Nadpobudliwość psychoruchowa w klasach młodszych

Dzieci wstępujące do szkoły powinny być dojrzałe pod względem umysłowym, społecznym i emocjonalnym. Ale tak nie jest. Dzieci przekraczające próg szkoły reprezentują nierówny, zróżnicowany poziom rozwoju. Są dzieci, które bardzo szybko klimatyzują się, podporządkowują wymogom, nie sprawiają kłopotów dydaktycznych i wychowawczych.
Są również dzieci niedojrzałe emocjonalnie i społecznie, płaczą przy rozstaniach z rodzicami, stoją na uboczu, albo nie umiejąc pohamować swoich emocji wszczynają bójki, awantury. Często, wśród tych dzieci dochodzi do agresji. Na zajęciach dokuczają kolegom. Są nadruchliwe, wszędzie ich pełno, albo zbyt zahamowane, wręcz infantylne, z którymi trudno nawiązać kontakt. Sytuacje, gdy dziecko nie jest w stanie zapanować nad swoim działaniem, to nadpobudliwość psychoruchowa. Bezpośrednią przyczyną takich zachowań jest od strony fizjologicznej wyraźna przewaga w układzie nerwowym procesów pobudzania nad procesem hamowania. Prawidłowo funkcjonujący układ nerwowy odznacza się dużą siłą procesu pobudzania i hamowania oraz wysokim stopniem równowagi obu tych procesów, a także średnim stopniem ich ruchliwości. Siła układu nerwowego wyraża się zdolnością komórek nerwowych do pracy. Równowaga rozumiana jest jako określony stosunek obu tych procesów do siebie, a ruchliwość to zdolność układu nerwowego do przechodzenia od stanu pobudzania do hamowania.
Nadpobudliwość może przejawiać się w trzech sferach: ruchowej, poznawczej i emocjonalnej. U dzieci może występować w dwóch, trzech lub tylko w jednej.

1.Nadpobudliwości w sferze ruchowej (wg Haliny Spionek)
Na nadpobudliwości w sferze ruchowej składa się ekspansja ruchowa (przemieszczanie się niepokój przestrzeni) i niepokój ruchowy.

EKSPANSJA RUCHOWA
Dzieci charakteryzują się ruchliwością, biegają, skaczą, krzyczą, na lekcji wyrywają się do odpowiedzi, machają rękami, nogami, są pełne energii. Na polecenia nauczyciela nie zwracają uwagi. Przy większym nasileniu nadpobudliwości ruchowej może występować także niezręczność, brak dokładności, co sprawia, że dzieci te ciągle coś zrzucają. Często wiercą się i kręcą, nie potrafią się sprawnie ubrać, czy spakować rzeczy.

NIEPOKÓJ RUCHOWY
Dzieci wykonują wiele drobnych, niepotrzebnych ruchów, np. bazgrzą po zeszycie, obgryzają ołówek, skrobią po ławce, niszczą rzeczy znajdujące się wokół nich. Niepokój ruchowy często objawia się dodatkowymi skurczami mięśni, tikami. Wzrost emocjonalnego napięcia czy surowa dyscyplina może doprowadzić do jąkania czy ruchów mimowolnych.

2.Nadpobudliwość w sferze poznawczej przejawia się inaczej.
Dziecko nie może się skupić na jednej rzeczy, ciągle się rozprasza. Odwraca się, rozmawia z kolegami, nie słucha co się mówi na lekcji, zwraca uwagę na każdy szmer, głośno go komentuje, a wzywane do odpowiedzi nie wie w ogóle, o co jest pytane. Odrabianie lekcji trwa długo i z małymi efektami. W zeszycie często są niedokończone zdania, wyrazy, gubione litery. U tych dzieci może także występować wzmożona wyobraźnia. Zaczyna wtedy przeważać świat fantazji nad rzeczywistością. Dziecko takie jest zamyślone, pogrążone w swoim świecie, czasami coś mówi do siebie lub nie na temat, robi miny, nie śledzi tematu lekcji, nie uważa.

