędzia biblijnego i trwałości zapamiętania przekazywanych treści.
Ogromne znaczenie ma rozbudzenie aktywności intelektualnej uczniów, wyzwolenie ich inicjatywy, pomysłowości, samodzielności myślowej i twórczego rozwiązywania wielorakich problemów.
Metody związane z tokiem problemowym stanowią treść drugiego rozdziału.
W rozdziale trzecim omawiamy metody związane z tokiem eksponującym, które mają oddziaływać na sferę przeżyć i uczuć uczniów. Przygotowują go do życia w wierze i kształtują jego osobowość.
W analizowanych materiałach odnajdujemy również propozycje metod związanych z tokiem praktycznym. Metody te kształtuję określone nawyki, umiejętności i sprawności uczniów. Omówione zostają w rozdziale czwartym niniejszej pracy.
Dla realizacji celów niniejszej pracy posługujemy się głównie metodą analizy krytycznej.
Analizujemy propozycje katechez pod kątem występowania w nich metod pracy z Biblią. Dążymy do sformułowania wniosków dotyczących skuteczności, poprawności i przydatności prezentowanych metod pracy z Pismem świętym.
1. FORMY I METODY ZWIĄZANE Z TOKIEM PODAJĄCYM KATECHEZY
Marian Śnieżyński wykazuje, że najczęściej stosowanym w praktyce katechetycznej tokiem nauczania jest tok podający . Jego istotę stanowi zdobywanie wiedzy przez katechizowanych poprzez przyswajanie czyli zapamiętywanie gotowych informacji .
We wszystkich częściach „Podręcznika metodycznego do Katechizmu Religii Katolickiej” wśród metod związanych z tokiem podającym katechezy występuje opowiadanie, pogadanka, wykład.
1.1 Opowiadanie biblijne
Opowiadanie polega na żywym, emocjonalnie zabarwionym przedstawieniu określonych wydarzeń, na wyeksponowaniu konkretnej, rozwijającej się w czasie akcji z uwzględnieniem najbardziej charakterystycznych szczegółów i logicznych związków zachodzących miedzy nimi . Opowiadanie stosowane przez nauczyciela powinno wdrażać uczniów do słuchania ze zrozumieniem i zapamiętania najważniejszych faktów .
Opowiadanie jest jedną z metod, którą możemy posłużyć się w pracy z Pismem świętym. Sztuka opowiadania jest sztuką na wskroś biblijną. Biblia jest zapisem ustnej tradycji przekazywanej z pokolenia na pokolenie. Opowiadanie biblijne jest zatem częścią kultury i tradycji religijnej .
W niniejszym punkcie pracy nie chodzi nam o przedstawienie ilości i sposobu wykorzystania tekstów biblijnych o charakterze narracyjnym, czyli tekstów z gatunku opowiadań biblijnych występujących w „Podręczniku metodycznym do Katechizmu Religii Katolickiej”. Zajmujemy się tu natomiast metodą pracy zwaną opowiadaniem różnego rodzaju tekstów biblijnych. Na katechezie można bowiem opowiadać wydarzenia biblijne przedstawione w Piśmie Świętym w charakterze narracji jak również można opowiadać przypowieści a nawet bajki zawarte w Biblii.
Opowiadanie jako metoda pracy z tekstem jest od dawna stosowana w pracy z uczniami. Zarówno w dydaktyce ogólnej jak i katechetycznej wypracowano wiele szczegółowych zasad posługiwania się tą metodą. W świetle tych zasad należy oceniać metodę opowiadania tekstów biblijnych występującą w badanym tu podręczniku.
W „Podręczniku metodycznym do Katechizmu Religii Katolickiej” metodę opowiadania tekstu biblijnego proponuje się dziewięć razy. Najczęściej z propozycją wykorzystania tej metody spotyka się katecheta w części pierwszej tegoż podręcznika przeznaczonej dla klasy piątej. Metodę opowiadania tekstu biblijnego proponuje się w tej części aż siedem razy . W części drugiej analizowanego podręcznika autorzy proponują jedną jednostkę katechetyczną, w której uznają za słuszne posłużenie się tą metodą . W części trzeciej podręcznika metodycznego metodę opowiadania tekstu biblijnego proponuje się też w jednej katechezie . W części czwartej podręcznika metoda ta nie występuje.
Opowiadanie jako metoda znajduje zastosowanie przede wszystkim w niższych klasach. W starszych klasach może być stosowane tam, gdzie chodzi o przybliżenie tekstów trudniejszych i długich . Dla tego należy pozytywnie ocenić zmniejszającą się ilość stosowania opowiadania tekstów biblijnych w kolejnych częściach analizowanego tu podręcznika metodycznego.
Opowiadanie tekstów biblijnych winno budzić u uczniów zamiłowanie do Pisma św. oraz wewnętrzną radość ze spotkania ze Słowem Bożym . Dlatego też opowiadający musi wyraźnie uświadamiać sobie i katechizowanym, że zajmuje niejako miejsce autora biblijnego . Winien też wskazać, w której części i księdze Biblii znajduje się tekst przez niego opowiadany . Powyższe cele realizowane są w „Podręczniku metodycznym do Katechizmu Religii Katolickiej" między innymi przez stosowanie w trakcie opowiadania dłuższych cytatów biblijnych jak i pojedynczych wersetów . Autorzy analizowanego podręcznika przy proponowanych opowiadaniach tekstów biblijnych podają zasadniczo z których ksiąg one pochodzą. Jedynie w opowiadaniu dotyczącym pielgrzymowania Izraelitów do świątyni i poszanowania przez nich tego świętego miejsca brakuje pewnych odnośników do opowiadanych fragmentów . Podobnie w części drugiej podręcznika ostatni okres życia św. Pawła przybliża się w oparciu o opowiadanie biblijne zapisane przez Sienkiewicza w „Quo vadis”. Brakuje jednak wyraźnej informacji o tym, z których ksiąg Biblii autor zaczerpnął te informacje . Również opowiadanie znajdujące się w trzeciej części podręcznika o roli Ducha Świętego w Kościele nie podaje wszystkich odnośników do ksiąg, na których się opiera . Poza tym w przytoczonych opowiadaniach tekstów biblijnych słusznie proponuje się używanie wyrażeń – "autor natchniony opowiada" , "Pismo św. podaje” , "autor tej księgi Pisma świętego opowiada” . Dzięki tym wyrażeniom opowiadanie tekstów biblijnych budzi u uczniów świadomość spotkania z żywym i natchnionym Słowem Bożym.
Opowiadanie biblijne zasadniczo różni się od parafrazy tekstu. Nie jest to również relacja reporterska wydarzeń, ale takie opowiadanie treści Biblii, które wskazuje na kerygmat tego tekstu i zachęca słuchaczy do aktywnej odpowiedzi wiary na głoszone orędzie zbawcze. Istotne jest tu osobiste zaangażowanie opowiadającego jako świadka, który przyjął to orędzie i chce pomóc słuchaczom, by stali się współuczestnikami tej rzeczywistości . Biorąc pod uwagę powyższą zasadę ks. bp Antoni Długosz postuluje, by metodą opowiadania biblijnego posługiwał się zasadniczo sam katecheta, który jest w klasie świadkiem wiary, a nie uczniowie. Uznaje też za istotne stosowanie w opowiadaniu biblijnym czasu teraźniejszego dla uwypuklenia przyjęcia zbawczego orędzia w sposób bardziej zaangażowany tak przez samego opowiadającego jak i przez słuchaczy . We wszystkich opowiadaniach treści biblijnych, które odnajdujemy w analizowanym podręczniku metodycznym, w sposób wyraźny występuje głoszenie kerygmatu zawartego w danej perykopie. Zapowiedź zapoznania uczniów z kerygmatem występuje w sformułowaniach celu dydaktycznego danej jednostki i w opowiadaniu biblijnym jest on wiernie przybliżany.
Cele wychowawcze są sprecyzowaniem odpowiedzi wiary na głoszone orędzie. W toku katechezy proponuje się sposoby kształtowania postaw spójnych z głoszonym orędziem. W opowiadaniu o Samuelu ukazuje się prawdę dotyczącą Prawa Przymierza i kształtuje się postawę posłuszeństwa Bogu Przymierza na wzór Samuela . W opowiadaniu o Dawidzie akcentuje się prawdę zbawczą o wierności Boga i kształtuje się postawę wierności Bogu, która wymaga wyrzeczeń, walki ze sobą i nawrócenia . W opowiadaniu o Jonaszu podkreśla się prawdę o miłosierdziu Boga i wzywa się uczniów do postawy życzliwości względem każdego człowieka . W opowiadaniu o czci oddawanej Bogu w Starym Przymierzu i poszanowaniu świątyni głosi się prawdę o świętości Boga i powołaniu każdego do udziału w tej świętości . W opowiadaniu o mesjańskich proroctwach Izajasza ukazuje się prawdę o Chrystusie – Księciu Pokoju i wzywa się uczniów do budowania zgody i pokoju w środowisku . W opowiadaniu o Jeremiaszu ukazuje się prawdę o zbawczym charakterze wierności powołaniu Bożemu i wskazuje się uczniom postawę dochowania wierności Bogu w pełnieniu powierzonych zadań . W opowiadaniu o życiu św. Pawła podkreśla się prawdę o zmartwychwstaniu Chrystusa i rolę świadectwa o tej prawdzie wyrażaną słowem i czynem . Natomiast w opowiadaniu o roli Ducha Świętego w życiu pierwotnego Kościoła podkreśla się prawdę o roli Ducha Świętego w życiu całego Kościoła i wskazuje się uczniom na postawę świadomej współpracy z Nim . Wprawdzie autorzy analizowanego tu podręcznika nie używają czasu teraźniejszego w formie proponowanych opowiadań biblijnych, ale w sposób właściwy ukazują uczniom aktualność głoszonego orędzia Bożego przychodzącego wciąż do człowieka i domagającego się odpowiedzi.
Autorzy analizowanego podręcznika nie proponują też używania specjalnych wyrażeń, w których katecheci nazywają siebie świadkami głoszonego orędzia. Realizują jednak postulat bycia świadkiem. Zawsze bowiem odwołując się w toku katechezy do opowiadania biblijnego używają pierwszej osoby liczby mnogiej gdy mówią o Bożym orędziu i wezwaniu skierowanym do człowieka.
W proponowanych opowiadaniach biblijnych w sposób prawidłowy wskazuje się aktualizację Bożego orędzia przychodzącego wciąż do człowieka. Nie znajdujemy w nich błędu historycyzmu przed którym przestrzegają teoretycy katechezy biblijnej . Zasadniczo opowiadania tekstów biblijnych proponuje się w badanym podręczniku samym katechetom . W kilku przypadkach sugeruje się, by owe opowiadania były poczynione także przez uczniów a nawet wysłuchane z taśmy magnetofonowej . Mimo wspomnianych wyżej sugestii teoretycznych bpa Antoniego Długosza wydaje się, że powyższe formy opowiadania tekstów biblijnych są słuszne. 0d strony dydaktycznej wielostronne angażowanie uczniów w przyjęcie treści opowiadania biblijnego należy ocenić pozytywnie. Ponadto włączenie uczniów do opowiadania treści Pisma świętego przyczynia się do pogłębienia świadomości ich udziału w misji Chrystusa i kształtowania postawy apostolskiej dawania świadectwa wiary.
We wszystkich dziewięciu jednostkach metoda opowiadania tekstu biblijnego jest połączona z innymi metodami pracy z tekstem Pisma świętego. Między innymi występuje dyskusja , pogadanka , wykład , czytanie tekstu biblijnego , rozmowa , wyświetlanie przezroczy dobranych tematycznie do opowiadanego tekstu . Ten sposób połączenia metody opowiadania tekstów biblijnych z innymi metodami pracy z Pismem świętym należy uznać za słuszny zarówno od strony dydaktycznej jak i od strony realizacji celów specyficznie katechetycznych. Wszystkie metody występujące obok opowiadania tekstu biblijnego przyczyniają się do uwydatnienia kerygmatu i szukania właściwej odpowiedzi danej Bogu przez uczniów.
Opowiadanie winno być dostosowane do stopnia rozwoju psychicznego i mentalności słuchaczy . Ta sama perykopa biblijna może być opowiadana na różnych stopniach rozwoju katechizowanych. Zakres treści tych opowiadań musi być jednak poszerzony i pogłębiony, aby prowadził do rozwoju i dojrzałości w wierze . Autorzy analizowanego tu podręcznika metodycznego wiernie realizują i tę zasadę. Teksty biblijne, których opowiadanie proponuje się w badanym tu podręczniku metodycznym, występują już w programach niższych klas szkoły podstawowej.
Według pierwszej wersji programu szczegółowego postać Samuela i Dawida poznają dzieci w klasie trzeciej . Życie i działalność proroka Izajasza występuje w programie klasy drugiej, trzeciej i czwartej . O roli Św. Pawła mówi się w klasie czwartej . Zaś rolę Ducha Świętego poznają uczniowie we wszystkich klasach młodszych . Porównując wskazany zakres treści biblijnych jak i sformułowane cele dla klas niższych z treścią i celami podanymi w analizowanym tu podręczniku stwierdzamy, iż autorzy dostrzegają wielopłaszczyznowy charakter poszczególnych tekstów biblijnych i wielość zawartych w nich prawd religijnych. W porównaniu z ujęciami występującymi w programach klas niższych odnoszącymi się do tych samych postaci biblijnych w opowiadaniach tekstów biblijnych proponowanych w „Podręczniku metodycznym do Katechizmu Religii Katolickiej" występuje znaczące pogłębienie i poszerzenie treści.
Według zasad dydaktycznych dobre opowiadanie winna cechować obrazowość i żywość akcji. Język powinien być jasny, prosty, plastyczny, zrozumiały, dostosowany do poziomu uczniów . Powyższe zasady winny być respektowane też w opowiadaniach tekstów biblijnych. Jednocześnie zaś należy pamiętać, iż w opowiadaniu tekstów biblijnych trzeba przestrzegać zasad literackich i teologicznych odnoszących się do egzegezy Pisma świętego. Zasady dydaktyczne dotyczące opowiadania muszą tu być podporządkowane wydobywaniu istotnych treści religijnych, ukazywaniu właściwego kerygmatu, Bożego orędzia bez zniekształcania go. Strzegąc wierności przekazu kerygmatu w opowiadaniu tekstów biblijnych należy wystrzegać się błędu fabulacji, modernizowania, psychologizowania, moralizowania i błędu historycyzmu . Analizując wszystkie opowiadania tekstów biblijnych występujące w "Podręczniku metodycznym do Katechizmu Religii Katolickiej" stwierdzamy, iż wiernie respektowane są w nich zarówno zasady dydaktyczne stawiane opowiadaniom jak i zasady hermeneutyczne odnoszące się do opowiadań biblijnych w katechetycznej posłudze Słowa. Nie odnajdujemy w nich wymienionych wyżej błędów.
Reasumując należy stwierdzić, iż poza niewielkimi niedomogami dotyczącymi szczegółowych odniesień do miejsc w Biblii opowiadanych treści, metoda opowiadań biblijnych jest zaplanowana w sposób prawidłowy. Poprawnie sformułowane opowiadania tekstów biblijnych pełnią właściwą rolę źródła projektowanej katechezy i służą realizacji celów katechetycznych.
1.2. Pogadanka
Kolejną metodą należącą do toku podającego jest pogadanka.
Pogadanka to dialog nierównoprawnych stron . Winna być tak prowadzona, by przypominała żywą rozmowę, w której nauczyciel występuje nie w roli egzaminatora, lecz w roli bezpośredniego współrozmówcy, który nie tylko pyta lecz i odpowiada na pytania uczniów . Funkcja dydaktyczna pogadanki dotyczy głównie rozwijania umiejętności myślenia, aktywizowania uczniów do formułowania odpowiedzi na podstawione pytania . Pogadanka nie tylko aktywizuje intelektualnie i werbalnie, ale też pozwala na emocjonalne zaangażowanie uczniów w omawiane zagadnienia .
W dydaktyce wyróżnia się trzy rodzaje pogadanek. W zależności od usytuowania pogadanki w toku jednostki mówi się o pogadance wstępnej, wprowadzającej nowe wiadomości oraz utrwalającej .
Pogadanka, a przed wszystkim formułowane w niej przez katechetę pytania odgrywają ogromną rolę w przygotowaniu dziecka do przyjęcia orędzia Bożego . Pytania powinny być oparte na wiedzy i doświadczeniu uczniów , przede wszystkim powinny być dostosowane do poziomu intelektualnego uczniów . Dobrze sformułowane pytania pobudzają aktywność emocjonalną, intelektualną dzieci, ukierunkowują tok myślenia oraz pobudzają do refleksji i nowych poszukiwań .
Swoistą metodą pracy z tekstem biblijnym jest pogadanka biblijna. Według teoretyków katechezy pogadanka biblijna jest to rozmowa między katechetą a katechizowanymi, dotyczącą treści tekstów Pisma świętego.
Autorzy „Podręcznika metodycznego do Katechizmu Religii Katolickiej” proponują wykorzystanie metody pogadanki biblijnej w trzydziestu jednostkach katechetycznych. Najczęściej z propozycją wykorzystania metody pogadanki biblijnej spotyka się katecheta w części pierwszej i drugiej „Podręcznika metodycznego do Katechizmu Religii Katolickiej” po czternaście razy .
W części trzeciej i czwartej z tą metodą pracy katecheta ma do czynienia w jednej jednostce katechetycznej .
W części pierwszej podręcznika metodycznego w dwu jednostkach metoda pogadanki biblijnej występuje dwukrotnie .
Zasadniczo dydaktycy zalecają stosowanie pogadanki głównie w klasach młodszych. Według teoretyków w klasach starszych metodą pogadanki posłużyć się można w celu syntetyzowania i utrwalania wiedzy już zdobytej .
W katechezie „Grzech dosięga każdego człowieka” metoda pogadanki biblijnej spełnia ważną rolę, gdyż przypomina wiadomości zdobyte we wcześniejszych latach katechizacji. Poprzez dwa pytania zadane przez katechetę uczniowie przypominają wiadomości już poznane .
W części końcowej omawianej jednostki autorzy podręcznika metodycznego proponują ponowne zastosowanie metody pogadanki biblijnej połączonej z tworzeniem i wypełnieniem tabeli .
Kolejną katechezą, podczas której dwukrotnie katecheta wykorzystuje metodę pogadanki biblijnej jest „Bóg poucza swój lud przez proroków” .
Katecheta korzysta z dwu rodzaju pogadanek – pogadanki wprowadzającej oraz syntetyzującej zdobyte wiadomości .
Omawiana jednostka rozpoczyna się od wykonania przez katechetę rysunku tabeli na tablicy, którą uczniowie wypełniają podczas pogadanki. Pytania, które zadaje uczniom katecheta związane są z wydarzeniami i postaciami biblijnymi, poznanymi przez uczniów na wcześniejszych lekcjach.
Pogadanka syntetyzująca również połączona jest z tworzeniem tabeli, następuje po krótkim wykładzie prowadzonym przez katechetę oraz czytaniu przez ucznia tekstu Pisma świętego wydrukowanego w podręczniku ucznia . Inną formą, którą proponują autorzy „Podręcznika metodycznego do Katechizmu Religii Katolickiej” jest zakończenie pogadanki odczytaniem dwu fragmentów z Pisma świętego / Jer 7, 9-11 i Iz 1,4, i 7 / oraz udzielenie przez uczniów odpowiedzi na pytanie: „Co Bóg przez proroka zapowiada niewiernemu ludowi?”. Uzyskaną odpowiedź kończy pogadanka biblijna syntetyzująca. Metoda pogadanki biblijnej w obu katechezach zastosowana jest prawidłowo. Służy nie tylko realizacji celów lekcji ale również kształtowaniu postaw chrześcijańskich takich jak szacunek, otwartość, dialog.
W obu jednostkach katecheta wykorzystując metodę pogadanki biblijnej wprowadza uczniów w temat danej jednostki oraz syntetyzuje zdobytą przez uczniów wiedzę.
W katechezie „Bóg rządzi sprawiedliwie swoim ludem” katecheta najpierw przypomina treści już znane a następnie stosuje pogadankę wprowadzającą nowe wiadomości, których celem jest doprowadzenie do znalezienia odpowiedzi na stawiane przez katechetę pytania. Pogadanka następuje po odczytaniu dwu fragmentów biblijnych / Iz 3, 10-11 / oraz / Iz 13, 9-11 /. Pozwala na wyciągnięcie przez uczniów właściwych wniosków, że „dobry człowiek otrzyma za swoje czyny nagrodę, a zły odbierze karę”, „że nadejdzie dzień Pański, w którym Bóg wygładzi grzeszników i ukarze świat”.
Omówione poniżej jednostki , w których autorzy analizowanego podręcznika proponują katechecie zastosowanie pogadanek wstępnych trzykrotnie spełniają swe funkcje. Przypominają uczniom treść poznaną na wcześniejszych lekcjach oraz pomagają katechecie w przygotowaniu uczniów do przyjęcia ze zrozumieniem nowych treści biblijnych.
