Psychodydaktyczne konsekwencje zaburzeń mowy i słuchu

Mowa jest długotrwałym procesem uczenia się, nie jest umiejętnością wrodzoną. Człowiek uczy się skutecznego porozumiewania przez całe ludzkie życie i w zasadzie proces ten nigdy nie jest procesem skończonym.
Dziecko opanowuje mowę podobnie jak inne sprawności metodą prób i błędów, przez naśladownictwo lub przez trening.
W przypadku prawidłowo rozwijającego się dziecka otoczenie wpływa na kształtowanie się jego postaw, reakcji i zachowań poprzez przykład i działanie oraz ukierunkowanie aktywności werbalnymi nakazami.
Reakcje i zachowanie dziecka kształtują się w sposób, na jaki pozwalają mu doświadczenia i dostępne dla niego informacje. Są one niepełne w przypadku dziecka rozwijającego się nieprawidłowo.
Zaburzenia mowy biernej
Zaburzenia mowy biernej uniemożliwiają dziecku budowanie systemu językowego, nie podporządkowuje się ono nakazom i zakazom, nie rozumie słuszności i prawidłowości.
Aktywność umysłowa dziecka sprowadzana jest wówczas do myślenia konkretno – obrazowego. Dziecko wtedy nie rozumie motywów określonego postępowania, co staje się powodem częstych konfliktów. Jest ono nadpobudliwe, agresywne, bądź rezygnuje z porozumiewania się, przyjmuje postawę bierną, podporządkowuje się, jest zahamowane.
Zaburzenia mowy czynnej
Skrajne „ zamykanie się ” i izolowanie od środowiska poprzez próby porozumiewania się gestem (postawa uległości )
Gwałtowne wyrażanie się w agresji i krzyku (postawa buntu i przemocy)

Poprzez kontakty z rówieśnikami, dziecko porównując się z nimi, zauważa swą „ inność ” Tym samym nie integruje się z grupą, nie włącza do działań zbiorowych, nie rozwija swojej aktywności .
Dzieci wstępujące do szkoły powinny prawidłowo wymawiać wszystkie głoski i poprawnie budować zdania z punktu widzenia logiki, gramatyki i składni Ich mowę powinien cechować również właściwy akcent, rytm i melodia
Prawidłowy rozwój mowy stanowi obok właściwego poziomu funkcji intelektualnych, percepcyjnych i motorycznych, bardzo istotny element dojrzałości szkolnej dziecka.
Oczekiwania wobec dziecka rozpoczynającego naukę szkolną:
• swobodne wypowiadania się
• powtórzenie usłyszanego opowiadania
• słowny opis obrazku
• pamięciowe powtórzenie wierszyka
• mówienie pełnymi zdaniami, poprawnymi pod względem gramatycznym
• prawidłowe artykułowanie dźwięków języka polskiego
Do zaburzeń najczęściej uważanych za współwystępujące
z zaburzeniami mowy dziecka należą:
• zaburzenia emocjonalno – uczuciowe
• ogólne opóźnienie rozwoju umysłowego
• zaburzenia funkcji słuchowych
• zaburzenia sprawności motorycznych
• zaburzenia procesu lateralizacji
Opóźniony rozwój mowy odbija się niekorzystnie na rozwój sfery poznawczej i emocjonalno – społecznej.
PSYCHODYDAKTYCZNE I SPOŁECZNO – EMOCJONALNE KONSEKWENCJE ZABURZEŃ MOWY
1. Utrwalone stany lękowe
2. Niskie poczucie własnej wartości
3. Niechęć do rówieśników i szkoły
4. Działają poniżej swoich możliwości
5. Nie udzielają się społecznie
6. Ubóstwo słownika i prymitywizm budowania wypowiedzi
7. Trudności w czytaniu
8. Trudności w pisaniu
9. Zaburzone relacje rodzinne
10. Obniżony poziom percepcji i pamięci słuchowej.

Obniżony poziom percepcji i pamięci słuchowej
Profesor Alfred Tomatis, francuski otolaryngolog, neurolog i foniatra już 40 lat temu rozróżnił dwie zasadnicze funkcje ucha:
• słyszenie
• słuchanie

Słyszenie jest czynnością bierną – aparat słuchowy (ucho ludzkie) odbiera dźwięki z otoczenia, jego sprawność możemy zbadać u audiologa.
• Słuchanie natomiast jest procesem bardziej skomplikowanym, wymagającym zaangażowania, świadomości i woli.

Składa się na niego nie tylko zdolność przyswajania informacji, ale także umiejętne ich filtrowanie, czyli eliminowanie zbędnych rozpraszających bodźców. To właśnie jest tzw. uwaga słuchowa. Jeśli jest zaburzona to pojawiają się problemy ze słuchaniem, koncentracją oraz trudności z nauką, komunikatywnością a także problemy w kontaktach społecznych.

Obniżony poziom percepcji i pamięci słuchowej
Dziecko może dobrze słyszeć, ale nie oznacza to, że potrafi równie dobrze słuchać. Może mieć trudności z prawidłową selekcją i analizą dźwięków, rozróżnianiem wysokich i niskich częstotliwości, a także nie posiadać umiejętności jednoczesnego kojarzenia znaku graficznego z dźwiękiem, co jest konieczne w przypadku prawidłowego czytania i pisania.

Przyczynami zaburzeń uwagi słuchowej mogą być:
• Powikłania w okresie ciąży i w okresie okołoporodowym
• Opóźnienie rozwoju psychoruchowego
• Opóźnienie rozwoju mowy
• Nawracające zapalenia uszu
• Wszelkie traumatyczne przeżycia, urazy emocjonalne na każdym etapie rozwoju.

Objawy zaburzeń uwagi słuchowej:
• Zaburzenia koncentracji uwagi,
• Nadwrażliwość na dźwięki
• Błędna interpretacja pytań
• Mylenie podobnie brzmiących słów
• Konieczność powtarzania poleceń
• Monotonny głos
• Ubogie słownictwo,
• Trudności z czytaniem i pisaniem,
• Niemuzykalność,
• Słaba koordynacja ruchowa i słabe umiejętności sportowe,
• Niewyraźne pismo,
• Mylenie strony prawej i lewej,
• Męczliwość,
• Nadaktywność,
• Tendencje depresyjne,
• Nadwrażliwość emocjonalna,
• Brak wiary w siebie,
• Nieśmiałość,
• Drażliwość,
• Wycofywanie się...

Jak przebiega proces słuchania?
• Lewa półkula odbiera bezpośrednio informacje z mózgu i poddaje je analizie.
• Prawa półkula kontroluje czy praca została dobrze wykonana i odpowiada za procesy kreatywności.
Jeśli cały proces słuchania ma przebiegać prawidłowo, dominować musi prawe ucho. Przetwarza informacje znacznie szybciej i precyzyjniej niż lewe ucho.
W przypadku dominacji lewego ucha cały system zostaje zaburzony, informacja bowiem dociera z opóźnieniem. Czas kontroli wydłuża się i komplikuje, wobec tego także reakcja jest dłuższa.
Taka ogromna ilość czynników współtowarzyszących zaburzeniom mowy i słuchu powinna skłonić rodziców, najbliższe środowisko dziecka, nauczycieli do jak najwcześniejszego wykrycia tych zaburzeń. Do systematycznej i wielopłaszczyznowej pomocy dziecku.

Zarówno stawianie dziecku wymagań ponad możliwości rozwojowe, jak i lekceważenie sygnałów niedoborów może przynosić szkodę.

mgr Dorota Setla
Surdologopeda,
Oligofrenopedagog,
Terapeuta SI