3.Nadpobudliwość w sferze emocjonalnej.
Dzieci te są konfliktowe, mają trudności w przystosowaniu się do wymagań szkolnych. Obrażają się, bywają drażliwe, agresywne. Nadpobudliwość emocjonalna może objawiać się także w postaci wzmożonej lękliwości. Pojawia się wtedy niepokój, lęk, strach przed różnymi sytuacjami, zwłaszcza szkolnymi.

PRZYCZYNY NADPOBUDLIWOŚCI

Przyczynami nadpobudliwości od strony biologicznej mogą być różne czynniki uszkadzające ośrodkowy układ nerwowy (OUN), zarówno w okresie jego kształtowania się (okres płodowy i okołoporodowy), jak i później (do 3 r.ż.). Do czynników takich zaliczamy, m.im:
•Stan zdrowia rodziców,
•Choroby przenoszone dziedzicznie, wszystkie choroby układu nerwowego i układu wewnętrznego wydzielania,
•Dziedziczenie wprost określonych dysfunkcji, np. dysleksja,
•Czynniki uszkadzające komórkę nerwową (alkohol, narkotyki),
•Choroby zakaźne przechodzone przez matkę, np. różyczka, choroby wirusowe z wysoką temperaturą i poważnym przebiegiem; toksoplazmoza – choroba odzwierzęca,
•Niewłaściwe odżywianie się w czasie ciąży,
•Urazy mechaniczne w czasie ciąży,
•Urazy mechaniczne lub niedotlenienie w czasie porodu,
•Poważne choroby lub urazy mechaniczne czaszki w wieku dziecięcym, np. zapalenie opon mózgowych, wypadki połączone e wstrząsem mózgu,
•Nieożywienie, brak odpowiednich witamin,
•Brak stymulacji, zaniedbanie środowiskowe.
Przyczynami nadpobudliwości od strony społecznej jest środowisko rodzinne dziecka. Dziecko może odbierać od rodziców miłość, czułość, akceptację, spokój i wtedy samo czuje się bezpieczne i spokojne. Czasem w uczucia przekazywane przez rodziców wkrada się niepokój, denerwowanie i dziecko traci poczucie bezpieczeństwa, rodzi się lęk i niepokój. Najczęstszą przyczyną niepokoju przekazywanego dziecku są konflikty w rodzinie, kłopoty związane z różnymi trudnymi sytuacjami życiowymi, zawodowymi, finansowymi rodziców, a także, co bardzo ważne, własne problemy emocjonalne rodziców.
W rodzinie dziecko zdobywa podstawowe informacje na temat samego siebie, o tym, jakie jest, jakie ma możliwości. To co człowiek myśli na swój temat, jest bardzo emocjonujące. Myślenie o sobie, że jest się dobrym, wartościowym jest stanem korzystnym dla człowieka, więc budzi emocje przyjemne, przekonanie o własnej bezwartościowości jest niekorzystne i bardzo przykre. Jeżeli dziecko jest poddawane w rodzinie częstej krytyce, stawia mu się wymagania, którym nie jest w stanie sprostać, może w nim wytworzyć się niepewność, co do własnej wartości, a towarzyszyć temu będą nieprzyjemne emocje, jak lęk przed oceną, złość na siebie albo innych.
Kolejną przyczyną nadpobudliwości jest środowisko pozarodzinne, głównie szkoła. Dla dziecka w wieku 7 – 10 lat, grupa, która stopniowo wywiera na nie coraz większy wpływ, jest klasa szkolna. W zależności od tego jaką pozycję dziecko zajmuje w grupie i jaki jest stosunek do niego dorosłych i rówieśników zaczyna kształtować się również niezwykle ważny czynnik osobowości – obraz samego siebie, a co za tym idzie pozytywna i negatywne samoocena. Obcując z ludźmi, nawiązując różnorodne kontakty społeczne, dzieci przyswajają sobie elementy ról społecznych, które mają pełnić, wchodzą w określone interakcje społeczne. Podstawowe obszary tych interakcji to „nauczyciel – uczeń”, „uczeń – uczeń".
Relacje między uczniem a nauczycielem oraz miedzy uczniem a kolegami bywają źródłem urazów, które w efekcie mogą stać się przyczynami lub wzmocnić istniejące już zaburzenia dziecka. I tak, np. w obszarze „nauczyciel -uczeń” do sytuacji urazotwórczych zaliczamy przede wszystkim negatywny stosunek nauczyciela do ucznia oraz nadmierne wymagania stawiane dziecku, zaś w obszarze „uczeń – uczeń” odrzucenie dziecka przez grupę rówieśniczą czy też przezywaną stale rywalizację między kolegami.
Do przyczyn nadpobudliwości należy zaliczyć także czynniki społeczno – ekonomiczne. Należy tu wymienić tempo życia, które niekorzystnie odbywa się na układzie nerwowym naszych dzieci, deficyt kontaktów ze stale zajętymi, zapracowanymi i przemęczonymi rodzicami, czy też obcowanie z głośnymi i agresywnymi wzorcami kontaktów międzyludzkich i sposobów spędzania wolnego czasu za pomocą telewizji, komputera, telefonów komórkowych.