Funkcje te spełnione zostają również w katechezie. „Nadeszła pełnia czasu” , gdzie przez zastosowanie pogadanki wstępnej, uczniowie wraz z katechetą przypominają niektóre treści z piątego roku katechizacji.
Metoda pogadanki wstępnej pełni podwójną rolę. Służy utrwalaniu wiadomości zdobytych wcześniej przez uczniów. Pomaga w przygotowaniu uczniów do przyjęcia ze zrozumieniem nowych treści oraz do aktywnej pracy na lekcji . W badanym podręczniku występują cztery pogadanki biblijne , które pełnią zadanie pogadanki wstępnej. W katechezie „Współżyjemy z Bogiem w Kościele” autorzy podręcznika metodycznego proponują katechecie wykorzystanie pogadanki wstępnej, której celem jest przypomnienie wiadomości zdobytych na wcześniejszej katechezie po to, by uczniowie mogli odpowiedzieć na postawione pytanie.
Pogadanka biblijna wstępna najlepiej spełni swą rolę, gdy oprócz przypominania pewnych wiadomości, zostanie postawiony pewien problem pytanie, które stanie się tematem katechezy. Dzieje się tak w katechezie „Jezus Chrystus objawia Ducha Świętego” . Katecheta po przypomnieniu wiadomości zadaje uczniom pytanie na które muszą odpowiedzieć. Jeżeli odpowiedź na to pytanie sprawiałaby uczniom trudności wówczas katecheta ukierunkowuje ich wypowiedzi pytaniami pomocniczymi.
Należy więc stwierdzić, że występujące w podręczniku metodycznym pogadanki wstępne na temat tekstów biblijnych są przeprowadzone w sposób prawidłowy i spełniają właściwe sobie funkcje. Nie tylko przypominają znane już wiadomości, ale również pomagają katechecie w przygotowaniu uczniów do przyjęcia ze zrozumieniem nowych treści oraz do aktywnej pracy na lekcji.
Pogadanka wprowadzająca nowe wiadomości ma swoje miejsce w zasadniczej części katechezy. Jej przebieg następuje „od znanego do nieznanego” oraz „starego do nowego ”. Celem jej jest doprowadzenie do znalezienia odpowiedzi na zagadnienia zapowiedziane we wstępie oraz do zaktywizowania uczniów w taki sposób, by nowe treści zostały przez nich właściwie rozumiane, powiązane z ich własnymi doświadczeniami i zapamiętane .
W badanym podręczniku występuje dziesięć pogadanek biblijnych, które spełniają rolę pogadanki wprowadzającej nowe wiadomości .
Poprzez zastosowanie pogadanki wprowadzającej nowe wiadomości katecheta zwraca uwagę uczniów na to, że w Liturgii Kościół wyznaje swą wiarę w istnienie Aniołów . Dokonuje tego katecheta po odczytaniu Tekstu Prefacji, który staje się tematem rozmowy zgodnym z tematem tej jednostki.
W katechezie „Jeremiasz typem cierpiącego Mesjasza” uczniowie poprzez pogadankę wprowadzającą nowe wiadomości ukierunkowaną pytaniami dochodzą do odkrycia, że Jeremiasz jest typem Mesjasza. Poznają również znaczenie słowa „Typ mesjański”.
Metodą pogadanki wprowadzającej nowe wiadomości i przy pomocy graficznego zapisu na tablicy uczniowie ustalają odpowiedź na postawione pytanie .
Pogadanka prowadzona jest etapami, a kolejne etapy pracy zapisywane są na tablicy. Pozwala to na zaktywizowanie klasy do czynnego udziału w lekcji oraz do wskazywania właściwej odpowiedzi na postawione pytanie.
Autorzy podręcznika metodycznego proponują również by katecheta zastosował metodę pogadanki wprowadzającej nowe wiadomości jako analizę tekstu biblijnego w dwu jednostkach . Pogadanka połączona jest z zapisem na tablicy . Katecheta rozpoczynając analizę tekstu metodą pogadanki stawia uczniom pytanie, na które muszą odpowiedzieć . Pytanie jest zgodne z tematem i treścią katechezy „Chrystus jednoczy nas w swoje Ciało”. Pogadanki biblijne wprowadzające nowe wiadomości , poddane analizie w powyższym tekście, doprowadzają uczniów do znalezienia odpowiedzi na postawione pytania. Pomagają uczniom w zrozumieniu sensu orędzia Bożego oraz w zapamiętaniu najważniejszych treści.
Omówione pogadanki zawsze dotyczyły tekstów biblijnych lub treści z nimi związanych. Zostały właściwie dobrane, zastosowane zgodnie z tematami poszczególnych jednostek oraz celami.
Pogadanka, które utrwala przerobiony materiał jest najczęściej stosowana podczas katechezy i służy sprawdzeniu wiadomości uczniów . Ma ona miejsce w zakończeniu jednostki katechetycznej i polega na powtórzeniu najistotniejszych treści danej katechezy, sprawdzeniu czy materiał został zrozumiany prawidłowo . Należy również pamiętać, że w pogadance utrwalającej winny znaleźć miejsce treści dawnej jak i świeżo opanowane .
Pogadanką biblijną utrwalającą w omawianych materiałach stosuje się w dwunastu jednostkach katechetycznych .
Autorzy „Podręcznika metodycznego do Katechizmu Religii Katolickiej” proponują by katecheta w trzech jednostkach wykorzystał pogadankę utrwalającą następującą bezpośrednio po odczytaniu tekstu Pisma świętego. Katecheta poprzez zastosowanie tej metody pozwala uczniom na odkrycie istotnego sensu biblijnego tekstu odczytanego podczas katechezy . Istotny sens tekstu biblijnego lub właściwie wyciągnięte wnioski zgodne są zarówno z tematem danej katechezy oraz z tekstem biblijnym wcześniej odczytanym, utrwalają wiadomości zdobyte przez ucznia.
Ważną rzeczą jest to, że katecheta poprzez zastosowanie pogadanki utrwalającej nie tylko „utrwala” zdobyte wiadomości, lecz by je utrwalić musi właściwie pokierować wypowiedziami uczniów. Dokonuje tego poprzez zadawanie uczniom pytań dotyczących wysłuchanego tekstu biblijnego oraz treści wysłuchanych podczas całej jednostki .
W katechezie „Kościół wypełnia posłannictwo” autorzy badanego podręcznika proponują by katecheta wykorzystał pogadankę utrwalającą w formie refleksji nad Słowem Bożym .
Głównym celem tej pogadanki jest podawanie przez uczniów różnych sytuacji oraz dokonanie ich analizy w oparciu o treści poznane na katechezie, budzenie świadomości potrzeby Ducha Świętego w Kościele i każdym z jego członków.
Zgodnie ze wskazówkami teoretyków, autorzy podręcznika metodycznego kładą nie tylko nacisk na utrwalenie wiedzy biblijnej, ale i kształtowanie postaw chrześcijańskich w duchu przekazywanego orędzia .
Celem pogadanki utrwalającej w katechezie „Dawid spadkobiercą obietnic i bohaterem narodu wybranego” jest przybliżenie uczniom postaci Dawida, który staję się wzorem wierności Przymierza z Bogiem . W analizowanym podręczniku autorzy proponują zastosowanie pogadanki biblijnej utrwalającej w formie rozmowy refleksyjnej na tle postaci Dawida. Zasadniczo jednak wymienione katechezy utrwalają to, czego uczeń się dowiedział, powtarzając najistotniejsze treści po to, by katecheta mógł sprawdzić czy materiał został zrozumiany prawidłowo.
Najciekawszą propozycją katechezy podaną katechecie przez autorów podręcznika metodycznego z wykorzystaniem metody pogadanki utrwalającej jest katecheza „Szczepan – pierwszy męczennik” . Autorzy badanego podręcznika pogadankę utrwalającą zastosowaną w tej katechezie określają mianem pogadanki – rozsypanki. Celem jej jest ułożenie przez uczniów tabeli / z porozcinanych elementów /, która wskaże pewne cechy wspólne dla tekstów odczytanych na katechezie / Dz 6, 8-15, Łk 22, 1-23, 46 /.
Taka forma pogadanki budzi wśród uczniów zaciekawienie, angażuje do wspólnej pracy a jednocześnie utrwala określone wiadomości.
Pogadanka biblijna jako metoda została zastosowana tylko raz w czwartej części „Podręcznika metodycznego do Katechizmu Religii Katolickiej” - „Z Chrystusem przetwarzamy świat”. Wydaje się rzeczą słuszną, iż autorzy podręcznika nie zaproponowali tej metody do wykorzystania w klasie ósmej, gdyż jest ona zbyt łatwa dla uczniów w średnim wieku szkolnym. Pogadanka jako metoda nauczania wypada tym naturalniej, im w niższej klasie nią się posługujemy. Im wyższa klasa tym trudniej infantylizować rozmowy i nie upraszczać zagadnień .
Eksponowane w podręczniku metodycznym pogadanki biblijne są właściwie dostosowane do wieku i poziomu intelektualnego uczniów. Angażują katechizowanych do nowych poszukiwań, pozwalają pogłębić i uporządkować poznaną treść. Są ściśle skorelowane z tematyką poszczególnych jednostek, służą realizacji podejmowanych celów i zadań. Największą liczbę pogadanek biblijnych proponuje się w pierwszej części analizowanego podręcznika metodycznego przeznaczonego dla katechizacji uczniów klas piątych. W kolejnych częściach podręcznika ten rodzaj stosowany jest coraz rzadziej. Należy przyznać słuszność tej prawidłowości. Bowiem metoda pogadanki przeznaczona jest głównie do pracy z małymi dziećmi. W analizowanym podręczniku występują wszystkie rodzaje pogadanek / wstępna, wprowadzająca nowe treści, utrwalająca /, które w sposób właściwy pełnią swą rolę.
1.3. Wykład
Wykład jest metodą wchodzącą w skład toku podającego . Polega na ustnym, systematycznym przekazywaniu przez nauczyciela logicznie uporządkowanych wiadomości . Oddziaływuje nie tyle na wyobraźnię i uczucia ile raczej aktywizuje myślenie u słuchaczy .
Metodę tę można stosować tylko w klasach starszych, gdyż odwoływanie się do logicznego myślenia katechizowanych łatwo prowadzi do zmęczenia uwagi, wywołując apatię i bierność . Wykład nie powinien trwać dłużej niż 10 minut . Dlatego też metoda ta nawet w starszych grupach nie powinna być zbyt często stosowana .
Wykład biblijny polega na ustnym przekazywaniu wiadomości związanych z Pismem Świętem lub w Nim zawartych” .
Autorzy „Podręcznika metodycznego do Katechizmu Religii Katolickiej” proponują zastosowanie metody wykładu biblijnego w osiemnastu jednostkach w części pierwszej , w ośmiu katechezach w części drugiej , trzykrotnie w części trzeciej oraz sześciokrotnie w części czwartej tegoż podręcznika.
W katechezie „Chrystus obdarza nadzieją” proponuje się wykład biblijny przeprowadzić po indywidualnej pracy z podręcznikiem. Uczniowie samodzielnie zapoznają się z tekstem Pisma świętego wydrukowanym w podręczniku, następnie podczas pracy w grupach udzielają odpowiedzi na postawione pytania. Dopiero po odczytaniu odpowiedzi przez przedstawicieli grup katecheta dokonuje szerszego podsumowania w formie wykładu. W wykładzie tym zakłada się też wyjaśnienie prawd jakie odkryli uczniowie podczas samodzielnej pracy nad tekstem. Wykład biblijny proponuje się również ożywić wspólną rozmową katechety z uczniami. Wykładane treści w sposób właściwy łączą się z życiem katechizowanych, co pozwala na rozwiązanie problemu podjętego w tej jednostce. W katechezie „Sakrament małżeństwa drogą zbawienia” poprzez zastosowanie wykładu biblijnego katecheta wyjaśnia uczniom istotę sakramentu małżeństwa. Treść wykładu skorelowana jest z tematem, założeniami i celami tej katechezy. Autorzy „Podręcznika metodycznego do Katechizmu Religii Katolickiej” proponują, by katecheta nie tylko zapoznał uczniów z teologią sakramentu małżeństwa, ale wzbudził w nich świadomość znaczenia tegoż sakramentu. Wykład biblijny zastosowany podczas tejże katechezy zaleca się urozmaicić wysłuchaniem nagrania. Nieco inaczej proponują autorzy „Podręcznika metodycznego do Katechizmu Religii Katolickiej” wykorzystać wykład biblijny na katechezie „Zwycięskie życie” . Katecheta winien dokonać w formie wykładu wprowadzenia do czytania i analizy listu Św. Pawła do Koryntian. Oprócz wyjaśnienia treści czytanego listu zaleca się również przybliżenie uczniom wiadomości na temat stylu literackiego omawianego na katechezie listu.
Aby wykład był ciekawy i nie prowadził do znużenia należy dążyć do jego ożywienia .
W pierwszej wyżej omówionej jednostce wykład urozmaicono słuchaniem nagrania, co ułatwi uczniom wyciągnięcie wniosków oraz pozwoli na realizację założonych celów katechezy. W drugiej jednostce poprzez zastosowanie wykładu biblijnego katecheta ma wyjaśnić uczniom nie tylko treści zawarte w czytanym liście lecz również przybliżyć rodzaj literacki listu.
Ożywienia wykładu można dokonać przez włączenie elementów narracyjnych, problemowe ujęcie wykładu, ułatwiające katechizowanym wewnętrzną aktywność i nakłaniające do myślenia oraz przez zastosowanie podczas wykładu różnego rodzaju środków dydaktycznych jak obrazy, mapy, plansze, itp.
Autorzy podręcznika metodycznego proponują wykład biblijny urozmaicić wykorzystaniem mapy , tabeli , przeźroczy , zapisaniem na tablicy , planszą .
Wykład należy również łączyć z innymi metodami pracy dydaktycznej uzupełniać go pokazem, opowiadaniem, pogadanką, dyskusją .
W omawianych tu materiałach zasada ta jest respektowana. Wykłady biblijne są łączone lub uzupełniane takimi metodami jak pogadanka , opowiadanie , czytanie i analiza tekstów Pisma świętego , pracą z podręcznikiem .
Autorzy analizowanego podręcznika wskazują, że poprzez zastosowanie metody wykładu biblijnego katecheta może zapoznać uczniów z takimi postaciami jak Mojżesz, Jozue, Samuel, Abraham .
Zadaniem katechezy o Mojżeszu jest ukazanie Boga, który przebywa ze swoim ludem, prowadzi go, interesuje się jego życiem. Istotne znaczenie ma w tej katechezie wykład, gdyż winien on uświadomić uczniom, jak ważną postacią jest Mojżesz w historii zbawienia. Poprzez zastosowanie metody wykładu biblijnego na katechezach „Jozue biblijnym typem Chrystusa” i „Samuel w służbie Prawa Przymierza” uczniowie zapoznają się z okresem działalności Jozuego oraz postacią Samuela, jako stróża Prawa Przymierza.
Dwa krótkie wykłady biblijne katechety proponuje się przed i po indywidualnym czytaniu przez uczniów tekstu biblijnego / Rdz 22, 1-13, Rdz 22, 16b-18 / na katechezie „Abraham ojcem wszystkich wierzących” w celu przybliżenia postaci Abrahama i jego wiary. Uczniowie otrzymują konkretne informacje odnośnie tekstu, który mają czytać. Zadaniem uczniów jest odszukanie odpowiedzi na pytania: przez kogo i kiedy został napisany tekst oraz o czym opowiada. Uzyskanie tych informacji pozwala na głębsze zrozumienie treści tekstu, uchwycenie jego sensu i przyjęcie ze zrozumieniem kierowanego do nich wykładu.
Krótkie wykłady biblijne proponuje się katechetom, celem przybliżenia uczniom osoby i posłannictwa proroków – Izajasza i Ezechiela .
Poprzez zastosowanie metody wykładu biblijnego katecheta nie tylko może zapoznać uczniów z postaciami proroków biblijnych, lecz również przybliżyć historię zbawienia, objawioną w Starym i Nowym Testamencie. W katechezie „Bóg przemawia do człowieka” poprzez wykład katecheta przypomina uczniom tematykę dotyczącą Pisma świętego z poprzednich lat katechizacji podkreślając, iż dzięki historii zbawienia znanej z kart Pisma świętego Bóg „objawił się ludziom”, ukazał plan, zamiar Boga względem ludzi.
Innym razem poprzez zastosowanie metody wykładu katecheta przekazuje logicznie uporządkowane wiadomości o powstaniu ksiąg Pisma świętego Starego Testamentu i ich autorstwie .
Wykład spełnia więc ważną rolę, gdyż pozwala na realizację zaplanowanych celów dydaktycznych a dzięki której skonkretyzowanej wypowiedzi katechety aktywizuje uwagę i myślenie słuchaczy.
Autorzy podręcznika metodycznego wykład biblijny umieszczają w drugiej części katechezy, czyli „opracowanie nowego materiału”, co wpływa na realizację celu dydaktycznego poszczególnych jednostek. W dwu katechezach wykład biblijny umieszczono w pierwszej części jednostek katechetycznych , gdzie winno uświadomić się uczniom cel katechezy i zainteresować tematem.
W katechezie „Ezechiel opiekun ludzi i prorok nadziei” poprzez zastosowanie wykładu biblijnego ilustrowanego przeźroczami, obrazami lub mapą katecheta przedstawia pierwsze uprowadzenie Izraelitów do niewoli . W katechezie „Jezus Chrystus trzeciego dnia Zmartwychwstał” poprzez zastosowanie wykładu biblijnego katecheta przybliża uczniom sytuację w Koryncie. Autorzy omawianego podręcznika proponują urozmaicić wykład poprzez pokaz na mapie .
Omówione powyżej wykłady biblijne uświadamiają uczniom cel katechezy, wzbudzają zainteresowanie, pomagają w postawieniu problemu, który uczniowie starają się rozwiązać w oparciu o teksty Biblii.
Autorzy omawianego podręcznika proponują jeden wykład biblijny, który stanowi problemowe ujęcie przekazywanych treści . Zakładają, że taki wykład biblijny wzbudzi aktywność uczniów i nakłoni do logicznego myślenia podczas danej części katechezy.
W omawianym podręczniku proponuje się też zastosowanie wykładu biblijnego jako „wprowadzenie do czytania Pisma świętego” .
Poprzez zastosowanie tej metody jako wprowadzenia do czytania katecheta przybliża uczniom sens, zasadniczą myśl tekstu, który będą czytać lub treść tekstu .
Autorzy zakładają, że wykład biblijny jako wprowadzenie do czytania Pisma świętego pozwoli na krótkie, sensowne przekazywanie informacji zgodnych z tekstem omawianym na katechezie oraz wpłynie na dokładniejsze, lepsze zapamiętywanie konkretnych wiadomości przez uczniów. Ogólnie należy stwierdzić, że wykorzystana metoda wykładu biblijnego we wszystkich częściach podręcznika metodycznego, przedstawiona do realizacji, zgodna jest z zaleceniami metodyków i dydaktyków. Wykłady nie są zbyt często stosowane i nie obejmują całej katechezy. Urozmaicono je i ożywiono przez zastosowanie różnego rodzaju środków dydaktycznych. Autorzy proponują również, by wykład biblijny był realizowany w połączeniu z innymi metodami. Pozwala to na odpoczynek, rozluźnienie uwagi od słuchania i pobudzi uczniów do zapamiętania usłyszanych, najważniejszych treści.
Wszystkie katechezy z wykorzystaniem wyżej wymienionych metod, zwracają uwagę na cele wychowawcze, przekazują uczniom wiadomości, wywołują ciągłą aktywność. Zaproponowane w podręczniku metodycznym i omówione w niniejszym rozdziale metody nawzajem się uzupełniają. Zastosowanie tych metod jest niezbędne w zapoznaniu uczniów z tekstami biblijnymi. Są one tak opracowane, iż można posłużyć się nimi także dla przybliżenia uczniom Pisma świętego we współczesnej katechezie szkolnej.
2. FORMY PRACY ZWIĄZANE Z PROBLEMOWYM TOKIEM KATECHEZY
Najnowsza teoria nauczania, opierająca się na psychologicznych podstawach nauczania – uczenia się, a także praktyka szkolna wskazują, iż jednokierunkowy przekaz wiadomości nie zyskuje powszechnej aprobaty uczniów .
Zajęcia w szkole winny śmielej dążyć i rozwijać pasje poszukiwawcze uczniów, ukazując im drogę dochodzenia do prawdy, stwarzać na zajęciach sytuacje skłaniające ich do stawiania pytań do prowadzenia dyskusji nad problemami współczesnego świata, kraju, nad szeroko rozumianymi problemami etyczno – moralnymi. To właśnie pytania stawiane przez uczniów są wyrazem zainteresowania przedmiotem i krytycznego myślenia .
W nauczaniu problemowym uczeń stawiany jest w sytuacji, która inicjuje realną działalność poznawczą w jej najdoskonalszej postaci a mianowicie postaci naukowego poznania rzeczywistości. W tej realnej sytuacji badawczej uczeń kształtuje i rozwija w sobie te wszystkie cechy osobowe, łącznie z etycznymi, które uczestniczą w procesie naukowego poznania . Nauczyciel w toku problemowym nie tyle naucza, ale głównie kieruje procesem uczenia się .
