Onomatopeje w rozwoju mowy dziecka

Onomatopeje w rozwoju mowy dziecka

Onomatopeje to „wyrazy z intencją naśladowania dźwięków pozajęzykowych, bądź ruchów, którym takie dźwięki mogą towarzyszyć (Bańko 2008:18). Onomatopeje są pierwszymi, powiązanymi z określonymi znaczeniami słowami dziecka. Zastępują mu one trudne do wypowiedzenia słowa oraz zdania pozwalając dziecku porozumiewać się językowo z innymi osobami, gdyż zamiast mówić krowa, czy samochód, łatwiej powiedzieć muu oraz ti ti. Onomatopeje dają więc dziecku możliwość porozumiewania się z otoczeniem w prosty sposób, stanowiąc pewien etap rozwoju jego kontaktów werbalnych z innymi ludźmi (Michalak-Widera 2007). Jak podaje J. Cieszyńska (2004) wyrazy dźwiękonaśladowcze w rozwoju mowy dziecka pojawiają się już przed ukończeniem pierwszego roku życia. Dziecko wówczas chętnie powtarza naśladowane przez rodziców odgłosy pojazdów czy zwierząt, co stanowi przygotowanie do podejmowania dialogu z otoczeniem w przyszłości. Onomatopeje odgrywają istotną rolę w rozwoju mowy każdego dziecka, ponieważ:
 stanowią bardzo ważny etap kształtowania mowy - poprzedni etap, czyli gaworzenie, zawierał się w okresie melodii, kiedy dziecko zaczyna używać onomatopei wchodzi w okres wyrazu;
 są pierwszym językowym kontaktem dziecka z otoczeniem;
 usprawniają cały aparat mowy;
 zastępują zbyt trudne do wymówienia dla dziecka wyrazy łatwiejszymi, dzięki czemu dziecko stosunkowo szybko odnosi swoje pierwsze sukcesy, przez co chętniej „bawi się” dźwiękami mowy;
 podkreślają znaczenie wyrazów, wzmacniają je, np. „wrrrr ale zimno”;
 tworzą podstawę posługiwania się językiem potocznym, a następnie literackim, stanowią bowiem podstawę do tworzenia nowych wyrazów, np. „kwa, kwa” – kwakanie, kwakać, kaczka. Według J. Szuchnik i E. Słodowik-Rycaj (2000) w języku polskim istnieje bogactwo tego rodzaju wyrazów, dzięki czemu są wszechstronnie wykorzystywane w praktyce logopedycznej, zarówno w pracy z dziećmi w normie rozwojowej, jak z dziećmi z różnymi deficytami. Onomatopeje stosowane są w ćwiczeniach usprawniających m.in.: oddychanie, prozodię (melodię, akcent i rytm mowy), fonację (głos), sprawność i koordynację narządów mowy, artykulację i słuch fonematyczny. Wykorzystywane są w terapii logopedycznej stosowanej przede wszystkim u dzieci wymagających oddziaływań z powodu opóźnionego rozwoju mowy. Onomatopeje zbudowane z trzech/czterech głosek lub zazwyczaj sylab otwartych są dla dziecka łatwiejsze do wymówienia niż zlepki głosek w wyrazach. Według autorek
uniwersalność 6 i naturalność 7 wyrazów dźwiękonaśladowczych, występujących w okresie wyrazu powoduje, iż nie zanikają one w późniejszych etapach rozwoju mowy, czyli w okresie zdania i swoistej mowy dziecięcej, ale wykorzystywane są również przez osoby dorosłe w różnych sytuacjach komunikacyjnych (np. jako środki stylistyczne, które wzbogacają i ubarwiają wypowiedź). Onomatopeje są powszechnie stosowane w terapii dzieci z wadami słuchu, u których uszkodzenie słuchu nastąpiło przed opanowaniem mowy, jak również dla dzieci, młodzieży oraz dorosłych, u których uszkodzenie słuchu ma charakter postlingwalny, noszących aparaty słuchowe lub implanty ślimakowe i wymagających treningu słuchowego.
E. Sachajska (1992) podaje, że onomatopeje mają szerokie zastosowanie w terapii
logopedycznej, gdyż służą do:
 nawiązania (w formie zabawowej) kontaktu z dzieckiem;
 praktycznego sposobu poznawania cech dźwięków mowy (rozwijania zdolności do spostrzegania elementów segmentalnych języka);
 rozwijania zdolności do spostrzegania elementów suprasegmentalnych języka (rytmu, akcentu i melodii);
 wyrobienia wrażliwości na cechy prozodyczne mowy;

6 Cecha języka, według której język służy do mówienia o wszystkim, również o tym co poza miejscem i czasem danej wypowiedzi.
7 Cecha języka, według której język jest naturalny, bo jest biologiczną właściwością gatunku ludzkiego.
Świat ludzki to świat ujęzykowiony.

 ćwiczenia uwagi oraz spostrzegawczości słuchowej;
 rozwijania pamięci słuchowej podczas treningu słuchowego lub wychowania
słuchowego;
 uzyskania pierwszych słów (wypowiedzi) dziecka;
 prowadzenia działań profilaktycznych (rozwijania i kształtowania różnych
funkcji mowy).
Przedstawiony powyżej opis dotyczący wpływu onomatopei na rozwój mowy dziecka, jak również wszechstronność ich stosowania w terapii logopedycznej ukazuje ich zasadniczą rolę w jego prawidłowym przebiegu. Z przeświadczenia o ich istotności wywodzi się zatem moje zainteresowanie onomatopejami, jako pierwszymi, posiadającymi znaczenie wyrazami dziecka, a więc będącymi formą jego porozumiewania się z otoczeniem.

Bibliografia:

1. Bańko M., 2008, Współczesny polski onomatopeikon. Ikoniczność w języku, PWN, Warszawa.
2. Michalak-Widera I., 2007, Zaczynam mówić. Program rozwijający mowę dzieci najmłodszych z problemami w mówieniu, Unikat 2, Katowice.
3. Cieszyńska J., 2004, Wyrażenia dźwiękonaśladowcze, Wydawnictwa Edukacyjne, Kraków.
4. Szuchnik J., Słodownik-Rycaj E., 2000, Wykorzystanie "Onomatopei" w terapii pacjentów implantowanych, "Audiofonologia" t. XVIII, s. 49-55.
5. Sachajska E., 1992, Uczymy poprawnej wymowy: metodyka postępowania ortofonicznego z dziećmi w wieku przedszkolnym, WSiP, Warszawa.