Przedszkolaki, mądre smyki, ćwiczą swoje języki

INNOWACJA PEDAGOGICZNA

„ Przedszkolaki mądre smyki ćwiczą swoje języki” – wspomaganie rozwoju mowy dziecka poprzez zabawy i ćwiczenia logopedyczne.

Autor: mgr Renata Stachowicz

Przedszkole Miejskie nr 6 w Mielcu

Wstęp:
Dziecko od chwili urodzenia stara się komunikować się, porozumiewać z otoczeniem. Już jego pierwszy krzyk niesie duży ładunek informacyjny – „ żyję, oddycham, działają mocno moje struny głosowe”.
Mowa stanowi podstawę rozwoju osobowości dziecka i prawidłowego przebiegu procesów myślowych. Czuwanie nad przebiegiem jej rozwoju od najwcześniejszego dzieciństwa jest ważnym zadaniem rodziny, a później przedszkola i szkoły.
Na całokształt rozwoju dziecka i jego powodzenie w przedszkolu i szkole w dużej mierze wpływa mowa. Jest ona atutem w nawiązywaniu kontaktów społecznych, daje możliwość precyzyjnej komunikacji, stanowi narzędzie w zdobywaniu informacji, pozwala na wyrażanie własnych poglądów, uczuć i upodobań. Zaburzenia i wady wymowy w znacznym stopniu utrudniają osiągnięcie sukcesów w przedszkolu, później w szkole.
Pod koniec wieku przedszkolnego od dziecka oczekuje się poprawnego wymawiania wszystkich dźwięków, swobody w posługiwaniu się mowa. Często jednak u dzieci w tym okresie występują zaburzenia mowy, toteż powinno się możliwie wcześnie rozpocząć świadome jej usprawnienie oraz korygowanie wszelkich zaburzeń. Wczesne stosowanie ćwiczeń i zabaw wprowadzających do czytania, pobudzających rozwój języka służy przede wszystkim podnoszeniu sprawności rozumienia języka mówionego przez słuchanie. Prowadzenie zabaw połączonych z czytaniem stymuluje i motywuje wiele dzieci do mówienia.
Czynność mówienia uzależniona jest przede wszystkim od oddychania. Akt oddechowy składa się z dwóch faz: wdechu i wydechu. Przy wdechu obniża się przepona i zwiększa się pojemność klatki piersiowej. Przy wydechu przepona podnosi się do góry, żebra opadają. Oddychanie jest odruchem bezwarunkowym i przebiega według określonych prawideł. W czasie spoczynku wdech jest prawie równy wydechowi. Tak wdech, jak i wydech odbywają się przez nos. W czasie mówienia lub śpiewania wdech jest szybki i głęboki, dokonywany zawsze przez usta: wydech jest długi, równomierny przez usta, a czasem przez usta i nos. Zaburzenia oddychania w mowie związane sa najczęściej z wczesnym i znacznym uszkodzeniem słuchu: występują również przy jąkaniu, charakteryzują się niesymetryczną pracą przepony, arytmią i zwiększoną częstotliwości oddechów.
Narzędziem fonacji czyli wytwarzania dźwięków jest krtań, połączona z tchawicą. W czasie połykania i wdechu cała krtań unosi się ku górze, w czasie wydechu obniża się. Krtań jest narzędziem delikatnym, wrażliwym na zmiany temperatury ( zimno, gorąco), na suche powietrze, kurz. Szkodliwy jest nagły krzyk ze zwarciem krtaniowym.
Trzecią częścią aparatu mowy jest narząd artykulacyjny w skład, którego wchodzą: wargi, język, podniebienie miękkie i żuchwę.