W toku nauczania problemowego uczniowie poprzez samodzielne myślenie wdrażają się od najniższych klas do aktywnego poznania świata, a równocześnie przysposabiają się do jego zmieniania. Jest to ten rodzaj aktywności, który ma być poszukiwaniem istoty rzeczy i zjawisk, a także szukaniem odpowiedzi na pytanie „dlaczego?”. Poszukiwaniem najlepszych i najbardziej racjonalnych form działania indywidualnego i zbiorowego . Taki rodzaj aktywności gwarantuje nie tyle głębsze, trwalsze i systematyczne przyswajanie wiedzy, lecz także zapewnia wszechstronny rozwój zdolności poznawczych. Samodzielność uczniów, realizująca się w myśleniu i działaniu, jest głównym przejawem ich aktywności .
Nauczanie problemowe w szkole stanowi silne źródło motywacji dla uczniów, ale przy uwzględnianiu strategii systematycznego kształcenia ich umiejętności w tym zakresie .
W problemowym toku katechezy wyróżnia się takie metody jak dyskusja, praca oparta o źródła – praca z tekstem, wywiad biblijny, metody sytuacyjne, „burza mózgów”, gry dydaktyczne, metoda trybunału .
Autorzy „Podręcznika metodycznego do Katechizmu Religii Katolickiej” proponują następujące metody pracy z tekstem biblijnym w problemowym toku katechezy: rozmowa z uczniami, dyskusja, analiza tekstu biblijnego, wprowadzenie do czytania tekstu oraz formy i rodzaje analizy tekstów biblijnych.
2.1. Dyskusja
Dyskusja polega na wymianie poglądów na określony temat. Jako wyższa forma pogadanki jest metodą kształcenia polegająca na wymianie zdań między nauczycielem i uczniami, przy tym zdania te odbijają poglądy własne uczestników lub odwołują się do poglądów innych osób . Dyskusja będąc jak gdyby wyższą formą pogadanki wymaga większej samodzielności w stawianiu i rozwiązywaniu problemów, umiejętności wyczerpującego i jasnego formułowania własnych poglądów oraz odpowiedniego, rzeczowego przygotowania do każdego nowego zagadnienia, które ma być w klasie rozwiązane tą metodą. Można się nią posługiwać dopiero w wyższych klasach szkoły podstawowej i w szkole średniej .
Można wyróżnić kilka odmian dyskusji – jak rozwijająca się w toku wspólnego rozwiązywania problemu przez klasę, ukierunkowana na kształcenie przekonań młodzieży oraz dyskusja, której celem jest uzupełnienie własnej wiedzy przez uczniów .
Do zaistnienia autentycznej dyskusji niezbędnym staje się potrzeba uwzględnienia dwóch warunków. Prowadzący dyskusję musi zapewnić wszystkim dyskutującym równe prawa. Dyskutujący winien w sposób właściwy rozumieć prawo uczniów do wolności .
Dyskusję biblijną można rozpocząć krótkim wprowadzeniem, w celu umożliwienia uczniom zrozumienia jej tematu. We wprowadzeniu katecheta przypomina pewne wiadomości i treści fragmentu z Pisma świętego, z kolei ustala się przedmiot dyskusji .
Autorzy omawianego tu podręcznika metodycznego proponują zastosowanie metody dyskusji biblijnej w dwu jednostkach w części pierwszej podręcznika oraz jeden raz w części drugiej i trzeciej tegoż podręcznika . W części czwartej „Podręcznika metodycznego do Katechizmu Religii Katolickiej” dyskusja biblijna nie została zaproponowana.
Głównym zadaniem dyskusji jest przejście od wypowiedzi poszczególnych uczniów, bądź danej grupy do rozwiązania stanowiska wspólnie uzgodnionego .
W omawianym podręczniku autorzy proponują zastosowanie kolejnych etapów wypowiedzi w katechezie „Moja wiara dla innych” . Dyskusję nad problemem „Czy wiarę otrzymaliśmy tylko dla własnego dobra?” uczniowie rozpoczynają w małych grupach, przechodząc następnie do dyskusji na forum całej grupy. Zaproponowana przez autorów dyskusja nie jest związana bezpośrednio z treścią tekstu biblijnego. Jest jednak właściwie zastosowana, gdyż oceny otrzymanego rozwiązania problemu dokonują uczniowie w oparciu o tekst Pisma świętego / 1Tes1, 6-10 / .
Dyskusja stanowi zasadniczy element składowy zajęć , jest ściśle powiązana z innymi metodami .
Autorzy „Podręcznika metodycznego do Katechizmu Religii Katolickiej” wskazują na połączenie metody dyskusji z czytaniem Pisma świętego , czy pracę z podręcznikiem ucznia .
Każda dyskusja winna być przez kogoś prowadzona. Jednak wskazuje dydaktyka katechetyczna, niekoniecznie katecheta musi prowadzić dyskusję. Powinien on jednak ustosunkować się do końcowych wniosków .
W omawianym podręczniku autorzy proponują, by to właśnie katecheta prowadził dyskusję na forum całej grupy, ukierunkowując jej przebieg właściwymi pytaniami . Pozwala to na właściwą kontynuację dyskusji nad postawionymi na katechezach problemami, gdyż uczniowie muszą dostosować się do pytań którymi ukierunkowuje ich wypowiedzi katecheta.
Dyskusję w grupach, jak wskazują autorzy podręcznika metodycznego, mogą prowadzić sami uczniowie . Dyskusja w grupach bardziej aktywizuje uczniów, gdyż w określonym czasie muszą uzgodnić rozwiązania problemu, które ich zdaniem są właściwe bądź konieczne, następnie osiągnięte w dyskusji wnioski stają się przedmiotem pracy w dyskusji zbiorowej.
Dyskusja uczy katechizowanych wiązać życie codzienne z wymogami wiary . Jest rozmowa, która zgodnie z zaleceniami dydaktyków i katechetyków może występować w każdej części katechezy. Może być pomocą w uświadamianiu celu katechezy, opracowaniu nowego materiału czy refleksji, modlitwy. Uczniowie zapoznają się z nowymi materiałami, bądź przypominają znane już teksty Pisma świętego, opowiada nad którymi dyskutują, formułując interesujący ich problem, szukając jego rozwiązania bądź podsumowując zdobyte wiadomości. Warunek ten został spełniony w analizowanym podręczniku metodycznym. Uczniowie znają cel dyskusji, którą podejmują w mniejszych grupach bądź na forum całej klasy, gdyż katecheta każdą dyskusję poprzedza wprowadzeniem. Wskazane tu dyskusje opierają się na autentycznym tekście Pisma świętego, który wcześniej poznają uczniowie .
Jak wskazują autorzy analizowanego podręcznika poprzez dyskusję biblijną katecheta zwraca uwagę uczniów na potrzebę pogłębiania wiedzy religijnej oraz obowiązek dawania świadectwa wiary życiem .
Innym razem pracując w zespołach uczniowie winni znaleźć najwłaściwsze czytania na Mszę Świętą. By dokonać właściwego wyboru czytań, proponuje się uczniom metodę dyskusji .
W katechezie „Sługa Jahwe wypełnia Boży plan zbawienia” w toku dyskusji uczniowie przedstawiają swój własny sąd na postawiony problem i motywują go odpowiednimi argumentami. Po skończonej dyskusji uczniowie przechodzą do analizy proroctwa Izajasza o słudze Pańskim i szukają pełnego uzasadnienia odpowiedzi na postawiony problem.
Proponowane przez autorów „Podręcznika metodycznego do Katechizmu Religii Katolickiej” dyskusje biblijne zakończone są zebraniem, podsumowaniem wniosków.
Przeprowadzone są tak, by uczniowie mogli zrozumieć treść orędzia biblijnego, zakomunikować swe doświadczenia i spostrzeżenia, a co najważniejsze, by w świetle Słowa Bożego mogli wprowadzić wnioski praktyczne dla własnego postępowania.
2.2. Rozmowa z uczniami
Rozmowa winna wyzwolić prawdziwe zainteresowanie u uczniów, pobudzić ich do szerszego zajmowania stanowiska, ujmowania własnych myśli .
W omawianym podręczniku uczniowie szukają rozwiązania problemu podczas rozmowy kierowanej przez nauczyciela. Autorzy niniejszego podręcznika proponują, by katecheta zastosował rozmowę z uczniami w oparciu o tekst biblijny w trzydziestu jeden jednostkach lekcyjnych . Najczęściej rozmowa stosowana jest jako analiza tekstu biblijnego , odkrywa istotny sens perykopy , odpowiada na postawione przez katechetę pytania, dotyczące treści przeczytanego tekstu biblijnego .
Autorzy analizowanego podręcznika proponują, by katecheta zastosował rozmowę z uczniami w katechezie „Księga życia” . Rozmowa z uczniami ma na celu podsumowanie pracy w grupach i utworzenie tabeli oraz wyjaśnienie „Jak powinno się czytać Ewangelię?”. W jednostce tej rozmowa z uczniami występuje dwukrotnie, po pracy w grupach oraz po przeprowadzonym przez katechetę wykładzie .
Rozmowa z uczniami występująca w katechezie „Jezus Chrystus prowadzi Kościół przez Apostołów i ich następców” . Następuje po odczytaniu Pisma świętego / J21, 15-19 / i doprowadzi uczniów do zrozumienia działalności św. Piotra i kolegium Apostołów. W rozmowie uczniowie szukają związku między perykopą a pytaniem „Jakie polecenie Chrystus daje Piotrowi?” i wspólnie sformułują odpowiedź.
W katechezie „Współżyjemy z Bogiem w Kościele” przeprowadzenie rozmowy ma na celu przypomnienie treści Pisma świętego, które omawiane były na poprzedniej katechezie. W toku rozmowy uczniowie przypominają poznane wcześniej prawdy biblijne a katecheta zapisuje wnioski na tablicy.
Z ciekawym rozwiązaniem przeprowadzenia rozmowy z uczniami, proponowanym przez autorów omawianego podręcznika spotykamy się w katechezie „Sakrament małżeństwa drogą zbawienia” oraz „Ziemia dla wszystkich ludzi”. W pierwszej z proponowanych katechez rozmowa z uczniami następuje po indywidualnej pracy uczniów. Jej celem jest uzgodnienie wspólnych wniosków i zapisanie ich na tablicy . W drugiej proponowanej katechezie rozmowa dotyczy realności życiowej Bożego wezwania zawartego we fragmentach Pisma świętego / Syr31, 5 /, / Mt5, 3 /, / Mk10, 24 i Mk20, 25 / czytanych na lekcji. Rozmowa następuje po przeczytaniu fragmentów tekstów biblijnych w pierwszej części katechezy. Inne „rozmowy” występujące w omawianych materiałach mają na celu: przypomnienie „wielkiego dzieła Boga wyświadczonego Izraelitom” , ustalenie „znaczenia postaci Samuela dla ludzi” , określenie głównego przedmiotu opowiadania” , zwrócenie uwagi na „występujące w słowach Chrystusa zwroty” , przybliżenie nauki św. Pawła o chrzcie w łączność z osobą Jezusa Chrystusa i Jego Śmiercią i Zmartwychwstaniem , zestawienie „zasadniczych momentów działalności Mojżesza z dziełem Chrystusa” .
W analizowanym podręczniku proponowana rozmowa biblijna pozwala na głębszą analizę odczytanego tekstu biblijnego, prowadzi do wymiany zdań, propozycji, wzbudza zaciekawienie i uaktywnia uczniów. Rozmowa biblijna, następuje na ogół w drugiej części katechezy „opracowanie nowego materiału” po odczytaniu danego fragmentu Pisma świętego.
2.3. Analiza tekstu biblijnego
Po dokonaniu czytania Pisma świętego czy to uroczystego, czy to zwyczajnego, należy przeprowadzić analizę zawartego w nim orędzia .
Uczeń zarówno klasy piątej, jak i ósmej nie jest w pełni przygotowany do samodzielnej analizy źródeł, a zwłaszcza podanych mu perykop biblijnych . Dlatego przed przystąpieniem do czytania tekstu Pisma świętego i jego analizy, katecheta dokonuje krótkiego wprowadzenia . Ważną rzeczą jest, aby katecheta pomagając uczniom w zrozumieniu perykopy, prowadził analizę powoli, wykazał dużo cierpliwości i taktu .
W niniejszym punkcie rozdziału drugiego analizie krytycznej poddane zostaną jednostki, w których autorzy analizowanego podręcznika zastosowali takie metody pracy z tekstem Pisma świętego, jak wprowadzenie do czytania tekstu biblijnego, czytanie tekstu biblijnego oraz formy analizy tekstu biblijnego. Osobnego omówienia domagają się proponowane rodzaje analizy tekstu biblijnego.
2.3.1. Wprowadzenie do czytania tekstu
Wprowadzenie do czytania tekstów Pisma świętego jest elementem niezbędnym w katechezie, gdyż katecheta może wyjaśnić uczniom „trudne zwroty”, przybliżyć autora danego tekstu lub ukazać obrazowy sposób przedstawienia zdarzeń – tekstów wcześniej nie czytanych. We wprowadzeniu do nowego tekstu katecheta może nawiązać lub przypomnieć uczniom treści czytanych tekstów Pisma świętego z ostatniej lekcji lub kilku jednostek tematycznie ze sobą powiązanych .
We wprowadzeniu do czytania tekstów Biblii katecheta zachęca uczniów do uważnego słuchania Słowa Bożego w ciszy i skupieniu . Odwołuje się do ich doświadczeń , co umożliwia korelację treści biblijnych z życiem katechizowanych . Sprzyja to wytworzeniu właściwej atmosfery, jednocześnie aktywizuje uczniów do słuchania Słowa Bożego oraz wpływa na lepsze jego zrozumienie.
Autorzy „Podręcznika metodycznego do Katechizmu Religii Katolickiej” proponują, by katecheta dokonał wprowadzenia do czytań tekstu biblijnego w siedmiu katechezach w klasie piątej . W klasie szóstej i siódmej w pięciu katechezach , a w klasie ósmej w trzech katechezach .
W części pierwszej „Podręcznika metodycznego do Katechizmu Religii Katolickiej” w jednostce „Pismo Święte mówi o stworzeniu świata” katecheta przed przystąpieniem do czytania i analizy tekstu / Rodz1, 1-3 oraz Rodz2, 1-4 / wyjaśnia uczniom, jak autor natchniony wyobrażał sobie wszechświat. Katecheta pokazuje planszę ilustrującą / lub wykonuje schematyczny rysunek / wszechświat, w rozumieniu autora natchnionego. Następnie prosi o krótkie streszczenie czytanki „Prawdziwa opowieść o tym, co jest najpiękniejsze na świecie”. Prowadzi rozmowę, której celem jest odróżnienie obrazów zawartych w opowiadaniu od prawdy, jaką autor chciał przez te obrazy przekazać. Katecheta pokazuje planszę. Czyta ją z uczniami. Objaśnia jej układ. Tak przygotowuje uczniów do zrozumienia tekstu biblijnego opowiadania.
Z kolei w katechezie „Grzech dosięga każdego człowieka” we wprowadzeniu do czytania tekstu Biblii, katecheta wyjaśnia uczniom, że autor natchniony w opowiadaniu „O Kainie i Ablu” nie informuje tylko o ich istnieniu, nie przedstawia faktu historycznego, lecz pragnie pouczyć ludzi, że począwszy od pierwszego grzechu, zło zatacza coraz szersze kręgi, obejmuje coraz więcej ludzi. Katecheta wyjaśnia uczniom, iż tekst Biblii będzie czytał powoli po to, by uczniowie mogli go lepiej zrozumieć. Informuje ich również o tym, iż tekst ten wydrukowany jest w podręczniku ucznia. W katechezie „Bóg tworzy swój lud” katecheta wyjaśnia, iż opowiadanie biblijne o przejściu Izraelitów przez Morze Czerwone przez długie wieki przekazywane było ustnie. Wyjaśnia się uczniom, dlaczego autor natchniony umieścił w opowiadaniu wiele szczegółów o tym, jak Izraelici przeszli przez Morze Czerwone. Daje się stosowne wprowadzenie, by uczniowie lepiej zrozumieli cel biblijnego opowiadania, by dostrzegli naukę, jaką daje Bóg. Katecheta zapisuje na tablicy pytania, potrzebne do ukierunkowania czytania Pisma świętego, refleksji nad przeczytanym Słowem Bożym.
W katechezie „Bóg zawiera Przymierze ze swoim ludem” zaleca się pokaz przeźrocza przedstawiającego pasmo gór Synaju. Uświadamia się uczniom, że w życiu narodu wybranego dokonało się wówczas wielkie wydarzenie. Bóg przez Mojżesza ogłosił swój plan – zamiar. Katecheta wskazuje uczniom cel odczytania Wj19, 3-5: „przeczytajmy uważnie Słowo Boże i poszukajmy, co w nim Bóg mówi do wszystkich ludzi”. W katechezie „Samuel w służbie Prawa Przymierza” katecheta pokazuje uczniom na mapie ziemię Kanaan, którą Izraelici objęli pod wodzą Jozuego. Katecheta wyjaśnia, że oprócz dwunastu plemion Izraela, zamieszkiwały tam również narody sąsiadujące z nimi. Nie były to jednak narody spokojne i dochodziło często między nimi do wrogich najazdów / Sdz6, 2-6a i Sdz2, 12-13 /.
W katechezie „Bóg objawia swoje miłosierdzie” , przed czytaniem tekstu Pisma świętego katecheta wyjaśnia rodzaj i gatunek literacki tekstu biblijnego oraz poleca uczniom, by zwrócili uwagę i porównali „jak postępuje Jonasz wobec tych ludzi, a jak ustosunkowuje się do nich Bóg”. W części drugiej „Podręcznika metodycznego do Katechizmu Religii Katolickiej” w katechezie „Jezus objawia się jako Mesjasz” katecheta zadaje pytanie „Dlaczego inni ludzie i my obdarzamy osobę Jezusa Chrystusa takim zainteresowaniem?”. Kim On jest dla nas?”. „Czego od Niego oczekujemy?”. Katecheta przypomina uczniom, że poznali dwa opowiadania o chrzcie Jezusa w Jordanie w relacji Marka i Jana, dzięki którym dowiedzieli się , kim jest Jezus Chrystus.
Na obecnej jednostce „Jezus objawia się jako Mojżesz” poprzez odczytanie tekstu św. Mateusza uczniowie winni zrozumieć, co opowiadanie o chrzcie Jezusa w Jordanie objawia o Nim.
W katechezie „Jezus prowadzi walkę ze złem” katecheta przypomina uczniom, że tekst biblijny, który zostanie odczytany, jest poprzedzony opowiadaniem o chrzcie Chrystusa w Jordanie. Jest to tekst zawierający wyrażenia obrazowe, dlatego też katecheta poleca, by uczniowie uważnie wysłuchali tekst biblijny i odkryli „co nowego chce nam powiedzieć Ewangelista o Mesjaszu i jaką prawdę przekazuje za pośrednictwem zawartych w tym tekście obrazów.
W katechezie „W Jezusie Chrystusie ludzkość powraca do Ojca” katecheta wyjaśnia, iż autor listu do Hebrajczyków zwraca się do chrześcijan pochodzenia żydowskiego chcą „ukazać nową ofiarę”. Katecheta poleca uczniom, by zastanowili się „Co jest najważniejsze w tej nowej ofierze, którą złożył Jezus Chrystus?”.
W trzeciej części „Podręcznika metodycznego do Katechizmu Religii Katolickiej” w katechezie „W chrzcie Jezus daje nam udział w swojej śmierci i zmartwychwstaniu” katecheta przekazuje uczniom krótką informację dotyczącą udzielania chrztu w pierwszych wiekach Kościoła, wyświetla diapozytyw i wyjaśnia treść ukazanych obrazów.
W katechezie „Chrzest sakramentem nawrócenia” katecheta wyjaśnia, że jest to katecheza św. Piotra, skierowana do Żydów zebranych przed wieczernikiem w Jerozolimie w dniu zesłania Ducha Świętego. Piotr poucza, kim jest Jezus z Nazaretu, odrzucony przez naród wybrany. Poleca uczniom, by poszukali wezwań, jakie Piotr kieruje do zebranych w imieniu Chrystusa. W katechezie „Moja wiara dla innych” katecheta tłumaczy tekst Dz17, 1-10, w którymi św. Paweł chwali Tesaloniczan. Następnie poleca uczniom, by podczas czytania pomyśleli, czy św. Paweł mógłby tak chwalić wiarę ich grupy katechetycznej.
W katechezie „Wszyscy budujemy Królestwo Boże” katecheta wprowadza do czytania przypowieści Mt13, 33 o zaczynie, wyjaśniając rolę jaką spełniają drożdże i kwas przy wypieku chleba. W katechezie „Pokuta w Kościele” występuje wyjaśnienie, iż fragmenty Ewangelii św. Łukasza, które mają być odczytane, wspominają dwa wydarzenia historyczne.
