Praca z uczniem z ADHD w szkole

PRACA Z UCZNIEM Z ADHD W SZKOLE

1. Wstęp

Praktycznie w każdej szkole jest się uczeń, który budzi nasze zastrzeżenia pod względem zachowania- Częściej niż na inne dzieci zwracamy na niego uwagę. Uczeń stale wierci się na krześle, jest bardzo gadatliwy, na krótko się koncentruje, łatwo się rozprasza, nie czeka na swoją kolej, ma wieczny bałagan wokół siebie. Wymienione typy zachowań mogą świadczyć o nadpobudliwości dziecka. Jeśli uczniowi postawiona została diagnoza zespołu nadpobudliwości psychoruchowej, wówczas od samego początku powinniśmy podjąć pracę, która zmieni uciążliwe zachowania dziecka. Kluczem do sukcesu jest konsekwencja w działaniach.

2. Charakterystyka i objawy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej

2.1. Charakterystyka ADHD
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej, zwany też niekiedy zespołem hiperkinetycznycm, często jest określany skrótem ADHD ( z ang. Attention Deficit Hyperactivity Disorder - zaburzenie z deficytem uwagi i nadruchliwością). Zaburzenie to objawia się trwałym wzorcem zachowania. U podłoża ADHD leży specyficzny tryb pracy mózgu, który utrudnia dziecku kontrolowanie własnych zachowań i osłabia zdolność skupienia uwagi.
Charakteryzuje je występowanie trzech grup objawów: problemy z utrzymaniem uwagi, problemy z kontrolą impulsywności, nadmierna ruchliwość.
Tego typu problemy ma bardzo wiele dzieci, jednak o zespole nadpobudliwości możemy mówić tylko wtedy, gdy objawy te są niewspółmierne do rozwoju dziecka, a także stają się źródłem wyraźnych trudności i niepowodzeń w domu i szkole, niekorzystie wpływając na życie rodzinne, naukę i rozwój dziecka.

2.2. Objawy ADHD
Pierwszy człon objawów - problemy z utrzymaniem uwagi - przejawia się:
Krótkim czasem skupienia uwagi,
Trudnościami w koncentracji,
Nieumiejętnością wybrania tego, na czym w danym momencie należy się skupić,
Bardzo łatwym rozpraszaniem się pod wpływem zewnętrznych bodźców (np. przelatujący samolot za oknem, upuszczeniem przez inne dziecko jakiegoś przedmiotu na podłogę).
Druga grupa objawów - problemy z kontrolą impulsywności:
Oznaczają wykonywanie przez dziecko czynności bez przewidywania, jakie mogą być ich następstwa. Dotyczy to zarówno samego dziecka, jak i zachowań podejmowanych w stosunku do innych dzieci, którym nadpobudliwy uczeń może w sposób niezamierzony wyrządzić krzywdę.
Dzieci z ADHD zwykle rozpoczynają wykonanie zadania bez całkowitego zrozumienia instrukcji, często jeszcze przed jej zakończeniem.
Mają kłopoty z wykonywaniem złożonych prac, zwłaszcza rozciągniętychwz czasie,
Są bardziej gadatliwe, przerywają innym, nie czekają na swoją kolej w grupowych sytuacjach.
Mają krótszy czas odwlekania działania - muszą zrobić natychmiast coś, co im przychodzi do głowy; w klasie często oznacza to wtrącanie się do wypowiedzi nauczyciela czy innych dzieci.
Nadmierna impulsywność może mieć także jeszcze bardziej dotkliwe następstwa - nierzadko wręcz tragiczne. Dzieci nadpobudliwe znacznie częściej niż inne ulegają poważnym wypadkom, ponieważ np. wybiegają na jezdnię, nie sprawdzając, czy nadjeżdża samochód.
Trzecia grupa triady - nadmierna impulsywność - polega na znacznej aktywności ruchowej dziecka. Dziecko nadpobudliwe z trudnością pozostaje w jednym miejscu, często biega, wspina się; u starszych dzieci może to ograniczyć się do wiercenia, kręcenia się na krześle, rysowania, obgryzania długopisów lub poczucia wewnętrznego niepokoju.

