Charakterystyka zmysłu wzroku w pracy z dziećmi ze sprzężonymi upośledzeniami

Noworodek widzi podczas krótkich okresów jego czuwania.Widzenie u każdego dziecka stopniowo rozwija się. Początkowo dziecko potrafi zauważyć bodziec, potem zatrzymać na nim wzrok, a następnie sięgnąć po przedmiot ręką i manipulować nim pod kontrolą wzroku. Powyższe funkcje powinny rozwijać się u dziecka do końca 1 roku życia. Niemowlęta, u których występuje poważne osłabienie widzenia, opóźnienie w rozwoju widzenia lub opóźnienie w ogólnym rozwoju psychoruchowym, mogą nie zdawać sobie sprawy ze swoich możliwości wzrokowych.
Bodźce wzrokowe dostarczane przez otoczenie są dla takiego dziecka najczęściej niewystarczające. Dopiero zwiększenie kontrastów, zmniejszenie odległości, dodanie dodatkowego oświetlenia, wprowadzenie odblasków lampy fluorescencyjnej, podświetlanych obiektów, świateł, można zachęcić dziecko nawet ze sprzężonymi upośledzeniami (upośledzenie umysłowe i niedowidzenie) do patrzenia.
Początkowo reakcje wzrokowe u takiego dziecka mogą być trudne do odczytania. Ważną rolę w procesie diagnozy odgrywa,więc systematyczna obserwacja zachowań dziecka najlepiej odnotowywana w zeszycie obserwacji danego ucznia. Odwrócenie głowy, uśmiech, przyspieszony oddech, szersze otwieranie oczu, uspokojenie, pobudzenie, unoszenie brwi mogą przemawiać za reakcją dziecka na bodziec wzrokowy. Wiele ważnych informacji o sposobie widzenia dziecka może dać nauczycielowi czy terapeucie obserwacja ruchów gałek ocznych. Powolne "pływające" ruchy z krótkimi "szarpnięciami" są charakterystyczne dla wczesnego obustronnego uszkodzenia dróg wzrokowych. To uszkodzenie może powodować oczopląs sensoryczny, który polega na braku stabilnej fiksacji, powstałym w okresie 1 roku życia uszkodzeniem przedniej części drogi wzrokowej. Dzieci, u których występuje ciężkie uszkodzenie widzenia, wykonują raczej ruchy głową niż samymi oczami podczas kierowania wzroku na interesujący je przedmiot.
Od urodzenia zdrowe dziecko reaguje na światło i ciemność. Przy jasnym świetle jego źrenice zwężają się odruchowo, a przy słabym oświetleniu rozszerzają. W ciągu kilku tygodni nabywa ono zdolności do rozróżniania kształtów i zarysów. Następnie dziecko nauczy się rozpoznawania szczegółów, co pozwoli mu odróżniać twarze i przedmioty. Przed upływem 1 roku życia dziecko opiera się na informacji przekazanej mu w danym momencie przez jedno oko i zaczyna nabywać umiejętność używania obu oczu równocześnie. Jest to proces, który daje możliwość oceny głębi i odległości. Następnie dziecko zapanowuje nad ruchami oczu, powstają też odruchy zbieżności i nastawienia gałek ocznych, zaczyna więc widzieć trójwymiarowo. W tym momencie rozwój widzenia u dziecka kończy się. Uczy się, więc od tego momentu prawidłowo interpretować to, na co patrzy. Umiejętność ta rozpoczyna się na poziomie rozpoznawania dwuwymiarowego (obrazki) znajomych obiektów, które wcześniej dziecko widziało w rzeczywistości we wszystkich 3 wymiarach. Następnie dochodzi do widzenia kształtów i symboli. Ostatecznie, poprawna identyfikacja bardzo szczegółowych "obrazków", czyli słów daje dziecku najwyższą umiejętność wzrokową, czyli czytanie.
Większość dzieci z uszkodzeniem mózgu ma trudności ze wzrokiem. Jeśli zauważymy, że odruch źreniczny jest niewykształcony u dziecka, to w codziennej pracy z nim początkowo należy po prostu jasnym światłem (ja stosuję latarki) świecić przez pewien czas w oczy dziecka.
Wielokrotnie i systematycznie stosowana powyższa stymulacja może prowadzić do znacznej poprawy odruchowej reakcji źrenic na światło. Do stymulacji źrenic zwłaszcza w okresie bożonarodzeniowym ja stosuję również różnego typu światełka choinkowe. Światła te pomagają w utrzymaniu zainteresowań i rozwijaniu kontroli nad obu oczami. Do stymulacji źrenic podczas zabaw plastycznych z dziećmi staram się stosować także farby fluorescencyjne, pamiętając jednak o odpowiednio przyciemnionym świetle fluorescencyjnym, gdyż uważam, że te kolory mogą być lepiej widoczne niż kolory widziane w świetle dziennym.
Świadomość widzenia jest często u dzieci upośledzonych umysłowo i ze sprzężonymi upośledzeniami bardzo ulotna. Jest im trudno skoncentrować wzrok na czymkolwiek dłużej niż przez kilka sekund. Dlatego trzeba zwiększać intensywność bodźca i, co jest ważne, częstość jego występowania, by uzyskać efekt w pracy z danym dzieckiem.
Zdolność śledzenia wzrokiem poruszających się obiektów może być poprawiona, jeśli mała latarka poruszana jest powoli w różnych kierunkach, podczas, gdy dziecko jest zachęcane do patrzenia na nią. Koncentracja wzroku na bliskich punktach może być wspomagana poprzez wolne przybliżanie niewielkich obiektów z odległości około 1m do grzbietu nosa. Odwrotne postępowanie pomaga koncentrować wzrok na oddalonych punktach. Czynność ta oddziałuje na sam mózg i jest ćwiczeniem wzmacniającym mięśnie oczu. Przedstawione przeze mnie powyższe ćwiczenia stosowane przeze mnie w mojej codziennej pracy nie są trudne do realizacji, a na prawdę sprawdzają się w pracy z dziećmi ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Bardzo zachęcam do ich stosowania.