Rozwój mowy jest uwarunkowany genetycznie, zależy od wrodzonych właściwości organizmu człowieka, ale możliwy jest jedynie w kontakcie ze środowiskiem społecznym, z innymi ludźmi. Słowem, jest to proces, w którym współgrają czynniki biologiczne i społeczne.
Według Leona Kaczmarka w rozwoju mowy wyodrębnia się cztery okresy: okres melodii ( 0 – 1), okres wyrazu ( 1 – 2), okres zdania ( 2 – 3), okres swoistej mowy dziecięcej ( 3 – 7).
Okres melodii – początkowo dziecko komunikuje się za pomocą krzyku, jest to jednocześnie ćwiczenie narządu oddechowego. W 2 – 3 miesiącu życia niemowlę zaczyna wydawać różne dźwięki, towarzyszące nieskoordynowanym ruchom kończyn i całego ciała. Głużenie to nieświadome ćwiczenie narządów artykulacyjnych. W głużeniu wyróżnia się samogłoski, spółgłoski, grupy samogłoskowe i grupy spółgłoskowe. Z końcem pierwszego roku życia dziecko dużo już rozumie, spełnia proste polecenia. Pojawiają się pierwsze wyrazy: mama, tata, baba.
Okres wyrazu – dziecko używa już właściwie wszystkich samogłosek oprócz nosowych. Ze spółgłosek wymawia: p, b, , m, t, d, n, k, ś, czasem ć. Pozostałe spółgłoski zastępuje innymi, o zbliżonym miejscu artykulacji. Upraszcza grupy spółgłoskowe. Charakterystyczne jest też wymawianie tylko pierwszej sylaby lub końcówki.
Okres zdania – w tym czasie mowa ulega dalszemu doskonaleniu. Dziecko powinno wypowiadać już głoski; wargowe ( p, b, m) i zmiękczone ( pi, bi, mi), wargowo – zębowe ( f, w, fi, wi), środkowojęzykowe ( ś, ź, ć, dź, ń, ki, gi), tylnojęzykowe ( k, g, ch), przedniojęzykowo – zębowe ( t, d, n), przedniojęzykowo – dziąsłowe ( l ).
Okres swoistej mowy dziecięcej przypada na wiek przedszkolny. Wymowę dziecka wstępującego do przedszkola charakteryzuje już duża umiejętność odtwarzania wszystkich elementów słowa. Dziecko potrafi się już porozumieć z dorosłym, chociaż mowa jego nie jest ukształtowana pod względem dźwiękowym. Dziecko 3-letnie powinno już wymawiać wszystkie samogłoski, tak ustne, jak i nosowe (a, o, e, u, i, y, ą, ę), chociaż w mowie jego mogą występować odstępstwa, np. zamiana samogłosek: a=o, e=a, i=y. Jest to związane
z niewykształconą sprawnością narządów artykulacyjnych. Powinno również wymawiać spółgłoski wargowe: twarde i zmiękczone (m, mi, b, bi, p, pi), wargowo- zębowe: twarde i zmiękczone (f, fi, w, wi), środkowojęzykowe (ś, ć, ź, dź, ń), tylnojęzykowe twarde i zmiękczone (k, g, ki, gi), szczelinowe (ch), przedniojęzykowo- zębowe (t, d, n), przedniojęzykowo- dziąsłowe (l, li), spółgłoski (j, ł). W wieku tym mogą się już pojawiać głoski przedniojęzykowo- -zębowe (s, c, z, dz), a czasem przedniojęzykowo- dziąsłowe (sz, , cz, d ). Uogólniając, mowę dziecka 3-letniego cechuje zmiękczanie głosek- s, z, c, dz, sz, , cz, d są często wymawiane jak ś, ź, ć, dź; r może być wymawiane jak j lub ł, zamiast f występuje ch i odwrotnie. Wymowa dziecka 4-letniego będzie się różniła pod względem