W części czwartej „Podręcznika metodycznego do Katechizmu Religii Katolickiej” w jednostce „Pan przychodzi” katecheta poleca, by uczniowie odnaleźli w Piśmie Świętym Nowego Testamentu tekst Łk21, 25-32 i odczytali. Po odczytaniu wskazanego fragmentu wyjaśnia uczniom, iż omawianą perykopę umieszcza św. Łukasz między uroczystym wjazdem do Jerozolimy a męką i śmiercią Jezusa Chrystusa.
W katechezie „Nigdy się nie kończy” katecheta mówi, że zostanie odczytana perykopa o powtórnym przyjściu Chrystusa i Sądzie Ostatecznym. Podaje przy tym wyjaśnienia dotyczące gatunku literackiego tekstu biblijnego, który ma być odczytany. Katecheta poleca uczniom, by zastanowili się „Na co Chrystus wskazuje w obrazie sądu ostatecznego? Jakie wezwania kieruje do uczniów?”.
We wprowadzenich do czytania Pisma świętego katecheta wyjaśnia uczniom różne zwroty po to, by ułatwić uczniom zrozumienie sensu całego czytanego tekstu. W katechezie „Bóg obiecuje Zbawiciela” katecheta wyjaśnia słowa: „Ogród” i „wąż”. W katechezie „Jezus Chrystus objawia, że jest Synem Bożym” katecheta wyjaśnia zwroty: „Syn człowieczy”, „siedzieć po prawicy”. Katecheta stawia polecenie, by uczniowie zwrócili uwagę na to, „Co Jezus mówi sam o sobie?”. Natomiast w katechezie „W Jezusie Chrystusie Bóg Ojciec objawia swą zbawczą miłość do ludzi” katecheta wyjaśnia słowo: „drachma”, „potrzeba światła”, „niebo” oraz zwrot „radość w niebie” i „radość aniołów Bożych”. W katechezie „Sakrament małżeństwa drogą zbawienia” występuje wyjaśnienie zwrotu „Obmycie, któremu towarzyszy słowo”.
2.3.2. Czytanie tekstu biblijnego
Czytanie Biblii jako Słowa Bożego może stać się mocą, zdolną przemieniać człowieka . Sobór Watykański II głosi, że „Bóg w Piśmie Świętym przemawiał przez ludzi i na sposób ludzki” . Język biblijny jest uznawany za model nadrzędny, stanowiący wzorcowy, teologicznie poprawny sposób mówienia o Bogu. Czytanie jest najprostszym sposobem poznania tekstu biblijnego. Czytanie tekstu biblijnego może mieć miejsce w różnych częściach katechezy.
Zdaniem katechetyków, czytanie Biblii jest jednym z ważniejszych sposobów zarówno poznawania, jak i utrwalania nowych wiadomości . Zastosowanie tej metody pozwala nie tylko na zapoznanie uczniów z tekstami Pisma świętego, lecz również doprowadza do aktualizacji zawartego w nich orędzia z życiem katechizowanych. Porównanie treści biblijnych z życiem katechizowanych pobudza uczniów do myślenia oraz aktywizuje ich do działania .
Autorzy „Podręcznika metodycznego do Katechizmu Religii Katolickiej” proponują zastosować czytanie tekstu biblijnego dziewięć razy w pierwszej części podręcznika metodycznego , czternaście razy w drugiej części , pięciokrotnie w części trzeciej i trzykrotnie w części czwartej tegoż podręcznika .
W podręczniku metodycznym dwa razy podejmuje się czytanie zwyczajne Pisma świętego we wstępnej części katechezy . Występują one w łączności z pracą w grupach , w celu uświadomienia i zapoznania uczniów z celami katechezy oraz wprowadzenie w treść danej jednostki . Wewnętrzna refleksja nad Słowem Bożym jest konieczna, by dziecko mogło udzielić odpowiedzi na wezwanie Boże zawarte w tekście biblijnym .
Autorzy „Podręcznika metodycznego do Katechizmu Religii Katolickiej” proponują, by tą metodą nie tylko zapoznać uczniów z autentycznymi tekstami Pisma świętego lecz przede wszystkim doprowadzić do aktualizacji zawartego w nich orędzia. Proponuje się przekazanie uczniom treści czytań w kontekście znanych im doświadczeń . W omówionych jednostkach dokonuje się to w dwojaki sposób – aktualizując odpowiednie doświadczenia uczniów, a następnie w ich świetle przedstawia się biblijne treści lub najpierw przedstawia się tekst biblijny metodą czytania zwyczajnego a następnie konfrontuje się z doświadczeniami uczniów .
Autorzy podręcznika metodycznego wskazują, iż katecheta winien mieć na uwadze trudność, jaką mogą mieć uczniowie w zrozumieniu treści „Prologu” . Przed odczytaniem tekstu biblijnego, zaproponowano pracę w grupach w celu odszukania „Prologu” wśród czytań mszalnych, przeznaczonych na uroczystość Bożego Narodzenia.
W katechezie „W Jezusie Chrystusie ludzkość powraca do Ojca” zaleca się, by tekst biblijny przeczytany został najpierw głośno, a następnie indywidualnie przez uczniów w celu lepszego zrozumienia zawartego w nim orędzia.
Podczas indywidualnego, cichego czytania tekstu biblijnego w katechezie „Jezus Chrystus przekazuje Kościołowi posłannictwo” uczniowie mają wynotować najważniejsze występujące w nim słowa. Po indywidualnym czytaniu tekstu biblijnego autorzy proponują prowadzenie analizy zespołowej pod kierunkiem katechety. Z propozycją głośnego czytania tekstu Pisma świętego spotyka się katecheta w katechezie „Kościół przygotowuje przez miłość czynną” . Podczas czytania uczniowie mają poszukać odpowiedzi na pytanie „Jakie nadużycia piętnuje św. Paweł, za co upomina mieszkańców Koryntu i czego się od nich domaga?”. Po przeczytaniu tekstu następuje analiza grupowa, która pozwoli poszczególnym grupom dokładnie odpowiedzieć na postawione pytanie.
W katechezie „Chrzest sakramentem nawrócenia” postuluje się, by fragment z Dziejów Apostolskich uczniowie przeczytali indywidualnie, szukając rady, wezwania św. Piotra skierowanego do Żydów w Dniu Zesłania Ducha Świętego.
W jednostce „Grzech dosięga każdego człowieka” występuje zalecenie, by przed czytaniem tekstu biblijnego katecheta dokonał wprowadzenia w treść, następnie głośno przeczytał, wspólnie z uczniami dokonał analizy przeczytanego tekstu.
Jak więc wynika z omówionych powyżej katechez, znaczenie dla realizacji zawartych w nich zagadnień ma również zastosowanie takich form pracy, jak praca w grupach , głośne czytanie oraz indywidualne . Uczniowie w sposób swobodny w grupach mogą analizować określone zagadnienia, dyskutować, wymieniać swe poglądy. Poprzez czytanie indywidualne uczniowie muszą skupić swą uwagę na tekście, czytać powoli, analizując każdy przeczytany wyraz – zdanie, by właściwie zrozumieć zawarte w treści Pisma świętego Orędzie Boże. Teksty Pisma świętego czyta uczeń i katecheta .
Autorzy podręcznika metodycznego wskazują na to, by teksty Pisma świętego odczytywane były z Biblii co pozwoli na przyzwyczajenie uczniów do korzystania z księgi Pisma świętego .
Uczniowie dziesięciokrotnie korzystają z tekstów zamieszczonych w Piśmie Świętym oraz sześciokrotnie z tekstów zamieszczonych w „katechizmie” – podręczniku dla ucznia .
Stosowane w podręczniku metodycznym czytanie zwyczajne Pisma świętego jest dostosowane do poziomu intelektualnego uczniów klas starszych szkoły podstawowej. Są zgodne z zasadami dydaktyki i katechetyki z zasadą systemowości i stopniowania trudności.
2.3.3. Formy analizy tekstu biblijnego
Katecheta winien zatroszczyć się głównie oto, by poznanie prawdy objawionej prowadziło nie tylko do zapamiętywania i mechanicznego odtwarzania zdobytych wiadomości, lecz również do życia poznaną rzeczywistością, kształtowania go i stania się uczniem Chrystusa .
W badanym tu podręczniku metodycznym napotykamy następujące formy analizy tekstu biblijnego: analizę grupową pod kierunkiem katechety, analizę w zespołach klasowych / w grupach / oraz analizę indywidualną.
2.3.3.1. Analiza w zespołach klasowych / w grupach / pod kierunkiem katechety
Analiza grupowa jest metodą za pomocą której wszyscy uczniowie, podzieleni na grupy dążą pod kierunkiem katechety do wypracowania lub pogłębienia określonych treści . Analiza w grupach pod kierunkiem katechety stwarza wyjątkową możliwość komunikacji, dzielenia się doświadczeniem. Z biernych czyni ona uczniów aktywnymi. Uczy rozmowy o sprawach Bożych .
Metoda analizy grupowej pod kierunkiem katechety polega na tym, że czteroosobowe grupy uczniów czytają teksty wskazane przez katechetę oraz wspólnie przygotowują odpowiedź na zadany temat, czy postawione przez katechetę pytanie . Wyniki pracy referuje wobec wszystkich zebranych osoba wyznaczona przez katechetę lub przez uczniów. Katecheta musi kierować pracą katechizowanych, przechodzić od jednej grupy do drugiej . Jest to metoda, którą należy wykorzystywać na katechezie, gdyż podczas niej następuje wymiana doświadczeń miedzy uczestnikami grup, które stają się bodźcem do szukania właściwych dróg rozwiązywania problemów .
W katechezie „Jezus Chrystus głosi Radosną Nowinę o Królestwie Bożym” , analiza grupowa pod kierunkiem katechety następuje po odczytaniu Pisma świętego. Katecheta rozdaje poszczególnym grupom wypisane na kartkach zestaw pytań, na które na podstawie usłyszanej Ewangelii powinni odpowiedzieć. Poprzez analizę grupową uczniowie winni przekonać się, że Królestwo Boże jest wartością najwyższą, o którą ponad wszystko należy się starać.
Z nieco inną propozycją wykorzystania tej formy analizy tekstu biblijnego spotyka się katecheta w jednostce „Odwieczny Syn Boży stał się człowiekiem” .
Uczniowie podzieleni zostają na grupy i odpowiadają na pytania zapisane na kartkach przez katechetę. Przedstawiciele grup czytają pytania i odpowiedzi zgodnie z ich kolejnością zapisane na kartkach. Skróty wypowiedzi uczniów katecheta zapisuje na tablicy, tworząc tabelę. Uczniowie nie tylko analizują tekst biblijny / J1, 1-14 / lecz pogłębiają wiarę w tajemnicę Wcielenia i poznają jej znaczenie dla ludzi.
Ciekawą propozycję wykorzystania analizy grupowej tekstu biblijnego podają autorzy omawianego podręcznika w jednostce „Chrystus wywyższony jest Panem Wszechświata” . Analiza grupowa tekstów biblijnych / Mk16, 19-20; Łk24, 5-53; Dz1, 9-11 / następuje w pierwszej części katechezy „Uświadomienie celu katechezy, zainteresowanie uczniów”. Katecheta dzieli uczniów na trzy grupy. Każda grupa czyta i analizuje jedną z trzech perykop. Do każdej perykopy katecheta przygotowuje oddzielny zestaw pytań. Po analizie następuje rozmowa, podczas której przedstawiciele poszczególnych grup referują odpowiedzi na pytania.
Autorzy omawianego podręcznika proponują, by katecheta zastosował także analizę grupową tekstu biblijnego w jednostce „Kościół przygotowuje się przez miłość czynną” . Podczas analizy uczniowie podzieleni na grupy odpowiadają na trzy pytania przygotowane przez katechetę, który na koniec dokonuje krótkiego podsumowania wypowiedzi uczniów.
W omówionych jednostkach analiza grupowa pod kierunkiem katechety przeprowadzona jest zarówno w drugiej części katechezy „Opracowanie nowego materiału” jak i pierwszej „Uświadomienie celu, zaciekawienie uczniów” . Analiza w grupach polega na udzielaniu przez uczniów odpowiedzi na pytania dotyczące treści czytanego tekstu Pisma świętego. Udzielaniu odpowiedzi na pytania towarzyszy tworzenie tabeli lub rozmowa .
Autorzy „Podręcznika metodycznego do Katechizmu Religii Katolickiej” proponują czterokrotne zastosowanie analizy w zespołach klasowych / grupach / .
W katechezie „Bóg powołuje pasterza – przewodnika swego ludu” , katecheta wraz z uczniami dokonuje analizy tekstu biblijnego / Ez34, 2b-7, 10-11; Ez34, 13-16, 23-24 / poprzez zastosowanie pracy w zespołach. Katecheta dzieli tekst na dwie części, które uczniowie analizują w pracy zespołowej. W celu ułatwienia uczniom analizy tekstu katecheta daje im pytania, na które powinni odpowiedzieć. Autorzy analizowanego podręcznika nie podają przy tej katechezie – czy te pytania mają być zapisane przez katechetę na tablicy, bądź kartkach papieru dla poszczególnych grup. Proponują jednak, by po wykonaniu zadania przez zespoły, katecheta i uczniowie przystąpili do opracowania syntezy poszczególnych elementów analizowanego tekstu biblijnego. Wnioski zostają zapisane przez katechetę na tablicy w utworzonej tabeli .
Nieco inaczej przebiega analiza zespołowa tekstu biblijnego w katechezie „Jezus Chrystus gromadzi nowy lud Boży” . Uczniowie podzieleni na zespoły, opracowują perykopy po to, by na ich podstawie móc odpowiedzieć na pytanie wspólne dla wszystkich grup „Czy do Boga można iść tylko w pojedynkę, bez wspólnoty, bez Kościoła?”. Pytanie winien katecheta zapisać na tablicy. Analiza tekstu Pisma świętego w zespołach / grupach / zakończona jest podsumowaniem katechety .
Z kolejną propozycją analizy tekstu biblijnego w zespołach spotyka się katecheta w jednostce „Jezus Chrystus przekazuje Kościołowi posłannictwo” .
Poprzez zastosowanie metody analizy w zespołach uczniowie nie tylko szukają odpowiedzi na postawione im przez katechetę pytania , mogą również wskazać czynności wykonane przez Jezusa Chrystusa , kończąc swą pracę zapisem tychże czynności na tablicy w formie haseł.
2.3.3.2. Analiza indywidualna
Praca indywidualna polega na realizacji przez ucznia określonych zadań niezależnie od innych uczniów . Uczeń korzysta z bezpośredniej lub pośredniej pomocy katechety .
Eksponowane w podręczniku metodycznym katechezy z wykorzystaniem metody analizy indywidualnej tekstu biblijnego pobudzają uczniów do aktywnego udziału w lekcji, a ich propozycje odnaleźć może katecheta w dwu jednostkach części drugiej podręcznika metodycznego oraz jeden raz w części czwartej tegoż podręcznika .
W katechezie „W Jezusie Chrystusie ludzkość powraca do Ojca” uczniowie po zapoznaniu się z tekstem Pisma świętego samodzielnie mają odnaleźć w tekście / Hbr10, 5-10 / powtarzające się zdanie: „Oto idę, abym spełniał wole twoją” – i określić „Co one podkreślają w ofierze Chrystusa?”. Bezpośrednio po indywidualnej analizie tekstu proponuje się katechecie przeprowadzenie krótkiego wykładu przerywanego czytaniem fragmentu Pisma świętego. Nieco inaczej proponuje się zastosowanie metody analizy indywidualnej w katechezie „Chrystus objawia swój Kościół” . Podczas analizy indywidualnej tekstu biblijnego / Dz2, 1-11 / uczniowie mają odszukać odpowiedź na pytania postawione przez katechetę i zapisane na tablicy. Po analizie indywidualnej zaleca się podsumowanie prowadzone pod kierunkiem katechety na forum całej grupy.
Jeszcze inna propozycję zastosowania metody analizy indywidualnej spotykamy się w katechezie „sakrament małżeństwa drogą zbawienia” . Uczniowie po samodzielnym odczytaniu fragmentu listu św. Pawła do Efezjan poprzez analizę indywidualną winni odpowiedzieć na zapisane przez katechetę pytania. Po analizie indywidualnej następuje zebranie wyników i zredagowanie wspólnych sformułowań. Wyniki wspólnej pracy przedstawione zostają w krótkim schemacie.
Indywidualna analiza tekstu powinna przeplatać się z pracą zespołową, pracą zbiorową oraz pracą w grupach .
W analizowanych jednostkach praca indywidualna przeplata się z praca w grupach oraz pracą zbiorową .
Katecheta wprowadzając pracę indywidualną przy analizie tekstu biblijnego winien pamiętać o podaniu konkretnych poleceń uczniom. Praca indywidualna nie może trwać zbyt długo, gdyż doprowadzi do znudzenia uczniów mniej zdolnych. Powinna się również przeplatać z innymi formami pracy, ponieważ każdy uczeń ma inny tok rozumowania, inaczej będzie interpretować tekst, katecheta musi doprowadzić do konfrontacji wyników i zapisania schematu bądź rozmowy wspólnej dla wszystkich uczniów . Uczniowie poprzez analizę indywidualną tekstu są prowokowani do wykorzystania posiadanej wiedzy, własnego doświadczenia, do konfrontowania tej wiedzy z Biblią, do szukania różnych możliwych odpowiedzi w oparciu o tekst Pisma świętego.
2.3.4. Rodzaje analizy tekstu biblijnego
Pismo Święte – perykopa biblijna jawi się w „Podręczniku metodycznym do Katechizmu Religii Katolickiej” jako materiał źródłowy, który po dokładnym przeanalizowaniu dostarcza światła i prowadzi do rozwiązania sformułowanego na początku problemu. Analiza tekstu Pisma świętego, jako istotnego źródła, stanowi jedną z najważniejszych części pracy podczas opracowania nowego materiału .
Istniej wiele różnych rodzajów analizy tekstu biblijnego, pozwalających zatrzymać się nad tekstem i poszukać zawartej w nim prawdy Bożej .
W badanym przez nas podręczniku metodycznym wśród rodzajów analizy tekstu biblijnego występuje” analiza strukturalna, dzielenie tekstu i schematyczne przedstawienie treści.
2.3.4.1. Analiza strukturalna
Szczegółową metodą analizy tekstu Pisma świętego jest analiza strukturalna. Metoda ta oparta jest na analizie znaczenia występujących w tekście biblijnym elementów takich jak: miejsce, czas, aktorzy, wartości, oczekiwania. W celu ułatwienia zarówno katechecie, jak i katechizowanym refleksję nad przekazaną na kartach Starego i Nowego Testamentu treścią zbawczego orędzia oraz o ułatwienie osobistego kontaktu z tekstem biblijnym. Przy wykorzystaniu tej metody katecheta i uczniowie winni sporządzić różnego rodzaju zestawy, wykresy, schematy, obrazujące wyniki analiz tekstu biblijnego . W badanym przez nas podręczniku metodycznym analiza strukturalna tekstów Pisma świętego występuje w trzech jednostkach tematycznych .
Pierwszym ważnym elementem obrazującym wyniki analizy tekstu biblijnego jest „określenie miejsca” . Uczniowie mają za zadanie odnaleźć wskazane w tekście miejsca danego wydarzenia .
Kolejnym elementem jest czas. Zadanie to ma skupić uwagę katechizowanych na sposobie opowiadania autora natchnionego o działaniu Boga w ludzkiej historii . W prowadzonych analizach czas należy traktować bardzo szeroko, gdyż może on oznaczać „każdy” dzień . Kolejnym elementem są aktorzy i łączące ich związki . Aktorami mogą być nie tylko ludzie, czy sam Bóg , ale również nieosobowe moce – ciemność, światłość . Przy analizie należy również zwrócić uwagę na związki zachodzące między aktorami.
Ważnym elementem analizy staje się określenie wartości jak dobro, zło, piękno , miłość oraz oczekiwania, które mają doprowadzić do ustalenia przez uczniów co poszczególni aktorzy, wydarzenia czy siły przyrody uważają za prawdopodobne, możliwe, konieczne. W proponowanej katechezie „Rodzina i zawód w Królestwie Bożym” uczniowie otrzymują zadanie wskazania roli, jaką spełniają światło i sól. Na tym przykładzie poznają rolę wiernych Chrystusowi, którzy służą innym, pociągają do dobra i wychwalają Ojca – Boga, który jest w niebie .
Poprzez analizę strukturalną tekstu Pisma świętego uczniowie określają oczekiwania Ojca wobec Syna, Syna wobec uczniów oraz uczniów wobec siebie nawzajem .
Zastosowanie analizy strukturalnej ożywia zainteresowanie uczniów tekstem biblijnym, ale przede wszystkim wpływa na radosne odkrywanie przez uczniów treści orędzia Bożego.
2.3.4.2. Dzielenie tekstu
Jednym z najprostszych rodzajów pracy z tekstami Pisma świętego jest tak zwana metoda podziału tekstu, czyli dzielenie wskazanego tekstu na mniejsze jednostki tematyczne .