RADY DLA RODZICÓW DZIECKA NADPOBUDLIWEGO PSYCHORUCHOWO

1.Bądź konsekwentny w ustalaniu reguł, obowiązków, nagradzaniu i karceniu.
2.Twój własny głos ma być spokojny, opanowany.
3.Unikaj nieustannie negatywnego podejścia „przestań”, „nie rób tego”.
4.Obowiązki domowe dostosuj do możliwości dziecka. Chwal za dobrze wykonane zadanie oraz doceniaj trud włożony w pracę, choćby dziecko wykonało ją mniej dokładnie.
5.Ustal dla dziecka bardzo ważny plan dnia. Wyznacz godziny wstawania, posiłków, zabawy, oglądania telewizji, zabawy z komputerem, nauki, obowiązków domowych, udania się na spoczynek. Przestrzegaj tego planu, zachowując pewną elastyczność.
6.Ogranicz czas oglądania telewizji, zabaw z komputerem, wyeliminuj programy o treści agresywnej, z dużym ładunkiem emocji i szybką akcją.
7.Podczas odrabiania lekcji eliminuj dodatkowe bodźce, które mogą rozpraszać.
8.W sytuacji konfliktowej nie zostawiaj dziecka zbyt długo w napięciu emocjonalnym.
9.Poświęć codziennie trochę czasu na rozmowę i wspólną zabawę z dzieckiem.

POSTĘPOWANIE NAUCZYCIELA Z DZIECKIEM NADPOBUDLIWYM

1.Stara się zrozumieć dziecko. Traktuje zachowanie dziecka jako wyraz jego problemów.
2.Postępuje tak, aby dziecko wiedziało, że może mu zaufać i czuć się bezpiecznie.
3.Pomaga dziecku odkryć jego wartość.
4.Pomaga dziecku odnalezieniu miejsca w grupie rówieśniczej.
5.Dziecko siedzi blisko nauczyciela.
6.Nadmierną ruchliwość pozytywnie ukierunkowuje, np. prosi o rozdanie pomocy.
7.Po zajęciach wychowania fizycznego czy innych zajęciach ruchowych wymagających dużej aktywności ruchowej stosuje ćwiczenia wyciszające (ćwiczenia Dennisona).
8.Nawiązuje współpracę z rodzicami dziecka celem wspólnego poszukiwania rozwiązania problemów.

Bibliografia:
1. Bogdanowicz Marta Psychologia kliniczna dziecka wieku przedszkolnym Warszawa 1985
2. Opolska Teresa Potempska Elżbieta Dziecko nadpobudliwe – program korekcji zachowań Warszawa 1999
3. Spionek Halina Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych Warszawa 1970
4. Święcicka Małgorzata Dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi Warszawa 1996