Miejsce świetlicy szkolnej w placówce dydaktyczno - wychowawczej

1. Główne zadania świetlicy szkolnej w zakresie dydaktyki, wychowania i opieki

Świetlica szkolna nie jest samodzielną jednostką organizacyjną, ale częścią składową szkoły. Jej funkcjonowanie i organizacja jest ściśle związana z działaniem szkoły. Praca świetlicy prowadzona jest w oparciu o plan pracy opiekuńczej, wychowawczej i dydaktycznej, który pozostaje w korelacji z Planem Pracy Szkoły (opiera się o wytyczne Statutu Szkoły i jej Regulamin).
Standardy świetlicy określają:
- znowelizowana Ustawa o pomocy społecznej z dnia 12.03.2004 r.,
Dz. U. Nr 64, poz. 593 oraz wcześniejsze „Rozporządzenie w sprawie placówek opiekuńczo-wychowawczych” z dnia 1.09.2000 r. Dz. U. Nr 80, poz.900, rozdział 6 i 7;
- Rozporządzenie MEN z dnia 21.02.1994 r. w sprawie rodzajów, organizacji i zasad działania publicznych placówek opiekuńczo wychowawczych i resocjalizacyjnych;
- inne przepisy dotyczące pracy świetlic – Dz. U. Nr 14 z dnia 23.02.1999 r.,
& 8.1;
- Dz. U. Nr 61 poz.624, Rozporządzenie MEN z dnia 21.05.2001 r., w sprawie ramowych statutów publicznych przedszkoli i publicznych szkół.
Głównym zadaniem świetlicy jest organizacja czasu wolnego uczniów pozostających na terenie szkoły po zakończonych zajęciach lekcyjnych. Zajęcia świetlicowe są ważnym łącznikiem między działaniami rodziny i szkoły w wychowaniu dziecka łączą one obowiązki rodziców z kontynuacją działań wychowawczo-opiekuńczych szkoły. Prowadzenie przez świetlicę zorganizowanych zajęć ma na celu nauczenie uczniów umiejętnego zagospodarowania czasu wolnego.
Chroni ich przed nudą i daje możliwość wykorzystania go zgodnie z własnymi zainteresowaniami i potrzebami. Zajęcia świetlicowe mają za zadanie wspierać wielokierunkowo rozwój psychiczny i emocjonalny dzieci.
Świetlica stanowi ważne ogniwo w systemie współczesnego wychowania
i opieki nad dzieckiem. Jako wewnątrzszkolna instytucja wychowawcza w naturalny sposób wspiera działania edukacyjne szkoły oparte na aktywnych metodach pracy z uczniem (kształcenie umiejętności), dostosowanych do jego wieku i możliwości, wspomaga i uzupełnia pracę szkoły we wszystkich jej zakresach, wypełniając zadania, którymi są:
1. opieka nad dzieckiem,
2. oddziaływanie wychowawcze,
3. praca dydaktyczna z dzieckiem.
Rola opiekuńcza świetlicy polega na zapewnieniu dzieciom opieki pod każdym względem, zarówno biologicznym, jak i psychicznym w godzinach pracy ich rodziców, zaspokajaniu ich potrzeb. Dlatego też, według M. Żelazkiewicza, powinna być dla swoich wychowanków miejscem, które zapewnia:
·bezpieczeństwo,
·dobrą atmosferę, pełną akceptacji i zaufania,
·opiekę i pomoc w każdej sytuacji,
·korzystanie z wyżywienia (stołówka szkolna) oraz dostęp do napojów przez cały dzień,
·odpoczynek bierny, np. leżakowanie,
·odpoczynek czynny – ruch, szczególnie na świeżym powietrzu,
·zabawę i rozrywkę realizowaną w grupach i indywidualnie.
Zadania wychowawcze to szereg działań zmierzających do:
- kształtowania osobowości wychowanka poprzez zaspokajanie jego potrzeb w dziedzinie kreatywnej - kształtowanie i rozwijanie zainteresowań, uzdolnień i stwarzanie warunków do ich rozwoju,
- kształtowania osobowości dziecka poprzez zaspokajanie jego potrzeb w dziedzinie rekreacji – kształtowanie umiejętności wartościowego spędzania czasu wolnego oraz przestrzegania zasad kultury życia codziennego,
- kształtowania postaw etycznych i moralnych dzieci,
- kształtowania pozytywnych uczuć i pożądanych cech charakteru.
Praca dydaktyczna z dzieckiem polega na:
- pomocy dzieciom w odrabianiu zadanych prac domowych,
- rozpoznaniu ich potrzeb w tym zakresie, diagnoza ewentualnych trudności i wyrównywanie braków,