Metodę podziału tekstu Pisma świętego zastosowano podczas katechezy „Nigdy się nie kończy” . Uczniowie podczas analizy mają podzielić tekst Pisma świętego na sensowne części. Mają wskazać to, co Chrystus chwali i to co ocenia negatywnie oraz Jego odpowiedź skierowaną zarówno do ludzi sprawiedliwych, jak i niesprawiedliwych. Analiza dokonana tą metodą pozwala na ukazanie uczniom właściwego kryterium życia chrześcijańskiego, na dostrzeganie Chrystusa w każdym człowieku.
2.3.4.3. Schematyczne przedstawienie treści Pisma świętego
Innym jeszcze rodzajem metody analizy tekstów Pisma świętego jest schematyczne przedstawienie treści Pisma świętego, gdzie treść tekstu Pisma świętego należy przedstawić w formie schematu używając np. słów – haseł .
Autorzy „Podręcznika metodycznego do Katechizmu Religii Katolickiej” proponują katechecie zastosowanie tego rodzaju analizy tekstu Pisma świętego w katechezie „W chrzcie Chrystus daje udział w śmierci i zmartwychwstaniu”. W toku katechezy zaleca się schematyczne umieszczanie haseł dotyczących nauki św. Pawła o Chrzcie.
Praca indywidualna zakończona jest zawsze pracą zbiorową, gdzie podsumowuje się interpretacje uczniów i zapisuje wspólne dla całej klasy wnioski. Uczniowie czytają i analizują teksty biblijne korzystając z egzemplarzy Biblii. W ten sposób nie tylko poznają autentyczne Słowo Boże, ale uczą się szacunku do Świętej Księgi. Kontakt z Pismem Świętym umożliwia poznawanie tajemnicy Boga i zbliżenie się do Niego.
3. METODY ZWIĄZANE Z TOKIEM EKSPONUJĄCYM
W toku eksponującym chodzi o to, by zaprezentowanie odpowiednich treści wyzwoliło określone przeżycia u uczniów. Przeżywanie nie jest dydaktyczną wartością samą w sobie. Ma ono określone funkcje tak dydaktyczne, jak i wychowawcze.
Udowodniono, że skojarzenie przeżyć z poznawanymi przez uczniów treściami nauczania wpływa korzystnie na ich trwałe zapamiętywanie . Przeżywanie na lekcji ma być także środkiem kształtowania pożądanych postaw społeczno – moralnych. Tak zatem tok eksponujący to zespół środków i intencjonalnych czynności nauczyciela, tworzących emocjonalny kontekst procesu poznania, dzięki któremu następuje przekazanie różnych wartości ukrytych w udostępnionym uczniom materiale programowym .
Istotą metod eksponujących jest oddziaływanie na strefę przeżyć i uczuć uczniów. Katecheta może rozbudzić uczucia uczniów tylko wówczas, gdy sam jest silnie zaangażowany uczuciowo, potrafi stworzyć atmosferę życzliwości, spokoju, radości, pogody, poczucia bezpieczeństwa.
W klimacie zagrożenia i związanej z tym niepewności następuje hamowanie myślenia, zakłócenia życia uczuciowego, co spowoduje rozdrażnienie i napięcie emocjonalne. Przeżycia uczniów proponuje się wzmacniać przez odpowiedni wystrój klasy .
Do toku eksponującego należą takie metody jak pokaz, drama, inscenizacja, słuchowisko, celebracja, czytanie z podziałem na role.
W „Podręczniku metodycznym do Katechizmu Religii Katolickiej” w toku eksponującym katechezy, do pracy z tekstem biblijnym proponuje się wykorzystać takie metody jak: fryz, pokaz, gazetka, wystawa, uroczyste czytanie tekstu biblijnego, rysowanie, wyklejanie ilustracji, recytacja.
3.1. Uroczyste czytanie tekstu biblijnego
Uroczyste czytanie Pisma świętego to ważny moment katechezy . Do uroczystego czytania Słowa Bożego winien być używany duży egzemplarz Pisma świętego . Czytanie powinno odbywać się w ustalonym miejscu, najlepiej przy pulpicie, który winien być stałym elementem wyposażenia salki katechetycznej . Moment uroczysty podkreślany jest przez zapaloną świecę i postawę stojącą wszystkich uczestników .
Przed i po czytaniu Pisma świętego powinny być stosowane aklamacje występujące w Liturgii Słowa . Na zakończenie uroczystego czytania tekstu Biblii lektor całuje Księgę . Należy pamiętać, aby czytać głośno, wyraźnie, spokojnie i bez pośpiechu. Metoda uroczystego czytania Biblii stosowana w toku katechezy ma kształtować świadomość, że Pismo Święte jest Słowem Boga i winna prowadzić do owocnego spotkania z tym Słowem tak na katechezie jak i potem w liturgii .
Autorzy „Podręcznika metodycznego do Katechizmu Religii Katolickiej” proponują uroczyste czytanie Pisma świętego na dwu jednostkach katechetycznych w części pierwszej, drugiej, trzeciej . W części czwartej nie proponuje się tej formy czytania Pisma świętego.
Autorzy podręcznika metodycznego kładą nacisk na właściwe przygotowanie uczniów do uroczystego czytania Biblii. Każde uroczyste czytanie Biblii poprzedzone jest odpowiednim wprowadzeniem . We wprowadzeniu do uroczystego czytania Biblii katecheta zachęca uczniów do uważnego słuchania Słowa Bożego w ciszy i skupieniu . Odwołuje się do ich doświadczeń , co umożliwia korelację treści biblijnych z życiem katechizowanych . Dokonanie wprowadzenia przez katechetę przed uroczystym czytaniem Pisma świętego sprzyja wytworzeniu właściwej atmosfery. Aktywizuje uczniów do słuchania Słowa Bożego. Wpływa na lepsze zrozumienie sensu przekazywanej treści tekstu Biblii.
Według autorów analizowanego tu podręcznika podczas uroczystego czytania Biblii świeca winna stać w centralnym miejscu obok księgi Pisma świętego. Biblia zaś winna być umieszczona na pulpicie .
Z uroczystym czytaniem tekstów Pisma świętego zalecają autorzy łączyć słuchanie lub śpiew religijnych pieśni .
W katechezie „Bóg objawia swoją świętość” uroczyste czytanie tekstu Pisma świętego / Iz 6, 1-7 / jest połączone ze śpiewem dwu hymnów ku czci Świętego Boga. Hymn „Święty, Święty, Święty, Święty” proponują autorzy odśpiewać po krótkim wprowadzeniu do uroczystego czytania. Natomiast hymn „Ciebie Boga wysławiamy” po odczytaniu tekstu biblijnego . Oba hymny stają się podniosłą aklamacją uczniów na usłyszane Słowo.
W katechezie „Matka Boża – Matką Kościoła” proponują autorzy uroczyście odczytać pięć tekstów biblijnych, które pochodzą z ksiąg Starego i Nowego Testamentu . Czytania tych tekstów połączone są z wyświetlaniem przeźroczy, komentarzami i śpiewem pieśni ku czci Maryi. W katechezie „Rozwój człowieka dla Królestwa Bożego” proponują autorzy uroczyste odczytanie przez lektora tekstu z Mt 25, 14-30 . Z odczytaniem tekstu Pisma świętego łączy się tu także śpiew pieśni religijnej.
Śpiewanie pieśni to nie tylko wyrażanie czci, hołdu, miłości Matce Bożej, Bogu, zawierzenie im swoich problemów, lecz również wewnętrzne skupienie i otwarcie się na Słowo Boże.
W analizowanych materiałach „Podręcznika metodycznego do Katechizmu Religii Katolickiej” katechetom podaje się szczegółowe propozycje – kto dany tekst Pisma świętego może odczytać. Podczas uroczystego czytania teksty Pisma świętego czytać może katecheta lub uczeń . Podczas uroczystego czytania Pisma świętego na katechezie, powinno korzystać się z egzemplarza Biblii, choć dany tekst może znajdować się w podręczniku ucznia lub na kartce . Należy również pamiętać, by lektor wcześniej przygotował się do czytania .
Do uroczystej formy odczytania Biblii autorzy podręcznika metodycznego proponują teksty Pisma świętego krótkie, zrozumiałe i dostosowane do wieku katechizowanych .
Gdyby uroczyste czytanie tekstu biblijnego okazało się dla uczniów niewystarczające w przyjęciu tego, należy go powtórnie odczytać, lecz już w sposób zwyczajny .
Biblia nie roztrząsa intelektualne świętości Boga, lecz raczej wychwala ją w podniosłych aklamacjach, psalmach, modlitwach. Uroczyste czytanie tekstów biblijnych, śpiewanie pieśni staje się właściwym sposobem mówienia o świętości Boga. Podziw, zachwyt, adoracje, pełne czci milczenie, zamyślenie, kontemplacje, szacunek oraz podniosłe uwielbienie to postawy – angażujące emocjonalnie katechizowanych, odpowiadające uświadomieniu uczniom świętości Boga oraz ich więzi z Nim.
3.2. Słuchowisko
Słuchowisko pozwala na operowanie równocześnie kilkoma różnymi kodami, wzajemnie uzupełniającymi swe funkcje i cele. Naczelną funkcją komunikowania pełni jednak w danym momencie jeden kod – słowo, w innych sekwencjach funkcję tę może spełnić kolejny kod, muzyka czy też ruch, mimika .
W strukturze słuchowiska dochodzi do „przemieszczania się” części elementarnych, które w różnych momentach mogą zajmować niejednakowe miejsce w systemie hierarchii niesionych znaczeń .
Autorzy „Podręcznika metodycznego do Katechizmu Religii Katolickiej” proponują zastosowanie słuchowiska z wykorzystaniem tekstów biblijnych na jednej katechezie tylko w klasie szóstej . Jest to nabożeństwo – słuchowisko, które wypełnia drugą część katechezy. Połączone jest z kontemplacją obrazów i rozważaniem. Nabożeństwo – słuchowisko składa się z czytań, pieśni nagranych na taśmie magnetofonowej. Czytania obejmują fragmenty z Dziejów Apostolskich , z drugiego Listu św. Pawła do Koryntian . Na katechezie uczniowie zapoznają się z postacią i działalnością św. Pawła. Kształtują w sobie postawę gotowości do świadczenia słowem i czynem o Jezusie Chrystusie.
Poprzez zastosowanie nabożeństwa – słuchowiska w drugiej części katechezy, katecheta dostarcza katechizowanym przeżyć religijnych, rozbudza ich emocjonalną sferę osobowości.
3.3. Pokaz
Pokaz oznacza pewien zespół czynności katechety, polegający na demonstrowaniu uczniom naturalnych przedmiotów lub ich modeli, określonych zjawisk, wydarzeń lub procesów i związanym z tym odpowiednim wyjaśnieniem .
Pokaz jako metoda katechetyczna będzie oznaczał posłużenie się elementami wizualnymi w procesie katechizowania. Pokaz umożliwia współdziałanie dwóch sygnałów: narządu wzroku zaangażowanego w informację i słów, które określają przebieg i wynik obserwacji .
Autorzy „Podręcznika metodycznego do Katechizmu Religii Katolickiej” proponują zastosowanie metody pokazu cztery razy w części pierwszej i jeden raz w części drugiej omawianego podręcznika. W części trzeciej i czwartej metoda pokazu nie występuje.
Metoda pokazu zastosowana w tych pięciu katechezach pomaga w poznaniu wiadomości dotyczących ksiąg biblijnych. W katechezie „Bóg przemawia do człowieka” uczniowie przypominają sobie wiadomości o Izajaszu zdobyte we wcześniejszych latach katechizacji.
Informacje, które już znają porównują, sprawdzają z ilością informacji zapisanych w Piśmie Świętym. W tej jednostce proponuje się pokazać uczniom nie tylko cały egzemplarz Biblii, ale też wskazać, ile miejsca zajmuje w całości Biblii Księga Izajasza oraz kto ją tłumaczył . Wykorzystuje się również metodę pokazu w katechezie „Izajasz głosiciel wiary w zbawienie” . W oparciu o tę metodę uczniowie dowiadują się z ilu części składa się Księga Izajasza oraz, że autorem zawartych tekstów jest Izajasz i jego uczniowie. Poprzez wykorzystanie metody pokazu Pisma świętego przez katechetę w katechezie „Bóg mówi do swojego ludu” uczniowie dowiadują się jakie są polskie wydawnictwa, które drukują Biblię, od kiedy i w jakim nakładzie.
Autorzy omawianego podręcznika wskazują, że katecheta winien przynieść i pokazać kilka różnych wydań Biblii, odczytać nazwiska polskich biblistów, którzy dokonali jej tłumaczenia. Zaleca się także pokazać uczniom poszczególne księgi Pisma świętego, gdzie wydrukowano we wstępie informacje dotyczące ich autorstwa, natchnienia biblijnego oraz główną ich treść .
Poprzez kontakt z różnymi wydawnictwami Biblii katecheta budzi w uczniach zainteresowanie tą Księgą, jednocześnie przygotowuje ich do otwarcia się na Słowo Boże w Piśmie Świętym, zapoznaje z postacią Jozuego poprzez pokaz tytułu i wielkości całej księgi Jozuego .
W omówionych jednostkach poprzez pokaz księgi Pisma świętego analizowane były treści Starego Testamentu, postacie, różnorodność wydań, autorstwa. Pokaz łączony jest tu z wykładem lub występuje bezpośrednio przed czytaniem tekstu biblijnego .
Podczas katechezy „Księga życia” stosując metodę pokazu katecheta zaznajamia uczniów z Nowym Testamentem jako źródłem historycznym a zarazem źródłem Objawienia. Autorzy podręcznika zalecają, by katecheta przygotował na tę jednostkę kilka egzemplarzy Nowego Testamentu z drugiego wydania Biblii Tysiąclecia .
Pokaz Księgi Nowego jak i Starego Testamentu łączy się z obserwacją wzrokową prowadzoną przez wszystkich uczniów oraz z obserwacją innymi zmysłami takimi jak np. dotyk. Prowadzi to do emocjonalnego zaangażowania uczniów, zainteresowania ich Księgą Pisma świętego, ukazywania szacunku dla Pisma świętego a jednocześnie pobudza do gotowości, chęci szukania w nim nauki i Prawdy Bożej.
3.4. Recytacje tekstów Biblii
Emocjonalnemu zaangażowaniu uczniów oraz ich aktywizacji sprzyja wykorzystanie na lekcjach metody recytacji .
Autorzy „Podręcznika metodycznego do Katechizmu Religii Katolickiej” proponują, by metodę recytacji zastosować w pięciu jednostkach w pierwszej części , jeden raz w trzeciej tegoż podręcznika. W części drugiej i czwartej metoda ta nie występuje.
Zaleca się recytację fragmentów tekstów Pisma świętego z Księgi Jozuego / Joz 24, 1-2, 15-18, 21-27 /; Jonasza / Jon 3, 1-5, 10, i 4, 5-11 /; Wyjścia / Wj 16, 1-3, 11-15 i 35 /; Dziejów Apostolskich / Dz 8, 27-31, 35-38 / oraz dwukrotnie z Księgi Samuela pierwszej i drugiej .
Ciekawy sposób wykorzystania recytacji proponują autorzy w jednostce „Dawid spadkobiercą obietnic i bohaterem narodu wybranego” / 1Sm 17, 1-18 i 1Sm 26, 7-21 /.
Z życiem Dawida zapoznaje się uczniów przy pomocy opowiadania przerywanego recytacją dialogowaną, wykonywaną przez uczniów i czytaniem fragmentów Pisma Świętego.
W omawianym podręczniku proponuje się, by słowa które autor natchniony wkłada w usta Boga, czytał sam katecheta , pozostałe role odczytają uczniowie .
Recytacje tekstów Pisma świętego występują w drugiej części katechezy, czyli opracowanie nowego materiału. Wiążą się ściśle zarówno z tematami jak i założonymi celami poszczególnych katechez.
Autorzy analizowanego podręcznika zwracają też uwagę na to, by uczniowie zaprezentowali dany tekst po uprzednim przygotowaniu .
Recytacja dialogowana pozwala na dosłowne wypowiadanie słów postaci biblijnych, angażuje uczniów do aktywnego udziału w lekcji przez co poznawane wiadomości lepiej utrwalają się w pamięci, stają się przeżyciem.
Przez recytację tekstu biblijnego uczeń lepiej uświadamia sobie treści zwarte w tekście, poznaje związki osób i przekazywaną prawdę.
3.5. Gazetka / gablota /
W formie gazetki lub gabloty można wyeksponować różne ważne treści. Autorzy „Podręcznika metodycznego do Katechizmu Religii Katolickiej” proponują przygotowanie przez uczniów gabloty w klasie piątej w czwartej grupie tematycznej. Zadaniem bowiem katechizacji jest nie tylko przekazanie prawd do wierzenia, ale również przygotowanie katechizowanych do głoszenia, do świadczenia. Katechizowany, winien umieć dla dobra innych wyrazić swoimi własnymi słowami przyjęte, poznane objawienie. Temu celowi służy przede wszystkim plan wychowawczy czwartej grupy tematycznej a mianowicie przygotowanie gabloty na Wielki Post .
Zadaniem programu wychowawczego czwartej grupy tematycznej jest osiągnięcie dwu celów – wdrożenie młodzieży do służby dla wspólnoty parafialnej oraz poprzez konkretne obrazy uświadomienie uczniom zasadniczych idei przerabianych katechez mianowicie, że Bóg objawia się w swoim ludzie oraz jakim się objawia swemu ludowi .
Środkiem jakim posługuje się katecheta, aby te cele osiągnąć, jest wykonanie przez uczniów gabloty dla całej parafii, którą przygotować mają przez wszystkie jednostki tej grupy tematycznej. Gablota przypomina wspólnocie parafialnej ważne prawdy religijne, które winny być przedmiotem rozmyślań, na czas Wielkiego Postu .
Podczas katechezy „Bóg przebywa ze swoim ludem” katecheta najpierw omawia z uczniami sprawę sporządzenia owej gabloty, następnie dzieli klasę na cztery zespoły, które kolejno będą odpowiedzialne za urządzenie gabloty. Wybrany zespół przygotowuje napis stanowiący tytuł gabloty, zbiera ilustracje przedstawiające różne sposoby obecności Chrystusa w swoim Kościele oraz wykonuje do nich odpowiednie napisy .
Do przygotowania gabloty uczniowie wykorzystują obrazy i teksty odnoszące się bezpośrednio do treści biblijnych omawianych na katechezie. W jednostce „Bóg rządzi sprawiedliwie swoim ludem” do ukazania problemu „Dnia Pańskiego”, w którym Bóg okaże swą sprawiedliwość, proponuje się ilustrację reprodukcji dzieła Michała Anioła „sąd ostateczny” oraz fragmenty z Ewangelii Mt 26, 34b – 41b .
Przygotowanie i przeprowadzenie gabloty przez uczniów jest obrazowym, plastycznym ukazaniem myśli, z którymi zapoznają się na katechezie. Dzięki temu pogłębi się więź uczniów z Kościołem lokalnym, jak również świadomość ich roli w nim.
3.6. Wystawa
Wystawa jest także formą służącą do ekspozycji treści lub przedmiotów.
W piątym roku katechizacji w spotkaniu młodych z „prehistorią biblijną” akcentuje się mocno jej ludzki wymiar. Dlatego też autorzy analizowanego podręcznika proponują, by katecheta obok planu dydaktycznego realizował plan wychowawczy. Realizację planu wychowawczego wiąże się z przygotowaniem wystawy, obrazującej myśli przerobionych tekstów i ich związek z życiem człowieka . Autorzy proponują długotrwały proces przygotowania przez uczniów wystawy.
Praca nad zbieraniem materiałów do wystawy rozpoczyna się na katechezie „Bóg powołuje Abrahama” . Grupa uczniów wskazana przez katechetę wykonuje mapę świata z zaznaczonymi konturami Polski, podobną do zastosowanej podczas katechezy. Katecheta informuje uczniów, iż zarówno ta wykonana przez nich mapa, jak i inne prace wykorzystane zostaną do wystawy, która urządzona zostanie na zakończenie całej grupy tematycznej.
W ramach przygotowania wystawy, uczniowie wykonują planszę ukazującą ofiarę Izaaka oraz napis / 1Mch 2, 52 /. Zapisując tekst biblijnej obietnicy, wpisują także wezwania modlitwy wiernych . Czynności te wykonują podczas pracy w grupach.
Poprzez przygotowanie wystawy Słowo Boże przestanie być dla uczniów tylko informacją, a stanie się światłem. Poprzez wykonanie zwoju – jako pierwotnej księgi Pisma świętego uczniowie nauczą się wyrażać na zewnętrz swe religijne przekonania, a za razem zdolności. Na przygotowanym zwoju zaleca się uczniom zapisać tekst Pisma świętego – Rdz 22, 16b – 18 . Poprzez wyszukiwanie ilustracji czy obrazów przedstawiających dzieła Boga – Stwórcy, uczniowie odniosą się do treści opowiadanych „przez autora natchnionego” i poznawanych na katechezie . Z zebranych ilustracji, obrazów, zaleca się uczniom utworzyć planszę i umieścić właściwie napisy, zwłaszcza cytaty biblijne.