2.3. Podtypy ADHD
Wyróżniamy dwa podtypy tego zaburzenia: zespół zaburzeń uwagi z nadruchliwością (ADHD) i zespół zaburzeń uwagi bez nadruchliwości (ADD). Amerykańscy psychiatrzy proponują podział na więcej podtypów tego zaburzenia. W zależności od najczęściej rozpoznawanych:
ADHD bez nadruchliwości - to osoby, które są wręcz motorycznie spowolnione i ospałe. To często marzyciele, którzy siedzą w ostatnich ławkach patrząc w okno, „odpływają” w czasie rozmowy, potakują grzecznie głową, nie słysząc, co się do nich mówi.
Występują bowiem u nich głównie objawy związane z brakiem koncentracji uwagi. Otoczenie nie kojarzy tych objawów z ADHD, w związku z czym takie dzieci rzadko otrzymują właściwą diagnozę i najczęściej otrzymują etykietki leniwych i nieudolnych. Ten typ zaburzenia znacznie częściej występuje u dziewcząt.
ADHD z zaburzeniami lękowymi,
ADHD z depresją,
ADHD zaburzeniami uczenia się,
ADHD z pobudzeniem lub manią - bardzo intensywnie wzmożona aktywność, impulsywność i lekceważenie własnego bezpieczeństwa,
ADHD z uzależnieniem od substancji psychoaktywnych,
ADHD z poszukiwaniem silnych wrażeń,
ADHD z zaburzeniami zachowania: agresja, wdawanie się w bójki,
ADHD z nerwicą natręctw.

3. Rozpoznanie i diagnoza dziecka z ADHD.

Każde dziecko ADHD prezentuje nieco odmienny zestaw zachowań.
Najczęściej obserwuje się następujące typy zachowania u uczniów:
Stałe wiercenie się na krześle,
Machanie rękami i nogami,
Raczej bieganie niż chodzenie,
Bardzo gadatliwe,
Dokuczanie innym dzieciom,
Nieumyślne psucie różnych rzeczy,
Uleganie częstym urazom i wypadkom,

Krótki czas koncentrowania się,
Łatwe rozpraszanie,
Złe zapamiętywanie szczegółów,
Częste gubienie lub zapominanie rzeczy,
Nie czekanie na swoją kolej,
Trudne przewidzenie tego, co zrobi,
Łatwe zniechęcanie się,
Nie kończy czynności,
Wszystkiego musi dotknąć,
Nie potrafi się skupić na jednym,
Nie przepisuje dokładnie z tablicy Nie kończy rozpoczętych zadań,
Nie przewiduje niebezpieczeństw,
Stara się przewodzić w grupie,
Ma wieczny bałagan wokół siebie.

Nadpobudliwość psychoruchowa nie jest typową chorobą, której objawy w sposób wyraźny odcinają się od normy, a raczej nasilonej cechy człowieka. Podział na dzieci spokojne, przeciętne, żywe i nadpobudliwe jest kwestią umowną. Zatem w każdym przypadku, gdy podejrzewamy nadpobudliwość, należy zadać pytanie, czy na pewno mamy do czynienia z nadpobudliwością patologiczną. Rozpoznanie ADHD nie jest łatwe ani szybkie. Nie ma prostego badania ani testu, który pozwalałby stwierdzić jednoznacznie, które dziecko jest nadpobudliwe, a które nie. Opiera się ono w dużej mierze na obserwacji dziecka i doświadczeniu lekarza. Nasilenie objawów jest różne i zależy ono od sytuacji, otoczenia, w której znajduje się dziecko.
Aby można było mówić o zespole nadpobudliwości, dziecko musi mieć objawy stałe lub niemal stałe - choć w różnym nasileniu - a zatem w szkole i w domu, i na podwórku. Zwykle objawy najsilniej występują w szkole, ze względu na konieczność zachowania w niej stałej uwagi i pozostawania w jednym miejscu.
Wobec tego podstawą postawienia diagnozy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD) są relacje nauczycieli i rodziców, czyli osób, które obserwują zachowanie dzieci w ich naturalnym środowisku. Tę wiedzę powinien zebrać pedagog lub psycholog szkolny. Aby zdiagnozować ADHD należy potwierdzić, że objawy występują co najmniej w dwóch środowiskach, w których funkcjonuje dziecko.
Pedagog szkolny na podstawie informacji zebranych od rodziców i nauczycieli kieruje dziecko na badanie do poradni psychologiczno-pedagogicznej. W poradni bada się, czy dziecko intelektualnie mieści się w normie (nie diagnozuje się ADHD, jeżeli mamy do czynienia z upośledzeniem, nawet w stopniu lekkim). Kolejnym krokiem jest wizyta u psychiatry dziecięcego lub neurologa, który stawiając diagnozę (wykluczając inne zaburzenia), potwierdza, iż dziecko ma ADHD. Pominięcie któregokolwiek z etapów sprawi, iż diagnoza nie będzie mogła zostać postawiona lub będzie błędna.