- stwarzaniu warunków do spokojnej pracy,
- stwarzaniu warunków do rozwoju psychicznego dziecka, jego zdolności i zainteresowań,
- stwarzaniu warunków do poszerzania wiedzy i jej ugruntowania.
Aby osiągnąć zamierzone cele prawidłowo funkcjonująca świetlica szkolna musi opierać się na konkretnych normach, stosować do określonych prawideł, jak większość różnorakich instytucji opiekuńczo-wychowawczych.
E. Haładyn – doradca zajęć świetlicowych, wymienia jako podstawowe te zasady, które normują działalność świetlicy szkolnej. Są to:
1. Zasada dobrowolności.
2. Zasada samodzielności.
3. Zasada przystępności.
4. Zasada aktywności.
5. Zasada odmienności i różnorodności form.
6. Zasada bezpieczeństwa i higieny.
Pierwsza z wymienionych zasad polega na całkowicie dobrowolnym, nieprzymusowym uczestnictwie dziecka w proponowanych zajęciach. Udział
w zajęciach powinien mieć charakter samorzutny, wynikający z jego wewnętrznych potrzeb.
Druga wymaga, aby dziecko własnym wysiłkiem zdobywało umiejętności myślenia i działania, by samoistnie zdobywało wiedzę poprzez własne doświadczenia, nawet kosztem popełniania błędów.
Trzecia zasada ma na względzie dostrzeganie i uwzględnianie w zajęciach indywidualnych i rozwojowych cech dzieci. Należy stosować treści, formy i metody pracy odpowiednio dobrane do ich wieku, umiejętności i możliwości wychowawczych.
Kolejna zaleca, by dziecko czynnie uczestniczyło we wszystkich zajęciach. Powinno brać aktywny udział w wykonywaniu poszczególnych zadań, zarówno w sferze fizycznej (wszelkiego rodzaju zajęcia ruchowe), jak i intelektualnej (zajęcia dydaktyczne, quizy, zagadki itp.).
Piąta zasada traktuje o sposobie realizacji zajęć świetlicowych, który w sposób zasadniczy powinien odróżniać się od zajęć lekcyjnych systemem pracy, ciekawymi metodami oraz różnorodnością form przyciągających uwagę, zaciekawienie i zainteresowanie ucznia. Formy pracy powinny być atrakcyjne dla dzieci, o różnorakiej, bogatej tematyce oraz z możliwością twórczego, kreatywnego działania.
Ostatnia z wymienionych wyżej zasad omawia problem zabezpieczenia zdrowia i życia dzieci w czasie ich pobytu w świetlicy poprzez stworzenie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy i zabawy.
Wioletta Barczak w swojej publikacji wymienia jeszcze inne zasady obowiązujące podczas zajęć świetlicowych. Należą do nich:
1. Zasada akceptacji.
2. Zasada podmiotowości i indywidualizacji.
3. Zasada wyzwalania motywacji do działania.
4. Zasada systematyczności.
5. Zasada trwałości.
Zasady te dotyczą głównie zadań, które wychowawca ma do spełnienia
w stosunku do dziecka. Pierwsza zasada polega na akceptowaniu dziecka takim, jakim jest, ze wszystkimi jego problemami i ograniczeniami, dobrymi i złymi cechami i nie ocenianie go. Następna zaleca traktowanie dziecka w sposób podmiotowy, jak równoprawnego partnera w działaniu i dyskusji. Nakłania wychowawców do wnikliwego spojrzenia na dziecko, dostrzeżenia jego indywidualnych cech, możliwości, umiejętności, zainteresowań, oczekiwań i systemu wartości, a następnie dostosowanie zabiegów wychowawczych do jego potrzeb i możliwości. Zasada ta doradza, aby pobyt dziecka w świetlicy związany był z pozytywną motywacją, nie zaś przymusem. Dlatego, zajęcia świetlicowe powinny zaspokajać wszelkie ich indywidualne i grupowe potrzeby i odwoływać się do aktualnych sytuacji, odnoszących się do codziennego życia. Dwie kolejne odnoszą się do zajęć świetlicowych jako metod w sposób logiczny, ciągły i trwały pomagających przyswajać dzieciom różne wiadomości, jeżeli będą podawane systematycznie oraz w ciekawej i atrakcyjnej formie.
Kształtowanie osobowości dziecka i cele wychowawczo-edukacyjne według