Przygotowanie wystawy pozwoli uczniom na utrwalenie treści przerabianych na katechezach, zaktywizuje do wspólnego, twórczego działania. Taka aktywność może pomóc uczniom odkryć związek Słowa Bożego z problemami ludzkiego życia, nauczyć pracy dla drugich oraz współpracy we wspólnocie kościelnej.
3.7. Fryz
Metoda fryzu zaproponowana jest przez autorów podręcznika metodycznego w drugiej części tegoż podręcznika, który nosi tytuł „Chrystus żyje wśród nas” przeznaczonej dla uczniów klas szóstych.
Sporządzanie fryzu jest szczególną okazją do zaistnienia obok czynności intelektualnych i emocjonalnych czynności sensomotorycznych .
Tworzenie fryzu to nie tylko aktywność uczniów, lecz również wizualne ujęcie rozważanych problemów, poprzez które uczeń przeżywa związek Słowa Bożego z codziennym życiem. Dzięki temu w świadomości uczniów kształtuje się jedność wewnętrzna ich drogi w poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie – kim dla mnie jest Chrystus .
W pierwszej połowie szóstego roku katechizacji uczniowie tworzą fryz . Fryz tworzony jest stopniowo. Proces jego tworzenia rozpoczyna się na katechezie „Nadeszła pełnia czasów” . Zespół klasowy katecheta dzieli na cztery grupy. Pierwsza grupa przygotowuje napis do fryzu, druga kolejny napis, trzecia wykonuje sylwetkę Jan Chrzciciela a czwarta ma zebrać odpowiednie ilustracje związane z treścią katechezy.
Autorzy omawianego podręcznika proponują, by katecheta przed przydzieleniem poszczególnych zadań wyjaśnił uczniom pojęcie „fryzu”, a nawet pokazał w przeźroczach dwa, trzy przykłady „fryzu” . Kolejna jednostka katechetyczna pozwala na zrealizowanie następującego etapu tworzenia fryzu, gdyż grupa uczniów przygotowuje do fryzu tabelę, wykonaną podczas katechezy . Następnie grupa uczniów posiadająca zdolności plastyczne wykonuje zwój na wzór starożytnego zwoju Pisma świętego Nowego Testamentu . Zwój Pisma świętego zostanie umieszczony na naczelnym miejscu we fryzie, jako obraz księgi, która jest źródłem Objawienia. Kolejną pracą wpływającą na tworzenie się fryzu jest wypisywanie przez grupę uczniów haseł zdań stojących przed Mesjaszem. Do tych haseł uczniowie wyszukują i odbierają ilustracje pod którymi umieszczą napis wzięty z Ewangelii Łk 4, 21 „Dziś spełniły się te słowa Pisma, któreście słyszeli”.
W katechezie „Jezus Chrystus głosi Radosną Nowinę o Królestwie Bożym” uczniowie wykonują rysunki symbolizujące treść przypowieści o Królestwie Bożym i odpowiednie biblijne egzystencjalne podpisy . W ten sposób katecheta stwarza doskonałą okazję do utrwalenia materiału, do coraz to nowego dostrzegania i kojarzenia przerobionych treści .
Uczniowie nie tylko wykonują napisy, hasła, lecz również do przerobionych treści wykonują odpowiednie ilustracje , obrazy .
Ostatni etap tworzenia fryzu następuje na katechezie „Chrystus wywyższony jest Panem Wszechświata” . Uczniowie wykonują ozdobny napis „Wiem Komu zawierzyłem” – 2 Tym 1, 12 oraz ilustrację przedstawiającą sylwetkę Chrystusa wstępującego do nieba.
Fryz pozwala więc uczniom na wiązanie wcześniej poznawanych treści z nowo nabytymi. Daje systematyczną okazję do aktywności sensomotorycznej i werbalnej. Aktywizuje uczniów, gdyż najpierw muszą zaprojektować podczas dyskusji treść, wygląd danego odcinka fryzu, zebrać właściwe ilustracje i wreszcie wykonują planszę. Fryz będzie przypominał zarówno uczniom, jak i katechecie o tym, jakiej odpowiedzi, jakiego światła udziela Chrystus w różnych sytuacjach ludzkiego życia.
3.8. Rysowanie
Rysunek to graficzny obraz przedmiotu, który zastępuje konkretny przedmiot na zasadzie podobieństwa i jest podporą dla wyobraźni w czasie oglądania . Można wyróżnić rysunek katechety na tablicy i rysunek własny ucznia w zeszycie oraz takie formy rysunku katechetycznego, jak szkic graficzny, rysunek symboliczny, rysunek przedmiotowy, rysunek obrazujący .
Autorzy „Podręcznika metodycznego do Katechizmu Religii Katolickiej” proponują rysowanie związane z tekstami biblijnymi na pięciu jednostkach katechetycznych . Odnajdujemy tu propozycje rysunku katechety, jak i rysunków ucznia .
Katecheta wykonuje szkic graficzny, przy pomocy którego chce uzmysłowić uczniom wykładaną przez siebie treść .
W katechezie „Pismo Święte mówi o człowieku” proponuje się katechecie wykonanie szkicu graficznego, aby uprzystępnić uczniom tłumaczenie teologiczne o pochodzeniu duszy i ciała ludzkiego. Zaleca się przy tym by szkic wykonany był stopniowo, w miarę tłumaczenia pojęć .
Autorzy badanego to podręcznika proponują rysunek symboliczny dotyczący treści biblijnej jaki może wykonać katecheta w lekcji „Bóg wypełnia plan zbawienia za pośrednictwem ludzi” . Katecheta szkicuje u dołu na środku tablicy pulpit, a na nim otwartą księgę Pisma świętego, obok pulpitu zapaloną świecę. Nad pulpitem i księgą rysuje znak Jezusa Chrystusa i promienie od znaku Chrystusa w kierunku księgi. Następnie powyżej znaku Chrystusa katecheta wypisuje imię Mojżesz, po prawej stronie tablicy słowa „Lud Izraelski”, a po lewej „Abraham”. Na samej górze tablicy, katecheta zapisuje słowo „Bóg”, które łączy strzałkami ze słowem „Abraham”, „Mojżesz” i „Lud Izraelski” na znak, że przez nich działał Bóg. Strzałki od imion w kierunku znaku Chrystusa znaczą, że te postacie zapowiadają Chrystusa, a ich działanie zapowiada działanie zbawcze Chrystusa. Rysunek ten jest utrwaleniem przerobionego materiału. Uczniowie dokonują jego interpretacji podczas katechezy lub w domu.
Oba omówione rysunki wykonane przez katechetę są ściśle związane zarówno z tematami, celami jak i treściami biblijnymi omawianymi wspólnie na katechezie. Pozwalają uczniom na lepsze zrozumienie jak i utrwalenie treści i prawd biblijnych.
Rysunek własny ucznia na temat religijny jest prawdziwym poznaniem. Uczeń wypowiada swoją wiarę w miłość do Boga a prawdy pogłębione i utrwalone przez wykonanie rysunku zapadną głęboko w wyobraźnię i uczuciowość .
W analizowanym podręczniku rysunek własny ucznia związany z treściami biblijnymi proponowany jest w trzech jednostkach. Dwukrotnie zaleca się go jako pracę domową oraz raz jako refleksję .
W katechezie „Chrystus daje nam swoje życie” uczniowie w dowolnej formie / rysunek, opowiadanie, modlitwa / wyrażają treść, którą przeżyli podczas katechezy . Rysunek winien ukazywać treść tekstu biblijnego / J 15, 1-8 / czytanego i analizowanego podczas katechezy.
Dwukrotnie zaleca się uczniom przygotowanie pracy plastycznej w domu. Uczniowie w formie rysunku mają wyrazić zło grzechu oraz zobrazować istotę sakramentu pojednania .
Wykorzystanie rysunku przez katechetę lub uczniów staje się formą powtórki, dynamizuje ucznia, pobudza wyobraźnię, zaostrza uwagę i zainteresowanie oraz pozwala na własne zinterpretowanie przez ucznia słów, treści, prawd biblijnych usłyszanych bądź przeczytanych na katechezie.
3.9. Wyklejanie ilustracji
Ilustracja jest uzupełnieniem jakiejś treści za pomocą rysunku, obrazu, fotografii. Podstawą do ilustracji jest jakiś tekst .
Ilustracja ułatwia przyswajanie treści, musi korespondować z tekstem, czyli przedstawić temat o którym tam jest mowa i to z duchem danej treści .
W analizowanym podręczniku autorzy proponują, by uczniowie ilustrowali teksty biblijne dwa razy w klasie piątej i jeden raz w klasie szóstej .
W katechezie „Świat mówi nam o Bogu” katecheta poleca uczniom, by w domu zilustrowali temat katechezy odpowiednimi rysunkami, wycinankami a także odpowiednimi tekstami biblijnymi.
Nieco łatwiejsze zadanie do wykonania w domu poleca katecheta uczniom klasy szóstej, którzy na katechezie tworzyli schemat, zapis wyrażony słowami. W domu wyklejają ilustracje odpowiednie do zapisanej treści. Schemat ukazuje rzeczywistość Kościoła .
Jest to praca o wiele łatwiejsza, lecz mniej angażująca ucznia. Uczeń klasy piątej musi bowiem nie tylko zilustrować treść tematu, lecz również dobrać odpowiednie teksty do poszczególnych ilustracji. Wymaga to większego zaangażowania, odpowiedniego toku myślenia, jak również umiejętności właściwej interpretacji określonych, biblijnych treści.
Jako zadanie domowe otrzymują, uczniowie klasy piątej, wykonanie ilustracji do opowiadania o życiu i działalności proroka Jeremiasza . Podczas katechezy przy pomocy pogadanki proponuje się zapoznanie uczniów z powołaniem proroka, jego odważnym występowaniem w obranie wiary w jednego Boga i w obronie uciśnionych, wzywania do nawrócenia, jego prześladowanie i zapowiedzi dotyczące ocalenia Izraela. Jednocześnie ukazuje się w tej katechezie Jeremiasza, jako typ cierpiącego Mesjasza.
Wydaje się, iż zadanie domowe wykonania ilustracji do tak obszernej treści biblijnej jest słuszną metodą utrwalenia i pogłębiania tych ważnych treści w życiu każdego chrześcijanina.
4 . FORMY I METODY PRACY W PRAKTYCZNYM TOKU KATECHEZY
Z dydaktycznego punktu widzenia realizowanie toku praktycznego polega na tym, by wykształcić wśród ucznia umiejętność stosowania odpowiednich metod, reguł, twierdzeń, opisów, projektów w konkretnych sytuacjach. Szczegółowym celem dydaktycznym, związanym z treściami normatywnymi jest wykształcenie u uczniów określonych zdolności stosowania uogólnień w jednostkowych przypadkach, czyli określonych umiejętności, sprawności i nawyków. W typie nauczania praktycznego widoczna jest szczególnie strategia sensomotoryczna i fizyczna aktywizacja ucznia. Na tym etapie nauczyciel kształtuje umiejętności wykonawcze uczniów. Nie przekreśla to jednak istnienia aktywizacji intelektualnej i emocjonalnej w tym typie nauczania. W praktycznym toku nauczania w dziedzinie myślenia praktycznego zachodzą procesy analizy, porównania, syntezy polegające na wyróżnianiu przedmiotów, zjawisk, elementów i układów, podobieństw i różnic oraz związków między nimi.
Zachodzą złożone ciągi rozumowań opartych na materiale konkretnych spostrzeżeń i wyobrażeń, występują uogólnienia praktyczne, dokonuje się analogii, klasyfikacji faktów i zdarzeń. Największym poziomem intelektualizacji w toku nauczania praktycznego jest wiązanie teorii z praktyką. Pełne uwzględnienie w procesie nauczania – uczenia się reguły łączenia teorii z praktyką umożliwia odzwierciedlenie rzeczywistości w toku działania oraz wyrabia umiejętności, sprawności i nawyki. Zaangażowanie czynności intelektualnych i emocjonalnych przyspiesza proces opanowania określonych umiejętności i sprawności praktycznych oraz sprawia. że są one bardziej trwałe i plastyczne .
W szczegółowej klasyfikacji metod związanych z tokiem praktycznym najczęściej wymienia się pokaz, obserwację, ćwiczenia i prace laboratoryjne .
Biorąc pod uwagę fakt, iż w praktyce najczęściej stosuje się tok mieszany a także uwzględniając zasadę autonomii doboru treści oraz celów i zadań nauczania poszczególnych przedmiotów widzimy też konieczność doboru swoistych metod szczegółowych, właściwych dla danego przedmiotu . W praktycznym toku nauczania biologii czy chemii z pewnością będą dominować takie metody jak pokaz czy metoda laboratoryjna.
Inne natomiast metody występują w praktycznym toku nauczania religii i w katechezie, w której chodzi o prowadzenie do osobowego spotkania z żywym choć niewidzialnym Bogiem. W tym wypadku ogólna zasada dydaktyczna wiązania teorii z praktyką ujawnia się nie tylko w prowadzeniu uczniów do prawidłowego określania treści wiary, ale przede wszystkim w prowadzeniu do czynów wyrażających żywą wiarę i więź z Bogiem.
Praktycznym wyrazem przyjętych przez chrześcijan określonych treści wiary, wyrazem dążenia do trwałej więzi z Bogiem jest modlitwa, życie sakramentalne i życie moralne zgodne z wiarą . Wychowanie do tych praktyk wymaga także opanowania wielu czynności zewnętrznych takich jak np. wykonywania śpiewów, przyswojenia wielu tekstów, melodii, śpiewów, gestów i obrzędów występujących w kulcie. W tym wypadku zaangażowanie intelektualne, emocjonalne, wolitywne i motywacyjne jest o wiele bardziej potrzebne ze względu na samą istotę tych czynności a nie tylko na zewnętrzną poprawność i sprawność ich wykonywania.
W analizowanym przez nas "Podręczniku metodycznym do Katechizmu Religii Katolickiej” w praktycznym toku poszczególnych jednostek znajdujemy przede wszystkim różnego rodzaju modlitwy, nabożeństwa paraliturgiczne, przygotowania do celebracji Mszy Świętej z udziałem uczniów i ich rodziców. Do toku praktycznego analizowanych jednostek należą też propozycje konkursów i testów sprawdzających.
Występujących w katechezie modlitw, czy nabożeństw paraliturgicznych nie można zaliczyć jedynie do metodycznych zabiegów w praktycznym toku jednostki lekcyjnej. Można jednak ocenić ich poprawność od strony przestrzegania zasad i celów katechetycznych oraz poprawność czynności metodycznych zastosowanych przy ich realizacji.
W tym rozdziale pracy, analizie i ocenie poddajemy nie wszystkie. ale tylko te modlitwy, nabożeństwa oraz wszelkie metody związane z praktycznym tokiem katechezy, w których autorzy proponują wykorzystanie tekstów biblijnych.
4.1. Modlitwa
Modlitwa chrześcijańska wyraża praktycznie, egzystencjalnie fakt żywej wiary. Można powiedzieć, że modlitwa jest niejako ucieleśnieniem wiary. Przeżywanie, doświadczenie wdzięczności wobec Boga ucieleśnia się w modlitwie dziękczynienia. Olśnienie wielkością Boga, doświadczenie Jego wielkości i przeżywanie Jego majestatu ucieleśnia się w uwielbieniu. Doświadczenie cierpienia w obliczu Boga ucieleśnia się w ufnej prośbie. Przeżywanie i doświadczenie grzechu wobec Boga ucieleśnia się w modlitwie przebłagania. Chrześcijańska modlitwa jest zdarzeniem międzyosobowym obejmującym samoudzielanie się Boga – Miłości i działanie człowieka w jego funkcjach rozumu, serca i woli. Tak pojęta modlitwa to osobowa pozytywna odpowiedź człowieka dana Bogu w dialogu zapoczątkowanym przez Niego. Dokonuje się ona w procesie trójstopniowym jako słuchanie. rozważanie i odpowiadanie na wezwanie Boga .
W katechetycznym wychowaniu do takiej modlitwy szczególną rolę pełnią teksy biblijne, zawierające nie tylko wolę Boga, plan Boga względem człowieka, ale też teksty modlitw Jezusa oraz wielu ludzi - świadków żywej wiary i modlitwy .
W analizowanym podręczniku metodycznym proponuje się różne formy modlitwy z wykorzystaniem tekstów Pisma świętego.
4.1.1. Modlitwa psalmami
W dziesięciu jednostkach autorzy proponują modlitwę tekstami psalmów. W części pierwszej drugiej tegoż podręcznika praktykę modlitwy słowami psalmów zaproponowano cztery razy . Dla uczniów klas siódmych tylko raz . Natomiast w części czwartej zawierającej materiały dla katechizacji klas ósmych nie znajdujemy modlitwy psalmami. Słowa psalmu 22 i 26 występują po dwa razy . Łącznie proponuje się uczniom modlitwę słowami dziewięciu różnych psalmów. W ciągu trzech lat – według tej propozycji uczniowie na katechezie mogą modlić się słowami psalmu 8, 18, 22, 26, 33, 50, 62, 99 i 150.
Jeden raz proponuje się modlitwę słowami psalmu 8 we wstępie katechezy . Treść psalmu mówi o tych samych cechach Boga oraz o takich postawach człowieka względem Boga. o których mówi się w opracowaniu nowego materiału tej jednostki. Modlitwa ta jest więc odpowiednim wprowadzeniem w treść katechezy.
W jednostce zatytułowanej „Chrystus obecny w Słowie podczas Mszy Świętej wzywa Kościół do współpracy w dziele zbawienia” modlitwa psalmami występuje podczas opracowywania nowego materiału. Tu sugeruje się wykorzystanie aż trzech psalmów . Tok i cel tej jednostki jest typowo praktyczny. Celem tej jednostki jest pogłębienie rozumienia znaczenia liturgii Słowa we Mszy Św. i postawy szukania światła dla codziennego życia w tej właśnie liturgii. Jednocześnie w tym duchu dokonuje się na tej lekcji praktycznego przygotowania liturgii Słowa do Mszy, w której mają uczestniczyć uczniowie wraz z rodzicami. Uczniowie sami dokonują wyboru czytań mszalnych i śpiewów międzylekcyjnych oraz podziału funkcji lektora, komentatora, kantora, scholii. Przed dokonaniem powyższych wyborów i decyzji występuje modlitwa. Propozycja modlitwy słowami psalmu 26 jest tu potraktowana jako wyznanie wiary w skuteczność słowa Bożego jako światła dla życia. Słowa tegoż psalmu są praktycznym modlitewnym wyrażeniem postawy względem Boga, której pogłębienie ma się dokonywać w toku całej dalszej części jednostki lekcyjnej. Jednocześnie przez zastosowanie tej formy pracy z tekstem Biblii spełniony zostaje postulat Urzędu Nauczycielskiego Kościoła, by czytaniu słowa Bożego zawsze towarzyszyła modlitwa . Ponadto proponowane uczniom do wyboru psalmy 99 i 150, jako śpiewy międzylekcyjne ściśle korelują w swej treści z sugerowanymi czytaniami mszalnymi . Na tym przykładzie widać, jak autorzy analizowanego podręcznika w sposób właściwy realizują katechetyczne zadanie wychowania do czynnego udziału w liturgii a także wtajemniczenia w modlitwę liturgiczną Kościoła tekstami psalmów.
W pozostałych jednostkach modlitwę słowami psalmów zaplanowano w końcowej części katechezy już po utrwaleniu przerobionego materiału . Wszystkie te modlitwy traktuje się wyraźnie jako praktyczną odpowiedź wiary dawaną Bogu na Jego orędzie usłyszane w katechezie. Należy stwierdzić, iż we wszystkich jednostkach treści wybranych psalmów wyrażają takie same uczucia i postawy jakie rzeczywiście winien okazać uczeń względem Boga odpowiadając na Jego orędzie. Możemy więc powiedzieć, iż autorzy podręcznika i w tym wypadku wychowują do właściwej interpretacji Biblii, właściwego odczytywania kerygmatu danego tekstu i wezwania Bożego skierowanego do człowieka. Każda praktyka modlitwy słowami psalmu poprzedzona jest wprowadzeniem katechety. Występuje w nim wyraźne odniesienie nie tylko do szczegółowych celów poznawczych, ale także do celów wychowawczych. Stwierdzamy, iż modlitwy słowami poszczególnych psalmów są trafną i praktyczną realizacją tych celów.
W analizowanym podręczniku metodycznym wprowadza się różne formy modlitwy psalmami. Na rozpoczęcie jednostki dotyczącej stosunku Kościoła do badań naukowych proponuje się modlitwę – kontemplację przy pomocy oglądanych przeźroczy związanych z nauką Kopernika / np. niebo usłane gwiazdami / z jednoczesnym słuchaniem odgrywanych z taśmy magnetofonowej wybranych zwrotek psalmu 8 . Pozytywnie oceniamy zastosowaną tu metodę nie tylko ze względu na właściwe wykorzystanie środków audiowizualnych w wychowaniu do modlitwy, ale także ze względu na budzenie emocjonalnego i nadprzyrodzonego motywu zaangażowania w poznanie nowych treści.