dźwiękowym. Utrwalają się takie głoski jak: s, z, c, dz. Dziecko nie powinno wymawiać ich ju jak: ś, ź, ć, dź. Pojawia się głoska r, choć jej opóźnienie nie powinno jeszcze niepokoić. Głoski sz, ż , cz, dż dziecko jeszcze zamienia na s, z, c, dz lub ś, ź, ć, dź. Mowa dziecka 5-letniego jest już w zasadzie zrozumiała. Głoski sz, ż, cz, dż zaczynają się ustalać. Dziecko potrafi je poprawnie powtórzyć, choć w mowie potocznej mogą być jeszcze wymawiane jak s, z, c dz. Głoska r powinna być już wymawiana, ale często pojawia się dopiero w tym okresie. U 6-latków mowa powinna być już opanowana pod względem dźwiękowym. Dużo dzieci ma jednak nadal problem z opanowaniem wymowy głosek sz, ż , cz, d , r. Zdarzają się kłopoty z wymową grup spółgłoskowych, zwłaszcza w śródgłosie wyrazu. Przedstawiony rozwój mowy postępuje równolegle z rozwojem motoryki narządów artykulacyjnych. Mówienie jest sprawnością, której trzeba się nauczyć. Jest to możliwe dzięki sukcesywnemu dojrzewaniu różnych organów mowy. Od najmłodszych lat dziecko ćwiczy narządy artykulacyjne poprzez czynności ssania, połykania, żucia. Najtrudniejsze głoski wymagają dodatkowych ruchów precyzyjnych, np. uniesienia języka za dziąsła przy sz, ż , cz, dź, wytworzenia szczeliny przy wymowie głosek przedniojęzykowych- zębowych albo szybkich ruchów wibracyjnych niezbędnych do wytworzenia r. W najwcześniejszych okresach życia sama natura zapewnia rozwój sprawności aparatu mowy poprzez takie czynności, jak ssanie, żucie itp. W późniejszych okresach trening ten jest kontynuowany przez samą czynność mówienia. Gdy czynność ta jest zaniżona lub niedbała zakres sprawnościowy mowy poprzestanie na minimum. Potrzebny jest wówczas duży trening oparty na ćwiczeniach artykulacyjnych.
Wyniki badań pedagogicznych, a także moja własna obserwacja dowodzi, że rozwój mowy dzieci w wieku przedszkolnym jest bardzo zróżnicowany, u wielu dzieci występują oprócz wad wymowy, opóźniony rozwój wymowy lub niechęć do mówienia, zaburzenia słuchu fonematycznego, analizy i syntezy słuchowej. Występowanie tych zaburzeń ma istotny wpływ na przebieg procesu nauczania w okresie wczesnoszkolnym. Za słuszne uważam więc wprowadzenie dodatkowych zabaw, zajęć, ćwiczeń mających na celu rozbudzanie aktywności słownej dzieci, wpływających na rozwój mowy dziecka. Wczesne rozpoczęcie usprawniania mowy oraz korygowanie wszelkich zaburzeń mogą wyrównać defekty rozwojowe. Przedszkole przygotowuje dzieci do podjęcia nauki w szkole. Intensywne działania nauczycieli, zmierzające ku osiągnięciu przez dziecko dojrzałości szkolnej, powinny dotyczyć szczególnej opieki ostatniej fazy kształtowania się mowy dziecka, tak aby była ona już dojrzałą, gdy dziecko przekroczy próg szkoły. Dzieci niechętnie ćwiczą swoją wymowę w tradycyjny sposób. Znajdujące się w innowacji zajęcia, ćwiczenia mają charakter zabawy. Nauka poprawnej wymowy nie musi być monotonna. Może zamienić się w wesołą i ciekawą przygodę.