E. Haładyn realizuje się w pracy świetlicy poprzez organizowanie i prowadzenie następujących form działalności:
1. zajęcia żywego słowa,
2. zajęcia umuzykalniające,
3. zajęcia plastyczne,
4. zajęcia sprawnych rąk,
5. gry i zabawy dydaktyczno-umysłowe,
6. wycieczki i spacery przyrodnicze, krajoznawcze, gry i zabawy terenowe,
7. gry i zabawy ruchowe,
8. uroczystości i imprezy.
Żywe słowo daje wychowawcy możliwość oddziaływania na wyobraźnię dziecka, a przez nią na kształtowanie postaw etycznych i moralnych. W ramach tych zajęć mogą się odbywać recytacje, gawędy, opowiadania, gry i zabawy z książką, konkursy czytelnicze oraz wszelkiego rodzaju kontakty z filmem i programami telewizyjnymi. Szczególnym zainteresowaniem uczestników świetlicy wśród form żywego słowa cieszą się małe formy teatralne dzięki, którym można dokonywać inscenizacji opowiadań, wierszy, bajek, a także teatry mima i inne formy parateatralne.
W ramach zajęć plastycznych, które jak wymieniane poprzednio wpływają wielokierunkowo na rozwój dziecka, a szczególnie kształcą umiejętność wyrażania uczuć, emocji oraz obserwacji otaczającego świata, stosujemy min. następujące techniki prac dzieci: malowanki i rysowanie różnego rodzaju kredkami, węglem, świecą, malowanie farbami akwarelowymi i plakatowymi, wycinanki, wydzieranki i mozaiki z papieru, lepienie z plasteliny i mas plastycznych, wycinanki z gałganków oraz różnego rodzaju techniki mieszane.
Na zajęciach sprawnych rąk pracuje się z dziećmi na bazie różnego rodzaju materiałów. Może to być tworzywo przyrodnicze, jakim są: warzywa, owoce, szyszki, żołędzie, kasztany, liście, a także inne jak: szpulki, szmatki, bibuła, włóczki itp.
Z materiałów tych wykonujemy dekoracje okolicznościowe (zabawki na choinkę, suche bukiety), lalki do teatrzyku, zwierzątka z papieroplastyki, rekwizyty do zabaw.
Zabawy i gry dydaktyczne rozwijają dziecko intelektualnie, poszerzają i ugruntowują wiedzę zdobytą w szkole, rozwijają jego aktywność i uczą rozwiązywania problemów. Należą do nich wszelkiego rodzaju zagadki, szarady, rebusy, krzyżówki, kalambury, quizy, łamigłówki (tangram), zabawy dydaktyczne jak: „dokończ wyraz”, „łańcuch wyrazów”, „a jak antylopa”, „poszedł Marek”, „nerwowy dziennikarz” itp.
Wszelkie zajęcia ruchowe kształtują i rozwijają sprawność fizyczną dzieci, uodparniają ich organizm poprzez ruch na świeżym powietrzu. Rozwijają osobowość dziecka, uczą poprawnych zachowań i współpracy z grupą, a także poszerzają jego wiedzę o otaczającym świecie i kształtują formy współżycia z nim. Zapewniają dzieciom aktywny wypoczynek i wzbogacają ich doświadczenia. Do zabaw ruchowych zaliczają się: zabawy bieżne, skoczne i rzutne, zaś do gier, min. takie gry jak: „ rób to – rób tak”, „łapka na myszy”, „do wody”, „cztery krzesła”, „żywioły”.
Organizacja zajęć świetlicowych łączy się z pracą z różnymi grupami dzieci: mniejszymi i większymi, starszymi i młodszymi, a także z szerokim wachlarzem form, dlatego wymaga stosowania właściwych metod pracy ściśle związanych z zadaniami i celami zajęć. Przyjmując za A. i Z. Wiechami, rozróżniam następujące metody pracy z dziećmi w czasie zajęć świetlicowych: metody zajęć praktycznych, w których dzieci rozwijają własną aktywność poprzez bezpośrednie wykonywanie zadań, metody oglądowe polegające na wizualnym przedstawieniu pewnych treści oraz metody słowne, które pozwalają za pomocą instrukcji, naprowadzeń, pogadanek wyjaśnić wychowankom temat zajęć.
Wszystkie wyżej wymienione zasady, formy i metody zajęć świetlicowych służą do jak najlepszego wypełniania zadań świetlicy szkolnej, jakimi są jej działania opiekuńcze, wychowawcze i dydaktyczne w stosunku do wychowanków.