Jeszcze inna metoda modlitwy słowami psalmu występuje w klasie siódmej. Na zakończenie katechezy proponuje się cichą modlitwę przy pomocy odgrywanego z taśmy psalmu 26 i wyświetlanego symbolicznego przezrocza, ukazującego piękny wschód słońca . Obraną tu metodę z wielu względów należy uznać za słuszną i pozytywną. W tym wieku u niektórych uczniów pojawia się fizyczna trudność związana ze śpiewaniem, inni wchodzą w pewne kryzy wiary i negują wiele tradycyjnych form jej wyrażania – między innymi wspólny śpiew. Pozytywne znaczenie w wychowaniu do życia modlitwy ma zaproponowane tu wykorzystanie muzyki i piękna przyrody.
Najczęściej autorzy proponują modlitwę psalmami przez ich wspólne śpiewanie. Przed podjęciem praktyki takiej modlitwy katecheta uświadamia uczniom, że będzie to „modlitwa słowami Psalmisty” , „jednym z wielu Psalmów przypisywanych autorstwu Dawida” , „wspólny śpiew psalmu 50” i tym podobnie. Przy użyciu tych wyrażeń – zabiegów metodycznych uczniom uświadamia się źródło treści i natchniony charakter tych modlitw. Pozytywnie ocenić należy to praktyczne wychowanie młodzieży do przyjęcia wartości modlitwy słowami psalmów. Taka modlitwa bowiem zachowuje swą aktualność przez całe życie człowieka.
0d strony metodycznej pozytywnie należy ocenić fakt, iż w rubryce dotyczącej pomocy dydaktycznych zawsze podaje się informację o konieczności przygotowania dla uczniów tekstów psalmów. które mają być wykorzystane na następnej katechezie . Ponadto w poszczególnych jednostkach podaje się wybrane zwrotki psalmów, które mają być śpiewane. Do modlitwy słowami psalmów autorzy proponują tłumaczenia i melodie zatwierdzone i dopuszczone do użytku w liturgii Kościoła. Zarówno słowa jak i melodie proponowanych psalmów znajdują się na końcu każdej części podręcznika w tzw. „Dodatku muzycznym” . Praktykowanie modlitwy poprzez śpiewanie psalmów z zastosowaniem właściwych tłumaczeń tekstów jest ukazywaniem uczniom poetyckiego charakteru tych pieśni biblijnych. Jednocześnie zaś jest praktycznym wprowadzeniem katechizowanych w tę szczególną modlitwę wspólnotową Kościoła, która może być realizowana nie tylko przez śpiewy międzylekcyjne, Liturgię Godzin, ale w całym życiu liturgicznym. Podane w analizowanym podręczniku formy modlitwy psalmami są prawidłowym wychowaniem do aktywnego udziału w życiu Kościoła i uzgadniania swego życia z Bogiem w świetle Biblii.
4.1.2. Modlitwa innymi tekstami Biblii
Oprócz przedstawionej formy modlitwy psalmami w analizowanym podręczniku znajdujemy inne modlitwy słowami autentycznych fragmentów z różnych ksiąg Starego i Nowego Testamentu.
Autorzy analizowanego podręcznika sugerują modlitwę słowami autentycznych fragmentów Pisma świętego trzykrotnie w części pierwszej i drugiej podręcznika metodycznego , jeden raz w części trzeciej oraz dwa razy w części czwartej . Są to modlitwy dziękczynne , poprzez które uczniowie wyrażają swą wdzięczność Bogu za to, że są z Nim złączeni , że mogą powiększać dobro a usuwać zło .
Autorzy proponują uczniom modlitwę słowami autentycznych tekstów biblijnych zaczerpniętych z Księgi Wyjścia / Wj15, 1b – 6 /, pierwszej Księgi Samuela / 1Sm2, 1-3 / , Księgi Izajasza / Jz12, 2; Jz60, 1-4 / jak również Ewangelii wg Jana / J15, 17 i J3, 15 /, pierwszego Listu do Koryntian / 1Kor13 / , Ewangelii wg św. Mateusza / Mt6, 9-13 i Mt5, 21-22 / i Łukasza / Łk11, 2-4 / .
Autorzy omawianego podręcznika wskazują, by modlitwy biblijne odczytane były przez samych uczniów , katechetę lub wyrażone wspólnym śpiewem . Zdarza się jednak, że w podręczniku brak jest informacji, kto daną modlitwę winien odmawiać .
Modlitwy słowami Biblii mają pomóc uczniom odczuć bliskość Boga, choć niewidzialnego, zaangażować ich do aktualnego udziału w lekcji, jednocześnie uświadomić uczniom możliwość wykorzystania tekstów Pisma świętego w ich przyszłym życiu, modlitwy także poza katechezą. Korzystanie z autentycznych tekstów Pisma świętego jest słuszną drogą prowadzącą do rozbudzenia w uczniach zamiłowania i szacunku do Księgi oraz do umiejętnego i samodzielnego korzystania z Niej.
Modlitwy fragmentami autentycznych tekstów, zaczerpniętych ze Starego i Nowego Testamentu zaplanowano w końcowej części katechezy, po utrwaleniu przerobionego materiału .
Modlitwy te są odpowiedzią wiary daną Bogu na Jego orędzie usłyszane w katechezie, wychowują do właściwej interpretacji Biblii, przygotowują uczniów do dostrzegania światła Bożego zawartego w Księgach proroków, Ewangeliach, istotnego w aktualnym życiu Kościoła.
W analizowanym podręczniku metodycznym proponuje się, by podczas modlitwy autentycznymi tekstami Biblii, wyświetlać przeźrocza ukazujące „wschód słońca w górach” , „modlitwę w Ogrójcu” . Pozytywnie oceniamy zastosowaną tu metodę nie tylko ze względu na poprawne wykorzystanie środków audiowizualnych, ale przede wszystkim ze względu na budzenie emocjonalnego zaangażowania w modlitwę słowami Biblii.
Zastosowanie w omawianym podręczniku metodycznym modlitwy autentycznymi fragmentami tekstów z różnych ksiąg Pisma świętego należy ocenić pozytywnie. Łączą się one z treścią oraz celami katechez i budzonymi przeżyciami uczniów. Pozwalają na kształtowanie chrześcijańskiego ducha modlitwy, jak też na określenie specyfiki modlitwy chrześcijańskiej. Wprowadzają w czyn poznaną, na katechezie, prawdę biblijną.
4.1.3. Refleksja modlitewna
Refleksja modlitewna pozwala uczniom stanąć ze swymi trudnymi problemami przed Bogiem, aby je przed Nim wypowiadać, prosić o światło i pomoc .
Refleksja nad Słowem Bożym, połączona z modlitwą, jest utrwaleniem materiału, wzmaganiem sił oddziaływania na uczniów materiału podstawowego, stwarzaniem szerokiej skali skojarzeń i przeżyć emocjonalnych czy odwoływaniem się do treści przyswojonej, aby przejść do określonych czynności i postaw .
W otrzymanym podczas katechezy Bożym świetle, katecheta wraz z uczniami próbuje przemyśleć codzienne zachowanie się, stosunek do Boga. Czynione to jest w ciszy modlitewnego skupienia, podczas którego przy pomocy stawianych przez katechetę pytań, uczeń ma przedstawić swoją odpowiedź Bogu .
Modlitwa refleksyjna dotycząca realizacji i poznanej prawdy w życiu przebiega najczęściej w ciszy i na tle obrazu , słuchania piosenki religijnej odtwarzanej z taśmy magnetofonowej lub wspólnie śpiewanej – psalmu . Modlitwa refleksyjna prowadzi ucznia do dostrzeżenia w sobie braków, zaniedbań, grzechu. Uświadamia, by prosić Boga o światło i moc potrzebną w podejmowaniu apostolskich zadań , o zrozumienie treści Słowa Bożego i zastosowanie go w życiu .
Na katechezie „Radość w Królestwie Bożym” katecheta prosi uczniów , by występujących w katechezie tekstów Pisma świętego wybrali te, które im najlepiej ułatwiają rozważanie. Wzywa, by koncentrując się na danym tekście, pozostali w ciszy przed Bogiem i z własną refleksją.
Ponadto w omawianym podręczniku autorzy proponują, by w oparciu o tekst biblijny / Mt5, 13-16 / katecheta zastosował indywidualną refleksję , refleksję modlitewną w oparciu o słowa hymnu św. Pawła , refleksję modlitewną z wezwaniami za wszystkie rodziny , czy też refleksję i modlitwę nawiązującą do słów Biblii o radości, wyrażoną w formie śpiewu pieśni .
Refleksja modlitewna w oparciu o analizowany wcześniej tekst Pisma świętego pozwala katechizowanym na chwilę ciszy, skupienia, na odniesienie własnych problemów do Boga, aż wreszcie na zrobienie rachunku sumienia w świetle poznanych prawd biblijnych.
4.2. Nabożeństwa paraliturgiczne
Bardziej rozbudowaną formą modlitwy w praktycznym toku katechezy są różnego rodzaju nabożeństwa paraliturgiczne. Autorzy proponują w nich wiele metod posługiwania się tekstami Pisma świętego.
W badanym podręczniku napotkamy kilka rodzajów takich nabożeństw. Mimo różnic w stosowaniu szczegółowych metod odnajdujemy w nich zasadnicze elementy wspólne, dotyczące podejścia do tekstu biblijnego. Nabożeństwa paraliturgiczne zastosowane w katechezie ułatwiają realizację celu dydaktycznego katechezy biblijnej, inicjacyjnego oraz wychowawczego . W analizowanym podręczniku metodycznym nabożeństwa paraliturgiczne występują sześć razy , tak w pierwszej, jak i drugiej części oraz po dwa razy w części trzeciej i części czwartej .
Jedną z form jest krótkie nabożeństwo stanowiące element danej katechezy . Dwa nabożeństwa paraliturgiczne proponuje się przeprowadzić w zasadniczej części katechezy jako „opracowanie nowego materiału” .
Jedno nabożeństwo w części pierwszej , a jedno w części końcowej katechezy . Nabożeństwa paraliturgiczne proponowane przez autorów podręcznika jako zasadnicze części katechezy poprzedzone zostały krótkim wprowadzeniem i są praktyczną propozycją realizacji celu wychowawczego.
W katechezie „Bóg objawia swoją świętość” autorzy proponują przeprowadzić nabożeństwo paraliturgiczne z zastosowaniem uroczystego czytania Biblii. Zalecają, by Pismo Święte ułożyć na specjalnie przygotowanym pulpicie i obok postawić zapaloną świecę . We wprowadzeniu katecheta winien wyjaśnić, że katecheza przeprowadzona będzie w formie nabożeństwa paraliturgicznego, by oddać hołd Bogu podobnie jak czyni się to we Mszy Świętej. Na całe nabożeństwo składa się śpiew religijnych pieśni, komentarze oraz uroczyste czytanie wybranych fragmentów Pisma świętego. Wyraźnie zaleca się, by na zakończenie nabożeństwa, zgasić świece i dopiero przejść do dalszego toku katechezy .
Katecheza „Chrystus obecny w Eucharystycznym zgromadzeniu Kościoła” zawiera nieco inną formę nabożeństwa paraliturgicznego. Autorzy proponują odtworzyć treść nabożeństwa z taśmy magnetofonowej.
Mogą je poprowadzić również uczniowie wcześniej przygotowani. W tej propozycji teksty biblijne czytane podczas nabożeństwa paraliturgicznego ilustrowane są obrazami oglądanymi z diapozytów i wspólnym śpiewem.
Nabożeństwo paraliturgiczne proponowane przez autorów podręcznika metodycznego do przeprowadzenia w pierwszej części katechezy „W śmierci Jezusa Chrystusa Bóg pojednał ludzkość ze sobą” , ma na celu pomóc uczniom przeżyć głębiej miłość Boga do ludzi, która wyraziła się szczególnie w męce Chrystusa. Nabożeństwo paraliturgiczne poprzedzone jest krótkim wprowadzeniem . W nabożeństwie tym proponuje się odczytać część tekstów z Ewangelii / Łk22, 39-40; Mk14, 43-44; Mt27, 1-2; Łk23, 2-24; Łk23, 33-34; J19, 28-30 / oraz jeden tekst z Listu św. Pawła do Rzymian / Rz5, 6-8 /.
Inna rozbudowana forma nabożeństwa paraliturgicznego stosowana jest do przeżyciowego powtórzenia i utrwalenia treści kilku jednostek . Tę formę nabożeństwa paraliturgicznego autorzy analizowanego tu podręcznika metodycznego proponują zastosować w jednej jednostce katechetycznej . Zwracają szczególną uwagę na to, że teksty Pisma świętego, śpiewy należy przygotować wcześniej. Zgodnie z zaleceniami dydaktyków i katechetyków podają treści krótkiego wprowadzenia przed czytaniem tekstów Biblijnych.
Autorzy podają dokładne wskazówki odnośnie do ustawienia uczniów, przebiegu nabożeństwa. Szczególny nacisk kładzie się na realizację celu dydaktycznego i wychowawczego. Autorzy analizowanego podręcznika proponują , by wewnątrz kręgu ustawić paschał, wyjaśniając przy tym, że oznacza on Chrystusa. W nabożeństwie paraliturgicznym uczniowie modlą się słowami pieśni przeplatanymi czytaniami tekstów biblijnych. Nabożeństwo zakończone jest refleksją – modlitwą , w której polecają Bogu wszystkie sprawy Kościoła i całej ludzkości oraz wszystkie swoje uczniowskie intencje.
Wszystkie proponowane wyżej nabożeństwa paraliturgiczne w swej treści zgodne są z tematem danej katechezy i założonymi celami. Koncentrują uczniów na przeżyciu i modlitwie. Autorzy dają wyraźne wskazówki, iż podczas nabożeństwa winno wystrzegać się nadmiernej, nienaturalnej gestykulacji oraz zadbać o właściwy klimat rozmodlenia, skupienia i otwarcia na Boga.
Autorzy podręcznika metodycznego proponują przygotowanie nabożeństwa paraliturgicznego, w którym udział biorą rodzice . Katecheta wraz z uczniami winien przygotować teksty czytań / Rdz1, 26-31; Rdz2, 15; Rdz3, 14-15 /, które należy przećwiczyć przed nabożeństwem. Nabożeństwo z udziałem rodziców – wprowadzające w problematykę katechezy w klasie piątej, rozpoczyna się uroczystym wniesieniem księgi Pisma świętego przez celebransa, umieszczeniem jej na honorowym miejscu oraz okadzeniu. Podczas nabożeństwa paraliturgicznego zaleca się wykorzystanie przeźroczy, które wyświetla się w czasie komentarza oraz modlitwę słowami różnych pieśni. Nabożeństwo proponuje się zakończyć procesją z zapalonymi od paschału świecami.
W podręczniku metodycznym zawarte są także propozycje nabożeństw pokutnych. Uczniowie projektując nabożeństwo pokutne będą mogli zastosować w nim wybrane przez siebie teksty Pisma świętego, komentarze, refleksje, pieśni. Przez te działania – jak wskazują autorzy analizowanego podręcznika – uczniowie będą mogli nauczyć się samodzielnego, twórczego podchodzenia do organizowania modlitwy wspólnotowej. Z większym zaangażowaniem będą w stanie przeżyć sam udział w przygotowanym własnym wysiłkiem nabożeństwie pokutnym oraz przeanalizować głębiej treść przerobioną podczas katechezy i utrwalą ją sobie .
Autorzy podręcznika metodycznego proponują formę nabożeństwa pokutnego dwukrotnie w części pierwszej oraz jeden raz w części trzeciej .
Nabożeństwo pokutne zaproponowane uczniom klasy siódmej w grupie tematycznej „Odejście i powrót” zaplanowane jest na całą jednostkę lekcyjną . Proponuje się tu nabożeństwo pokutne jako powtórkę, której celem jest przeżycie rzeczywistości grzechu i powrotu do Boga. Uczniowie winni dostrzec też powiązania między poszczególnymi elementami ostatniej grupy tematycznej. Nabożeństwo pokutne rozpoczyna się śpiewem pieśni , modlitwami . Po modlitwach następuje czytanie tekstów biblijnych / Iz53, 5-8; J20, 19-23 / oraz rachunek sumienia . Na zakończenie nabożeństwa ma być wykonany śpiew jednej z trzech zaproponowanych pieśni .
Należy tu wskazać, iż wiele uwagi katecheta powinien poświęcić na przygotowanie i przebieg nabożeństwa, co pozwoli zaktywizować uczniów do szukania istotnych elementów poszczególnych katechez i zetknąć się ponownie z treściami Biblii.
W katechezach „Ludzie zrywają wspólnotę życia z Bogiem” oraz „Bóg zwyciężą zło przez dobro” nabożeństwo pokutne proponuje się przeprowadzić w końcowej części jednostki. Poprzez nabożeństwo pokutne uczniowie mają przeżyć podane im prawdy i mieć okazję do osobistego nawrócenia, do osobistej odpowiedzi na wezwanie Boże . Podczas nabożeństwa pokutnego zarówno uczniowie jak i katecheta mają możliwość zastanowić się jak okazać Bogu posłuszeństwo i zaufanie. Proponowane w omawianym podręczniku nabożeństwa paraliturgiczne nie tylko służą realizacji celów danych katechez i prowadzą uczniów do utrwalania poznanych treści biblijnych oraz pogłębiania wiary. Zaproponowane tu formy służą wydatnie wychowaniu do świadomego uczestnictwa w liturgii roku kościelnego i czynnego zaangażowania w przygotowanie i sprawowanie liturgii.
Nabożeństwa paraliturgiczne celebrowane na katechezie umożliwiają wprowadzenie uczniów w liturgię Kościoła. Forma tych działań jest zaczerpnięta z liturgii a działania katechetyczne związane są z treściami katechez wprowadzających w życie Kościoła.
4.3. Przygotowanie Mszy z udziałem uczniów
Wspólne spotkania rodziców i dzieci przygotowane przez uczniów, mają na celu wprowadzenie rodziców w problematykę przerabianą na katechezie. Ważnym czynnikiem w owym kontakcie są tak zwane plany wychowawcze, proponowane we wszystkich częściach podręcznika metodycznego. Przewidują one zajęcia, w których również rodzice mogą brać czynny udział. Szczególne znaczenie posiadają Msze Święte dla grup katechetycznych i ich rodziców . Jan Charytański podkreśla , iż bardzo ważne jest organizowanie Mszy tak zwanych tematycznych, to znaczy uwzględniających w czytanych modlitwach – to co uczniowie poznali w ciągu określonego czasu. Prowadzą one do głębszego przeżycia i przemodlenia wiary uczniów w jej społecznym, wspólnotowym wymiarze.
W czwartej części podręcznika metodycznego z propozycją Mszy Świętej z udziałem rodziców, katecheta spotyka się dwukrotnie .
Autorzy analizowanego podręcznika proponują, by Msza Święta nastąpiła bezpośrednio po spotkaniu uczniów z rodzicami w sali katechetycznej. Spotkanie to ma być zaprojektowane w formie występu – wieczornicy młodzieży z wcześniej przygotowanym programem. Po min ma nastąpić wspólne uczestnictwo młodzieży i rodziców w liturgii Mszy w kościele lub kaplicy .
Msza z udziałem rodziców zaplanowana jest przez autorów omawianego podręcznika na zakończenie drugiej grupy tematycznej. W przygotowaniu czytań biblijnych, komentarzy i modlitwy wiernych aktywnie uczestniczą uczniowie .
Ważne zadanie ma do spełnienia Msza Święta na zakończenie ósmego roku katechizacji . Ma to być Msza Święta z udziałem uczniów klas ósmych oraz ich rodziców. Taka Msza Święta jest szczególną „okazją” by w atmosferze łaski i modlitwy na nowo przemyśleć treści zasłyszane, dyskutowane w ciągu całego roku. Wspólna Msza Święta pozwala w tej samej społeczności religijnej, katechizowanych i rodziców, nie tylko przemyśleć ale i przemodlić te same problemy i stanąć przed Bogiem obecnym w liturgii Słowa i Eucharystii .
Taka Msza Święta winna być przygotowana przez uczniów. Oni wybierają czytania, pieśni, układają wezwania.
Autorzy proponują, by przed Mszą Świętą przeprowadzić spotkanie uczniów z rodzicami, przygotowane przez samych uczniów. Na spotkaniu przed Mszą Świętą uczniowie przedstawiają przygotowany przez siebie występ będący powtórkę materiału poznanego w ciągu całego roku. W Eucharystii uczniowie spotkają się z ciągłym wezwaniem do odpowiedzialności za kształtowanie świata, otrzymują siłę i zdolność do realizacji chrześcijańskiego powołania . Szukanie i dobieranie właściwych czytań, wezwań czy pieśni angażuje emocjonalnie uczniów, jednocześnie pobudza ich do aktywnego udziału w przygotowaniach do Mszy Świętej z udziałem rodziców.
Udział w przygotowanej Mszy Świętej pozwala na aktywną modlitwę, przemyślenie i głębsze przeżycie prawd wiary, uczy i umacnia do apostolstwa.
4.4. Układanie modlitw w oparciu o tekst biblijny
Wprowadzając elementy swoistej twórczości uczniów na katechezie kształtuje się umiejętności samodzielnej modlitwy i zamiłowanie do niej .