Autor innowacji: mgr Renata Stachowicz

Tytuł innowacji pedagogicznej: „ Przedszkolaki mądre smyki ćwiczą swoje języki” – wspomaganie rozwoju mowy dziecka poprzez zabawy i ćwiczenia logopedyczne.

Termin wprowadzenia i czas trwania realizacji innowacji: październik 2020 do maja 2021.

Miejsce realizacji innowacji: Przedszkole Miejskie nr 6 w Mielcu.

Zakres innowacji: innowacją zostaną objęte wszystkie dzieci uczęszczające w roku szkolnym 2020/2021 do grupy 5 – latków ( oddział IV ). Materiał innowacji będzie realizowany jako cykl ćwiczeń prowadzonych systematycznie, według założonego harmonogramu. Zajęcia logopedyczne będą skorelowane z treściami edukacyjnymi w ramach podstawy programowej, poszerzając je o treści zawarte w innowacji. Zajęcia będą prowadzone w taki sposób, aby pobudzały aktywność, zainteresowania, spontaniczność dzieci oraz stymulowały motywację wewnętrzną do aktywnego udziału w zajęciach logopedycznych.

Sposób dokumentowania: W dzienniku grupy IV – wpisy zajęć innowacyjnych z cyklu „ Przedszkolaki mądre smyki ćwiczą swoje języki” – wspomaganie rozwoju mowy dziecka poprzez zabawy i ćwiczenia logopedyczne.

Cel główny innowacji:
Wspomaganie edukacji językowej dziecka, rozbudzanie aktywności słownej, rozwijanie sprawności związanych z komunikacją językową.
Cele szczegółowe innowacji:
• usprawnianie narządów mowy: usprawnianie mięśni języka, warg, policzków, żuchwy, podniebienia miękkiego
• wyrabianie prawidłowego oddechu dla mowy
• wydłużanie fazy wydechowej
• poprawa fonacji
• kształtowanie nawyku właściwego ułożenia języka w jamie ustnej
w pozycji spoczynkowej
• utrwalanie prawidłowego połykania
• rozwój korelacji układów oddechowego, artykulacyjnego, fonacyjnego
• zwrócenie uwagi na pozawerbalne składniki wypowiedzi: mimikę, gest,
• zwrócenie uwagi na prozodię wypowiedzi (ton głosu, rytm, intonacja, wysokość dźwięków mowy)
• likwidowanie błędów i wad wymowy
• wdrażanie do uważnego słuchania czytanego tekstu
W realizacji tak złożonych celów działania pedagogicznego celowa będzie współpraca logopedy, nauczycieli oraz rodziców.
Oczekiwane efekty wdrożenia innowacji:
• rozbudzenie u dziecka zainteresowania ćwiczeniami logopedycznymi,
• poprawa wymowy, na prawidłową bardziej zrozumiałą dla otoczenia,
• usprawnienie pracy narządów mowy,
• nabycie umiejętności stosowania ćwiczeń artykulacyjnych, fonacyjnych
i oddechowych,
• usprawnienie słuchu fonemowego,
• wykształcenia postawy komunikacyjnej,
• usprawnienia motoryki i koordynacji narządów artykulacyjnych,
• utrwalenia poprawnego wzorca artykulacyjnego zaburzonych głosek,
• usprawnienia funkcji mających wpływ na rozwój mowy (pamięci, koncentracji, percepcji słuchowej, wzrokowej, ruchowej i myślenia).

Opis innowacji:
Mowa w dużej mierze wpływa na całokształt rozwoju dziecka. Daje możliwość precyzyjnej komunikacji, stanowi narzędzie w zdobywaniu informacji, pozwala na wyrażanie swoich myśli, własnych opinii i uczuć.
Innowacja powstała na potrzeby placówki w trosce o prawidłowy rozwój społeczny, intelektualny i emocjonalny dzieci przedszkolnych.. Proponowane zajęcia nie zastąpią terapii logopedycznej dzieciom, które nie osiągnęły normy językowej, będą jednak doskonale stymulowały językowe umiejętności, budząc zaciekawienie związanymi z nimi aspektami. Ćwiczenia logopedyczne są dla dzieci często nużące, monotonne i mało ciekawe. W domu rodzice przeważnie nie mają czasu na systematyczną pracę z dzieckiem. Materiał wykorzystywany będzie jako cykl ćwiczeń prowadzonych systematycznie przez cały rok szkolny. Zajęcia będą prowadzone w taki sposób, aby pobudzały aktywność, zainteresowania, spontaniczność dzieci oraz stymulowały motywację wewnętrzną do aktywnego udziału w zajęciach logopedycznych.
W naszym przedszkolu podczas zajęć logopedycznych pracuje się nad każdą sferą związaną z rozwojem mowy: usprawniany jest słuch fonematyczny, rozwijane poczucie rytmu, kształcona jest percepcja słuchowa i wzrokowa, pamięć, motoryka duża i mała, pracuje się nad rozwojem słownictwa biernego i czynnego, wdraża się dzieci do wypowiedzi poprawnych pod względem logicznym, gramatycznym, leksykalnym. Sprawności te rozwijane są również w toku codziennych zajęć w grupach.