4. Postępowanie z dzieckiem nadpobudliwym w szkole.

Nauczyciel w aktywny sposób ma budować kontakt z uczniami, zauważać i wspierać ich mocne strony, ale także w świadomy sposób próbować pracować nad trudnymi zachowaniami lub deficytami uczniów.
W szkole z dzieckiem z ADHD pracuje przede wszystkim nauczyciel, to on ma najcięższe zadanie. Nauczyciel za pomocą behawioralnych metod kieruje zachowaniem dziecka.
Dziecko nadpobudliwe w klasie absorbuje bardzo wiele energii i uwagi nauczyciela. Zamiast na nieustanną walkę z dzieckiem, warto poświęcić tę energię na pomoc mu. Trudno jest zmienić samo dziecko, ponieważ jego zaburzenia są uwarunkowane genetycznie, można natomiast - wykorzystując system reguł, wzmocnień i kar - pomóc mu dostosować się do wymogów szkoły, zorganizować pracę i nauczyć samokontroli.
Nauczyciel powinien:
Stosować proste, zrozumiałe dla dziecka reguły,
Poświęcać dużo uwagi zachowaniom pożądanym dziecka, starając, na ile to możliwe, ignorować zachowania „niegrzeczne” o mniejszej szkodliwości - ponieważ zwracanie uwagi na złe zachowania może je wzmacniać, prowadząc do zwiększenia ich częstości,
Wzmacniać wszystkie przejawy pożądanego zachowania, np. pochwałami,
Przekazywać treści nauczania w jasnej i krótkiej formie.

Metody i formy pracy z dzieckiem nadpobudliwym w szkole.

Właściwe usadowienie ucznia w szkole ławka nadpobudliwego dziecka usytuowana w pobliżu nauczyciela (jego biurka lub tablicy), dziecko posadzone plecami do reszty kolegów, w towarzystwie dobrych uczniów (ale nie najlepszych przyjaciół), nigdy nie sadzamy dziecka z ADHD przy oknie, usadzenie z tyłu klasy, jeśli dziecko potrzebuje dużo przestrzeni (w takiej sytuacji nauczyciel co 5 minut podchodzi do ucznia i sprawdza jego postępy).

Pobudzanie uwagi dziecka

Zadane i nauczane treści powinny być przekazywane w szybki, skrótowy sposób, natychmiastowa kontrola poprawności wykonania zadań, urozmaicanie zadań, wykorzystywanie materiałów, którymi można manipulować, dotknąć je, ilustrowanie materiałów schematami.

Poprawianie zdolności słuchania

Przygotowanie krótkich instrukcji, złożonych z prostych krótkich zdań, powtarzanie instrukcji tak często, jak to jest potrzebne, nakłanianie uczniów do wielokrotnego powtarzania instrukcji po jej usłyszeniu, korzystanie pomocy wizualnych dla wzmocnienia przekazu ustnego.

Skuteczne wydawanie poleceń
Wybierz polecenie, na którym ci zależy i które jesteś gotowa egzekwować, podejdź do dziecka, zdobądź jego uwagę

6. Ewaluacja i efekty końcowe.

Praca dzieckiem nadpobudliwym nie jest zadaniem łatwym. Wymaga dużego zaangażowania, czasu i energii oraz żelaznej konsekwencji. Jednak jeśli jest starannie zaplanowana i prowadzona we współpracy różnych znaczących dla dziecka środowisk, przynosi efekty, choć nie od razu. Najważniejsze to zaakceptowanie odmienności takiego dziecka i zaplanowanie podstawy pracy z tak trudnym uczniem.
Aby stworzyć odpowiednią atmosferę do pracy z dzieckiem z ADHD warto uświadomić sobie, że rolą nauczyciela jest, obok przekazywania wiedzy, nauczenie dzieci przestrzegania zasad i norm społecznych. W ramach takiego podejścia nauczyciel w aktywny sposób buduje kontakt z uczniami, zauważa i wspiera ich mocne strony, a także pracuje nad trudnymi zachowaniami uczniów.

Program ten przeznaczony jest dla nauczycieli. Dostarcza wiedzy na temat zaburzeń uwag i nadpobudliwości oraz prezentuje sposoby skutecznej modyfikacji uciążliwych zachowań dziecka z ADHD) w szkole.