Adaptacja ucznia w nowej szkole

Niezależnie od tego, w jakim środowisku dziecko wychowywało się do tej pory, zmiana szkoły, wstąpienie ucznia do nowej szkoły oraz rozpoczęcie przez Niego edukacji w kolejnej szkole i klasie bywa dla ucznia czymś trudnym. Jest to dla ucznia nowa sytuacja, zazwyczaj różniąca się w zasadniczy sposób od sytuacji wcześniejszych, w których dane dziecko realizowało swoje obowiązki oraz podejmowało dotychczasowe działania. Przejście do nowej szkoły stanowi dla dziecka wielkie wyzwanie, niejednokrotnie jest czynnikiem stresogennym. Stanowi swego rodzaju sprawdzian - sprostania wymaganiom stawianym uczniowi przez świat dorosłych.
Trudności, z jakimi spotka się uczeń podczas zmiany szkoły można podzielić na te, które są:
• zależne od ucznia (min.: trudności, obniżony poziom lub nieumiejętność przeprowadzania operacji umysłowych jak: obserwowanie, wnioskowanie i porównywanie)
• zależne od nauczyciela (nie stosowanie skutecznych metod nauczania - uczenia się; nie likwidowanie braków w wiedzy uczniów; brak wzbudzania u uczniów zainteresowania nauką), zależne od programu kształcenia (uczeń spotyka się z nowymi treściami, często zupełnie obcymi, nowe pojęcia są bardziej złożone, odbiegające od treści doświadczeń życiowych)
• zależne od stosowanych form, metod i środków realizacji programu (nieodpowiednie podręczniki i przedstawiające treści nauczania w sposób mało atrakcyjny; często mają zły układ, duży stopień abstrakcyjności, co w większości przypadków nie służy przezwyciężaniu trudności)
W literaturze przedmiotu wyróżnia się czynniki endo – i egzogenne mające wpływ na sposób zaadaptowania do nowej rzeczywistości występujące w układach wzajemnie warunkujących się. Do czynników endogennych zaliczyć można min.: płeć, wiek, stan zdrowia ucznia, poziom rozwoju psychoruchowego dziecka, indywidualne cechy układu nerwowego. Natomiast czynniki egzogenne to wszystkie te, które odnoszą się do środowiska rodzinnego dziecka (w tym min.: warunki materialne i bytowe, postawy rodziców) oraz te, które związane są ze środowiskiem, do którego dziecko ma się zaadaptować (w tym min.: oddziaływania wychowawcze osób pozostających w kontakcie z uczniem , wyposażenie szkoły w różnorodne , atrakcyjne pomoce dydaktyczne).
Zmiana szkoły to szczególny moment, ponieważ w jednym czasie uczeń musi zetknąć się ze zmianą środowiska szkolnego (może więc czuć się zagubiony w nowym budynku, mieć trudności w zakresie rozkładu sal lekcyjnych oraz innych szkolnych pomieszczeń, zwłaszcza że spotykać będzie nowe osoby, nowe twarze, co w pewien sposób początkowo może powodować zaburzenie poczucia bezpieczeństwa). Zmiana szkoły to zazwyczaj zetknięcie się z nowymi osobami w zespole klasowym - sytuacja, w której trzeba przyzwyczajać się do nowych osób, co dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną nie jest łatwe. Zmiana szkoły to przede wszystkim nowi nauczyciele oraz nowy wychowawca, często nowe, inne i wyższe wymagania niż w dotychczasowej szkole, poznanie reguł i zasad obowiązujących w nowej.
Uczeń w nowej szkole może spotkać się z trudnościami dydaktycznymi, które polegają
na rozbieżności pomiędzy poziomem opanowania wiadomości i umiejętności a wymaganiami programowymi, gdzie liczą się nie tylko możliwości intelektualne, ale również nastawienie, motywacja i umiejętności radzenia sobie ze stresem.
Natomiast trudności wychowawcze z jakimi dziecko może mieć do czynienia w sytuacji zmiany szkoły to rozbieżność między zachowaniami dziecka, a wzorcami zachowań dla danego wieku rozwojowego.
Trudności w przystosowaniu się dziecka związane są często z zagrożeniem poczucia bezpieczeństwa. Mogą mu towarzyszyć: lęk, poczucie braku oparcia, niepokój, zagubienie.
W pokonaniu trudności adaptacyjnych można dziecku pomóc jeśli zrozumie się te trudności i stara się je wspólnie rozwiązać, np. z nauczycielami. Ważne jest, aby nie stawiać dziecku samych wymagań, interesować się faktami oraz uczuciami dziecka. Niezwykle istotne jest pozytywne wzmacnianie dziecka – chwalenie, zachęcanie dziecko, dostrzeganie zalet. Według badań (psychologia kliniczna) okres adaptacyjny trwa około 1 miesiąca. Zachowania występujące w tym czasie należy przyjąć jako możliwe.
Przystosowanie ucznia do nowych dla niego warunków, poznanie oraz włączenie się do nowego środowiska jest nierozerwalnie połączone z przeżyciami, emocjami. W adaptacji ucznia do nowej szkoły wiele zależy od zdolności adaptacyjnych jego samego – jedni adaptują się dość łatwo, inni mają z tym trudności.
Aby przygotować ucznia do zmiany szkoły wskazane jest aby rozmawiać z uczniem o nowej szkole zanim do niej przejdzie, przedstawiać jej zalety, pozytywnie wypowiadać się o nauczycielach, zachęcać dziecko do nowego. Dobrze jest zapoznać dziecko się wcześniej z nową szkołą – np. podczas Dni Otwartych Znaleźć czas na rozmowę z dzieckiem o tym co się wydarzyło w szkole, czego nowego się nauczyło lub dowiedziało, a także wspólne rozwiązywanie problemów, wspieranie dziecka psychicznie, obserwację zmian w zachowaniu dziecka. Bądźmy w stałym kontakcie z wychowawczynią dziecka i rodzicami innych uczniów. Informujmy o swoich spostrzeżeniach i obawach.
Wspieranie dziecka razem przez szkołę i rodziców wymaga budowania w codziennym funkcjonowaniu dobrej wzajemnej relacji rodzica z nauczycielem. Dobra relacja polega na gotowości obu stron otwierania się na kontakt, na umiejętności wzajemnego słuchania, na ciągłym, wzajemnym uzupełnianiu się, zrozumieniu i umiejętności komunikowania się. Właściwe współdziałanie powinno polegać na wspólnej organizacji procesu wychowania w szkole i w domu rodzinnym poprzez podwojenie sytuacji wychowawczych, ich zróżnicowanie, ujednolicenie sposobu oddziaływań, metod nagradzania i karania, roztaczania kontroli, pobudzenia do działań pożądanych.
Przygotowanie: Danuta Gruszka

Literatura:
1. Jagieła, J.,(2006), Nowy uczeń w klasie // Psychologia w Szkole. nr 4, s. 23-34
2. Lis S., (1992), Proces socjalizacji dziecka w środowisku pozarodzinnym, PWN, Warszawa.
3. Michalak, R., (2009), Wsparcie dziecka w procesie adaptacji rozwojowej // Życie Szkoły, nr 3, s. 10-15.
4. Pecyna, M.B., (1998), Psychologia kliniczna w praktyce pedagogicznej, W.A. „Żak”, Warszawa