Przewidywane efekty:

Dziecko:
• usprawni motorykę narządów artykulacyjnych
• wzbogaci słownictwo,
• zdobędzie nowe doświadczenia werbalne,
• utrwali prawidłową wymowę głosek,

Ewaluacja:

W czasie trwania innowacji będzie prowadzona dokumentacja, na podstawie której będzie można podsumować wnioski dotyczące realizacji założonych celów. Będzie systematycznie prowadzona obserwacja dzieci w zakresie realizowania treści zawartych w innowacji . „ Przedszkolaki mądre smyki ćwiczą swoje języki” – wspomaganie rozwoju mowy dziecka poprzez zabawy i ćwiczenia logopedyczne.

Ewaluacja przeprowadzona zostanie również na podstawie:
• bezpośredniej obserwacji dzieci
• analizie ich wypowiedzi
• rozmowy z dziećmi
• rozmowy z rodzicami
• ocenę i opinię dyrektora przedszkola

Wyniki ewaluacji zostaną przedstawione dyrektorowi, nauczycielom i rodzicom po zakończeniu innowacji.

Metody i formy pracy
Realizację zamierzonych celów umożliwi stosowanie odpowiednich metod i form nauczania
Metody:
-wspierające rozwój dziecka,
-stymulujące rozwój dziecka,
-słowne: instrukcje, objaśnienia, rozmowa,
-percepcyjne: obserwacja , pokaz,
-czynne: samodzielnych doświadczeń, zadań stawianych do wykonania,
-twórcze.
Formy:
-praca z całą grupą
-praca w zespołach

Harmonogram wprowadzenia innowacji logopedycznej pt. „„ Przedszkolaki mądre smyki ćwiczą swoje języki” – wspomaganie rozwoju mowy dziecka poprzez zabawy i ćwiczenia logopedyczne.

L.P. DATA REALIZACJI
INNOWACJI PROPONOWANA TEMATYKA
ZAJĘĆ LOGOPEDYCZNYCH CELE ZAJĘĆ
1. Październik 2020 Przeprowadzenie przesiewowych badań logopedycznych w grupie IV. Zdiagnozowanie dzieci, wyszczególnienie dzieci z wadami wymowy. Przygotowanie odpowiednich materiałów, ćwiczeń, zabaw w ramach wprowadzenia innowacji logopedycznej. Przekazanie informacji rodzicom.
Zabawy wprowadzające przedszkolaków w zajęcia logopedyczne pt. „ Gadające zwierzątka” czyli organizowanie i prowadzenie ćwiczeń dźwiękonaśladowczych z wykorzystaniem ilustracji, sylwet zwierząt i kart pracy. - wyłonienie w trakcie badania przesiewowego dzieci z wadami mowy,
-kształtowanie poprawnej wymowy,
-wzbogacenie słownictwa i wiedzy o środowisku,
- wyrabianie umiejętności naśladowania dźwięków z otoczenia oraz głosów zwierząt.