Katecheza winna wprowadzić katechizowanych w zdolność formułowania własnych modlitw. Układanie modlitwy wiernych w oparciu o treść jednostki tematycznej umożliwia organiczne połączenia objawienia Bożego, wezwania Bożego z ludzką problematyką, podkreślając jednocześnie dialogiczny charakter modlitwy .
Układanie modlitwy przez katechizowanych na podstawie tekstów biblijnych pozwala na ujęcie perykopy w formie dialogu z Bogiem .
W „Podręczniku metodycznego do Katechizmu Religii Katolickiej” autorzy proponują , by w modlitwie uczniowie szukali pomocy Bożej do podjęcia odpowiedzi na konkretne wezwanie Boga kierowane do nich w Piśmie Świętym czytanym i poznawanym w czasie katechizacji. Zadaniem uczniów jest ułożenie modlitwy wiernych w domu , „bądź w szkole” . Ułożona modlitwa jest utrwaleniem przerobionego materiału, prośbą skierowaną do Boga o to, aby pomagał ludziom w spełnianiu naczelnego zadania, jakie stanowi współpraca z Nim w rozwoju Królestwa Bożego .
Samodzielne tworzenie wezwań modlitwy powszechnej, która może być modlitwą dziękczynną , czy modlitwą prośby , zbliża katechizowanych do Boga. Uczniowie poprzez tworzenie wezwań do modlitwy na katechezie uczą się pokory, dzięki Bogu za wezwania do współpracy z Nim, jednocześnie proszą o pomoc. Wezwania do modlitwy układają uczniowie na katechezie pracując w zespołach .
W katechezie „Bóg objawia swoje miłosierdzie” uczniowie układając wezwania do wspólnej modlitwy dziękują Bogu, za to, że objawia wielkie miłosierdzie .
Innym razem układając wezwania do wspólnej modlitwy, uczniowie proszą Boga o to, by byli zawsze wierni Przymierzu .
Inspiracją dla uczniów do układania wezwań modlitewnych są teksty Pisma świętego , z którymi zapoznają się na poszczególnych jednostkach.
Układane wezwania do modlitwy stanowią końcowy etap katechezy, są podsumowaniem przerabianych treści Pisma świętego, są przed wszystkim odpowiedzią na Słowo Boże.
Celem modlitwy jest otwarcie się na Boga i zaufanie Mu, zwrócenie uwagi na Niego, jako pomoc i podstawę rozwiązywania problemów .
Tworzenie modlitw staje się okazją do zaktywizowania uczniów, pogłębienia zrozumienia przez nich omawianych treści. Uczestnictwo w modlitwie, nad którą sami uczniowie pracowali, wyzwala bogatsze i bardziej wszechstronne zaangażowanie uczuciowe i jest aktualizacją odpowiedzi wiary na usłyszane Słowo Boże.
4.5. Konkursy
Autorzy „Podręcznika metodycznego do Katechizmu Religii Katolickiej” proponują, by katecheta przygotował uczniów do konkursu wiedzy biblijnej, poznawanej na katechezach. Konkurs proponuje się przeprowadzić po ostatniej katechezie, trzeciej grupy tematycznej w klasie piątej . Uczniowie przygotowują się do konkursu przez czternaście jednostek katechetycznych . Na koniec każdej katechezy, należy podać uczniom dwa pytania, na które muszą odpowiedzieć. Pytania przygotowujące do konkursu dotyczą osoby Mojżesza, jako wodza i pośrednika między ludem a Bogiem , fragmentów Pisma świętego o przejściu Izraelitów przez Morze Czerwone , Prawa Przymierza . Uczniowie przygotowując się do konkursu, powtarzają i utrwalają poznany materiał biblijny. Selekcjonują i wybierają najważniejsze z poznanych treści, by móc odpowiedzieć na postawione do konkursu pytania. Uczniowie winni znać najważniejsze postacie Starego Przymierza , określić dlaczego Jozuego nazywa się typem Chrystusa , jaką obietnicę dał Bóg Dawidowi .
Autorzy analizowanego podręcznika proponują , by po ostatniej katechezie z trzeciej grupy tematycznej klasy piątej, katecheta wraz z uczniami przygotował wieczornicę – opłatek, w której udział wezmą również rodzice . Konkurs biblijny jest jednym z punktów przygotowanej „imprezy”. Udział w konkursie ma zaktywizować uczniów do zdobywania wiedzy także w tym celu, by mogli się nią wykazać przed rodzicami i wzbudzić ich zainteresowanie przerabianą tematyką biblijną. Istotnym celem tej formy pracy jest także kształtowanie zdolności wyrażania wiary własnymi słowami, a zarazem wychowanie uczniów do współpracy i służby innym . Przygotowując się do konkursu uczniowie współdziałają w tworzeniu pytań i odpowiedzi, w których winny być zawarte podstawowe i najbardziej istotne treści biblijne z danej grupy tematycznej. Taka forma konkursu nie tylko umożliwia przyjęcie informacji lecz przede wszystkim pozwala wszystkim zgromadzonym aktywnie przeżyć wspólnotę Ludu Bożego, służącego Bogu i ludziom.
4.6. Testy
Autorzy „Podręcznika metodycznego do Katechizmu Religii Katolickiej” proponują zastosowanie testów w dziewięciu jednostkach w części pierwszej , w sześciu jednostkach w części drugiej oraz jeden raz w części trzeciej i czwartej tegoż podręcznika.
W omawianym podręczniku występuje test uzupełnień , test luk , test poprawek oraz test wyboru . Poprzez ich zastosowanie uczniowie utrwalają przerobiony na katechezie materiał i sprawdzają, czy poprawnie zrozumieli analizowane na poszczególnych jednostkach teksty Pisma świętego.
Testy luk i testy uzupełnień polegają na wpisaniu przez uczniów właściwych informacji, treści związanej z Biblią w wolne miejsca pozostawione w tekście . Test z zastosowaniem poprawki polega na tym, że uczniowie wybierając odpowiedź „nie” muszą sformułować odpowiedź poprawną . Test wyboru przeprowadzony jako utrwalenie katechezy „Pismo Święte mówi o człowieku” polega na tym, że uczniowie muszą wybrać jedną właściwą odpowiedź z pośród trzech podanych .
W katechezie „Słowo Boże kształtuje życie Kościoła” zaproponowano dwa testy uzupełnień w zasadniczej części katechezy jako opracowanie nowego materiału . Uczniowie testy rozwiązują w dwu grupach. Jeden test dotyczy roli Słowa Bożego w Starym Przymierzu, drugi zaś ważności Słowa Bożego w życiu Jezusa.
Wielokrotnie zastosowane zostają testy w „Katechezie powtórki” w trzeciej części „Podręcznika metodycznego do Katechizmu Religii Katolickiej”. Zadania powtórkowe dla grup ułożone są w formie testu, który grupa wykonuje na podstawie posiadanych wiadomości a następnie sprawdza poprawność swej pracy przy pomocy zeszytu i podręcznika . Wszystkie omówione testy dotyczą treści Pisma świętego, zastosowane zostają w celu utrwalenia przerobionego materiału, bądź sprawdzenia na ile uczniowie zrozumieli analizowany na katechezie tekst biblijny.
Uczniowie poprzez wybór właściwej odpowiedzi, wpisywanie określonych informacji, czy też formułowanie poprawnej odpowiedzi pobudzani zostają do aktywnego myślenia, logicznego łączenia określonych treści w sensowną całość.
Zamieszczone w podręczniku metodycznym propozycje metod związanych z tokiem praktycznym katechezy służą nie tylko kształtowaniu odpowiednich postaw uczniów i rozwijaniu ich dyspozycyjności do otwarcia się na wezwania Boże, ale przed wszystkim przysposabiają uczniów do podejmowania konkretnych czynów w świetle przekazywanych prawd biblijnych.
ZAKOŃCZENIE
W niniejszej pracy podjęliśmy tematykę dotyczącą metod pracy z Pismem Świętym w katechezie dzieci szkolnych na podstawie podręcznika „Katechizmu Religii Katolickiej”. Dążyliśmy do określenia rodzaju metod stosowanych w pracy z tekstami biblijnymi uczniów klas starszych szkoły podstawowej, zaproponowanymi w tymże podręczniku. Chcieliśmy wykazać w jakiej mierze w zaproponowanych metodach uwzględnia się zasadnicze kryteria korzystania z Biblii w katechetycznej posłudze Słowa oraz kryteria dotyczące metod właściwych dla uczniów klas starszych szkoły podstawowej.
W rozwiązywaniu zasadniczych problemów naszej pracy przyjęliśmy metodę krytycznej analizy materiałów źródłowych – tzn. poszczególnych propozycji katechez znajdujących się w czterech częściach „Podręcznika metodycznego do Katechizmu Religii Katolickiej” .
W badanym podręczniku Pismo Święte stanowi jedno z podstawowych źródeł każdej jednostki lekcyjnej. Słowo Boże ukazuje się dzieciom jako prawdę o Bogu, której źródłem jest On sam przemawiającym do człowieka, objawiający mu swoją tajemnicę.
Pod względem metodycznym można wyróżnić jednostki, w których dominującą rolę odgrywają metody pracy z Pismem Świętym związane z tokiem podającym, eksponującym, problemowym oraz praktycznym.
W jednostkach związanych z podającym tokiem katechezy w analizowanym podręczniku występuje głównie opowiadanie tekstu biblijnego, pogadanka, wykład. Stwierdziliśmy zasadniczą poprawność stosowania tychże metod w przybliżaniu kerygmatu danego tekstu jak również poprawność języka właściwego dla ucznia klas starszych szkoły podstawowej. Zarówno opowiadanie, pogadanka, jak i wykład połączone są w danej jednostce z innymi, bardziej aktywizującymi metodami.
Najbardziej zróżnicowane metody pracy z Biblią występują w związku z problemowym tokiem katechezy. Odnaleźliśmy rozmowę z uczniami: dyskusję, wprowadzenie do czytania i czytanie tekstów biblijnych, różne formy i rodzaje analizy tekstów Biblii. Metody i formy pracy z tekstem biblijnym w toku problemowym pozwalają na wspólne szukanie rozwiązania danego problemu w oparciu o tekst biblijny, na szukanie światła w usłyszanej i przeczytanej prawdziwe Bożej.
Kolejna grupa metod pracy z Biblią związana jest z eksponującym tokiem katechezy. Można wyróżnić tu uroczyste czytanie tekstu biblijnego, słuchowisko, recytację wersetów biblijnych, pokaz, fryz, przygotowanie gabloty. Znajdujemy również rysowanie i wyklejanie ilustracji.
Stwierdzam, iż zaplanowane metody związane z tokiem eksponującym katechezy dają wszystkim dzieciom możliwość aktywnego, twórczego, wielostronnego zaangażowania. Oceniam, że zaproponowane metody eksponujące stoją jednocześnie w służbie realizacji katechetycznych celów każdej jednostki. Różnorodność proponowanych metod pracy z Biblią budzi świadomość obecności i bliskości Boga przemawiającego na katechezie i przygotowuje do owocnego przyjęcia Słowa Bożego.
Czwarta i ostatnia grupa metod pracy z Pismem Świętym związana jest z praktycznym tokiem katechezy. W tej grupie można było wyróżnić różne formy modlitwy toku katechezy tekstami biblijnymi, modlitwą, psalmami czy też refleksją modlitewną. Treść i wewnętrzna forma modlitw wykazuje łączność z treściami i celami poszczególnych katechez. Specyficzną formę pracy z Biblią stanowią nabożeństwa paraliturgiczne, przygotowanie Mszy Świętej z udziałem rodziców, układanie modlitw w oparciu o tekst biblijny. Jeszcze inna formę pracy z Biblia stanowią konkursy i testy, jako praktyczna odpowiedź na usłyszane Słowo Boże.
Reasumując możemy powiedzieć, iż wszystkie proponowane metody pracy z Pismem Świętym spełniają wymogi stawiane przez dydaktykę i odpowiadają postulatom stawianym katechezie biblijnej uczniów klas starszych szkoły podstawowej.
BIBLIOGRAFIA
1. Dokumenty Urzędu Nauczycielskiego Kościoła
- Kongregacja do Spraw Duchowieństwa, Ogólna instrukcja katechetyczna nr 17, teks pol. w: „Katecheza po Soborze Watykańskim II w świetle dokumentów Kościoła”, pod redakcją W. Kubika, tom 1, Warszawa 1985, s.108-109.
- Kongregacja do sp. Duchowieństwa, Dyrektorium ogólne o katechizacji nr 98-117, tekst pol. , Citta del Vaticano 1997, s.86-102.
- Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Objawieniu Bożym nr 9, tekst pol. w: Sobór Watykański II, Konstytucje. Dekrety. Deklaracje. Poznań 1968, s.354.
- Katechizm Kościoła Katolickiego, Poznań 1994.
2. Literatura źródłowa
- Podręcznik metodyczny do Katechizmu Religii Katolickiej, pr. zbiorowa pod redakcją J. Charytańskiego i W. Kubika, cz. I Warszawa 1982.
- Podręcznik metodyczny do Katechizmu Religii Katolickiej, pr. zbiorowa pod redakcją J. Charytańskiego i W. Kubika, cz. II Warszawa 1978.
- Podręcznik metodyczny do Katechizmu Religii Katolickiej, pr. zbiorowa pod redakcją J. Charytańskiego i W. Kubika, cz. III Warszawa 1982.
- Podręcznik metodyczny do Katechizmu Religii Katolickiej, pr. zbiorowa pod redakcją J. Charytańskiego i W. Kubika, cz. IV Warszawa 1983.
- Katechizm Religii Katolickiej, cz. I – IV, kom. red. bp P. Bednarczyk, S. Bizuń, J. Charytański, A. Kotlarski, M. Wolniewicz, Paryż 1977.
3. Literatura przedmiotu
- Charytański J. „Problemy katechezy biblijnej”, w: „Podręcznik metodyczny do Katechizmu Religii Katolickiej”, Warszawa 1982, cz. I, art. cyt., s.11-12.
- Charytański J. „W kręgu zadań i treści katechezy”.
- Charytański J. „Wprowadzenie do czwartej grupy tematycznej”, w: „Podręcznik metodyczny do Katechizmu Religii Katolickiej” cz. IV, art. cyt., s.408, 493.
- Charytański J. „Wprowadzenie do drugiej grupy tematycznej”, w: „Podręcznik metodyczny do Katechizmu Religii Katolickiej” cz. I, art. cyt., s.115.
- Charytański J. „Wprowadzenie do pierwszej grupy tematycznej”, w: „Podręcznik metodyczny do Katechizmu Religii Katolickiej” cz. II, art. cyt., s.41.
- Charytański J. „Problemy katechezy biblijnej”, w: „Podręcznik metodyczny do Katechizmu Religii Katolickiej”, cz. I, art. cyt., s.19-20.
- Charytański J. „Katecheza ciągła w świetle Synodu 1997”, w: „Katecheza po Soborze Watykańskim II w świetle dokumentów Kościoła”, pod red. W. Kubika, Warszawa 1985.
- Charytański J. „Katecheza ciągła w świetle Synodu 1977”, w: „Katecheza po Soborze Watykańskim II w świetle dokumentów Kościoła”, pod red. W. Kubika, Warszawa 1985.
- Deresiński F. „Katecheta”, 1/1957, s.49-52.
- Dietrich J. „Słuchowisko jako rodzaj twórczości”, Warszawa 1985.
- Długosz A. „Jak przygotować i oceniać katechezę”, Częstochowa 1997.
- Długosz A. „Katechetyczne przesłanie znaków Starego Testamentu. Studium biblijno - katechetyczne”, Kraków 1994.
- „Instrukcja zamykająca drugą grupę tematyczną”, w: „Podręcznik metodyczny do Katechizmu Religii Katolickiej” cz. IV, art. cyt., s.102.
- Jedlińska R. „Radio w szkolnej edukacji literackiej i kulturalnej”, Kielce 1994/95.
- Korgul M. „Dydaktyka dla katechetów”, Legnica 1997.
- Koska W. „Katechetyka”, Poznań 1993.
- Kozielecki J. „Rozwiązywanie problemów”, Warszawa 1962.
- Kraszewski J. „Katechizować ale jak?”, Płock 1995.
- K. Kruszewski „Sztuka nauczania – czynności nauczyciela” Warszawa 1995.
- Kubik W. „Zarys dydaktyki katechetycznej”, Kraków 1992.
- Kubik W. „Propozycje dydaktyczne”, w: „Podręcznik metodyczny do Katechizmu Religii Katolickiej”, cz. I, dz. cyt., s.31.
- Kubik W. „Zasadnicze akcenty dydaktyczne”, w: „Podręcznik metodyczny do Katechizmu Religii Katolickiej”, cz. III, art. cyt., s.22-23.
- Kubik W. „Prawidłowość uczenia się ”, w: „Podręcznik metodyczny do Katechizmu Religii Katolickiej”, cz. II, art. cyt., s.25.
- Kulpaczyński St. „Aktywizowanie katechizowanych”, Lublin 1997.
- Kulpaczyński St. „Wybrane metody i ich możliwości aktywizowania katechezy”, w: „Katecheta” 43, 8/1999, s.7.
- Kulpaczyński St. „Katechizacja przy pomocy środków audiowizualnych”, w: „Katechizacja różnymi metodami” pod red. M. Majewskiego, Kraków 1994, s.209-211.
- Kupisiewicz Cz. „Podstawy dydaktyki ogólnej”, Warszawa 1995, w: „Katechizacja różnymi metodami” pod red. M. Majewskiego, Kraków 1992.
- Kusz G. „Katecheza z Pismem Świętym”, w „Katechizacja różnymi metodami” pod red. M. Majewskiego, Kraków 1994, s.29.
- Kusz G. „Koncepcja katechezy biblijnej według Brunoma Drehera”, w: „Studia katechetyczne. Z zagadnień katechezy biblijnej w katechetyce” pod red. J. Charytańskiego, t. 3, Warszawa 1984, s.307-309.
- Lis R. „Zagadnienia z katechetyki formalnej”, Lublin 1992.
- Marek Z. „Biblia w katechetycznej posłudze słowa”, Kraków 1998.
- Marek Z. „Kurs Biblijny”, z. 2, Kraków 1993.
- Martin G. „Czytanie Pisma jako Słowa Bożego”, Kraków 1982.
- „Msza Święta na zakończenie roku”, w: „Podręcznik metodyczny do Katechizmu Religii Katolickiej” cz. IV, art. cyt., s.543.
- Młynarska B. „Zastosowanie pedagogiki religijnej”, w: „Katechizacja różnymi metodami”, Kraków 1994, dz. cyt. s. 180-181.
- Mokrzycki B. „Wprowadzenie teologiczne”, w: „Podręcznik metodyczny do Katechizmu Religii Katolickiej” cz. I, art. cyt., s.535.
- Murawski R. „Katecheza w formie analizy tekstu”, w: „Katechizacja różnymi metodami” pod red. M. Majewskiego, Kraków 1994, dz. cyt. s. 107-110.
- Nawroczyński B. „Zasady nauczania”, Wrocław 1961.
- Okoń W. „Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej”, Warszawa 1995.
- Okoń W. „Nauczanie problemowe we współczesnej szkole”, Warszawa 1987.
- „Program wychowawczy czwartej grupy tematycznej”, w: „Podręcznik metodyczny do Katechizmu Religii Katolickiej”, s.410.
- Sondej M. „Pismo Święte w posługiwaniu katechetycznym”, CTh 54/1994, f.4, s.129.
- Sośnicki K. „Podręcznik dydaktyczny”, Warszawa 1963.
- Śnieżyński M. „Zarys dydaktyki dialogu”, Kraków 1998.
- Śnieżyński M. „Efektywność kształcenia”, Kraków 1994.
- Szpet J. , Jackowiak D. "Lekcje religii szkołą wiary", Poznań 1996.
- Wrońska H. „Katecheza jako pogadanka religijna”, w: „Katechizacja różnymi metodami”, Kraków 1994, s.169-172.
- Zaczyński W. P. „Uczenie się przez przeżywanie”, Warszawa 19
Używamy plików cookie i zbieramy dane m.in. w celach statystycznych i personalizacji reklam. Jeśli nie wyrażasz na to zgody, więcej informacji i instrukcje znajdziesz » tutaj «.
»» ZDALNE NAUCZANIE. U nas znajdziesz i opublikujesz scenariusze ««
Zamość
Formy pracy z tekstem biblijnym w "Podręczniku metodycznym do Katechizmu Religii Katolickiej" - praca magisterska napisana na UKSW w Warszawie
O nas | Reklama | Kontakt
Redakcja serwisu nie ponosi odpowiedzialności za treść publikacji, ogłoszeń oraz reklam.
Redakcja serwisu nie ponosi odpowiedzialności za treść publikacji, ogłoszeń oraz reklam.
Copyright © 2002-2024 Edux.pl
| Polityka prywatności | Wszystkie prawa zastrzeżone.
Prawa autorskie do publikacji posiadają autorzy tekstów.
| Polityka prywatności | Wszystkie prawa zastrzeżone.
Prawa autorskie do publikacji posiadają autorzy tekstów.