2. Listopad 2020 Prowadzenie ćwiczeń oddechowych, artykulacyjnych nawiązujących do aktualnej pory roku czyli jesieni. Zabawy oddechowe z wykorzystaniem listków, emblematów drzewa, parasoli, tworzenie plastycznych kolaży łączących sztukę plastyczną z ćwiczeniami buzi. - wspomaganie rozwoju małej motoryki dziecka,
- gimnastyka narządów mowy,
- wydłużanie fazy wydechowej,
- integracja grupy,
- kształtowanie uwagi słuchowej,
3. Grudzień 2020 Realizacja scenariuszy zajęć pt. „ Święta tuż tuż”, „Witaj Święty Mikołaju” czyli zabawowy trening mowy nawiązujący do spotkania dzieci z Mikołajem oraz zbliżających się Świąt Bożego Narodzenia. - usprawnienie warg i języka,
- rozwijanie koordynacji słuchowo – wzrokowo – ruchowej,
- regulowanie mocy i długości wydechu,
- wyrabianie umiejętności naśladowania dźwięków z otoczenia,
4. Styczeń 2021 Wprowadzenie i nauka krótkich logorytmicznych wierszyków, zabaw paluszkowych przygotowujących narządy mowy do prawidłowego wypowiadania wszystkich głosek.
Zawody logopedyczne z wykorzystaniem zabaw oddechowych pt.– „ Góry Lodowe”, „ Zimowe igloo”. - ćwiczenia aparatu artykulacyjnego,
- usprawnienie pracy rąk,
- ćwiczenie koordynacji wzrokowo – słuchowo – ruchowej,
- rozwijanie pojęć związanych z zimą,
- wyrabianie umiejętności budowania zdań,
5. Luty 2021 Przeprowadzenie konkursy logopedycznego pt. „ Kolorowe Samogłoski” - wspomaganie rozwoju małej i dużej motoryki,
- nauka prawidłowego wypowiadania wszystkich samogłosek,
- rozpoznawanie samogłosek na podstawie ich znaku graficznego,
- rozwijanie inwencji twórczej i ekspresji plastycznej,
- integracja grupy,
- praca w grupach i nauka zgodnego współdziałania,
6. Marzec 2021 Zabawy logopedyczne z wodą.
„ Mali Kosmici” – cykl zajęć logopedycznych z pacynką Logusia Kosmity.
„ Minionkowy trening mowy” – zajęcia usprwniajace aparat mowy z maskotką Minionka. - ćwiczenia oddechowe – regulowanie długości i mocy wydechu,
- kształtowanie spostrzegawczości i uwagi słuchowej,
- gimnastyka narządów mowy,
- doskonalenie sprawności manualnej,
- wyrabianie umiejętności budowania dłuższych wypowiedzi,

7. Kwiecień 2021 „ Wielkanocne zabawy zajączkowe” – usprawnianie aparatu artykulacyjnego w zabawach z pisankami, kolorowymi piórkami, papierowymi talerzykami, słomkami do napojów. - ćwiczenia oddechowe – regulowanie długości i mocy wydechu,
- wdrażanie do kultywowania tradycji wielkanocnych,
- usprawnienie aparatu artykulacyjnego,
- usprawnienie grafomotoryki,
- kształtowanie słuchu i pamięci muzycznej,
- nabywanie umiejętności prawidłowego połykania,
8. Maj 2021 „ Ogrodowy trening mowy” zabawy usprawniające aparat mowy w ogrodzie. - kształcenie umiejętności układania zagadek, budowania dłuższych wypowiedzi,
- rozwijanie mowy,
- usprawnienie aparatu mowy,
- utrwalanie głosek szumiących, syczących,
- nauka głębokiego oddychania,
- wzbogacanie słownictwa związanego z wiosną, latem i środkami lokomocji.
9. Czerwiec 2021 Podsumowanie przeprowadzonej innowacji. Ewaluacja. - przeanalizowanie słabych i mocnych stron innowacji logopedycznej, podsumowanie.

Bibliografia:

• E. Chmielewska – „ Zabawy logopedyczne i nie tylko”, Wydawnictwo MAC, Kielce 1997,
• J. Cieszyńska – „ Nauka czytania krok po kroku” Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2001,
• G. Demel – „ Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola”, Wydawnictwo WSiP, Warszawa 1978,
• K. Kozłowska – „ Zabawy logopedyczne i łatwe ćwiczenia” wydawnictwo Pedagogiczne, Kielce 2005,
• A. Lubner – Piskorska – „ Scenariusze zabaw logopedycznych w grupach dzieci od 4 do 7 lat”, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2016,
• I. Tońska - Mrowiec, I. Pojmaj – „ Zabawy słuchowe”, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2018,
• D. Krupa, J. Pszczółka – „ Zabawy logopedyczne na cztery pory roku”, Wydawnictwo Impuls, Kraków 2009.
• M. Skorek – „ Terapia pedagogiczna”, Wydawnictwo Impuls, Kraków 2010,
• B. Dawczak, I. Spychał – „ Gadające zwierzątka”, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2012,
• G. Wójtowicz – „ wesoła Gimnastyka Buzi i Języka” – Wydawnictwo Metris, Rogów 2018,