2. Plan pracy i rozkład dnia świetlicy szkolnej

Większość świetlic szkolnych to tzw. świetlice planowane z określonym programem i przebiegiem zajęć. Program (plan) zajęć związany jest zazwyczaj z cyklami tematycznymi opartymi głównie na aktualnych wydarzeniach, rocznicach oraz świętach, a także problemach społecznych np. ochrona środowiska, czy przeciw działanie agresji. Plan wychowawczy świetlicy powinien być integralną częścią planu pracy szkoły, opracowują go nauczyciele świetlicy, a zatwierdza rada pedagogiczna. Częściami składowymi planu winny być:
- zadania ogólne, wynikające z charakterystyki grupy wychowawczej, warunków lokalowych, materialnych, organizacyjnych i środowiskowych placówki oraz z wniosków pokontrolnych i powizytacyjnych, a także z nowych przepisów resortowych i innych potrzeb placówki,
- formy i środki realizacji,
- termin realizacji lub częstotliwość zajęć,
- osoby odpowiedzialne i współodpowiedzialne za realizację danej formy pracy.
Przykładowe zadania do realizacji w rocznym planie wychowawczym świetlicy to:
1. Rozwijanie wrażliwości i aktywności twórczej dziecka poprzez:
- kształcenie umiejętności wyrażania się różnymi środkami artystycznymi, jak: plastyka, taniec, muzyka,
- wypowiadanie się dziecka przez różnorodne formy teatralne,
- udostępnianie dzieciom dorobku kulturalnego ludzkości ( słuchanie muzyki, udział w koncertach, przedstawieniach teatralnych, oglądanie albumów sztuki itp.)
- wdrażanie do praktycznego stosowania zasad estetyki i poczucia piękna w życiu codziennym.
2. Rozwijanie indywidualnych zainteresowań i twórczych zamiłowań przez prowadzenie różnorodnych zajęć: teatralnych, czytelniczych, umuzykalniających, plastycznych, przyrodniczych, sportowych oraz konkursów wiedzy i quizów.
3. Troska o psychiczny i fizyczny rozwój dziecka, jego zdrowie i bezpieczeństwo poprzez:
- zabawy i gry ruchowe i dydaktyczne,
- spacery i zabawy na świeżym powietrzu,
- kształtowanie prawidłowej postawy podczas zabawy i nauki,
- kształcenie cech psychomotorycznych (szybkość, wytrzymałość, koncentracja uwagi, zręczność itp.),
- wyrabianie świadomej dyscypliny i współudziału w grupie.

Rozkład zajęć dnia warunkuje prawidłowy bieg życia dzieci przebywających pod opieką świetlicy, przyczynia się do poczucia bezpieczeństwa. Dobrze zorganizowany rozkład dnia i tygodnia kształtuje pozytywne cechy osobowości dziecka takie jak: punktualność, systematyczność, zdyscyplinowanie, obowiązkowość i rzetelność.
Dobrze zaplanowany rozkład dnia powinien spełniać następujące warunki:
- dostosowanie do warunków szkoły i świetlicy,
- dostosowanie do wieku i potrzeb dzieci,
- zachowanie właściwych proporcji między poszczególnymi zajęciami,
- zabezpieczenie czasu na indywidualne zajęcia dzieci według ich uznania,
- zakładanie możliwości zmian w ustalonym porządku dnia i tygodnia,
- przewidywanie odpowiedniej ilości zajęć na świeżym powietrzu,
- stanowić punk wyjścia do rozkładu zajęć wychowawców.

Przykładowy rozkład dnia świetlicy i zajęć powtarzających się w tygodniu.

• 7.00 – 8.00 Zajęcia opiekuńczo- higieniczne, porządkowe, samoobsługowe.
• 8.00 – 9.00 Zabawy indywidualne w kącikach zainteresowań.
• 9.00 – 10.00 Pomoc dzieciom w nauce.
• 10.00 – 11.30 Spacery, gry i zabawy na powietrzu.
• 11.30 – 12.00 Przygotowanie do obiadu (mycie rąk, pomoc w nakrywaniu do stołu).
• 12.00 – 13.45 Obiad – odpoczynek poobiedni.
• 13.45 – 14.45 Zajęcia programowe.
• 14.45 – 15.00 Porządkowanie sali, przygotowanie dzieci do wyjścia ze świetlicy.

Rodzaj zajęć w poszczególne dni tygodnia.
1. Poniedziałek - zajęcia higieniczne, czytelnicze, sportowo-turystyczne.
2. Wtorek - zajęcia korekcyjno-kompensacyjne, plastyczne, przyrodnicze.
3. Środa - zajęcia manualne, gry stolikowe.
4. Czwartek - zajęcia korekcyjno-kompensacyjne, muzyczne, rytmiczne, oglądanie TV.
5. Piątek - zajęcia gospodarsko-porządkowe, naprawcze, gry zabawy ruchowe.

Przygotowując się do zajęć zgodnych dziennym i tygodniowym rozkładem – wychowawca powinien opracować konspekt – scenariusz zajęć, w którym wytycza sobie zadania, metody i formy ich realizacji.

3. Formy działań adresowanych do dzieci, uwzględniające zagadnienia animacji kultury

Rozwój nauk społecznych oraz dostrzeżenie człowieka jako podmiotu wszelkich oddziaływań w tej dziedzinie doprowadziły do zmian w formach jego edukacji. Do tej pory nauczanie i wychowanie młodych pokoleń polegało głównie na przekazywaniu wiedzy poprzez wykłady, poprzez podawanie suchych faktów. Teraz długie, nudne pogadanki zastępowane są metodami warsztatowymi, metodami pomagającymi zdobywać wiedzę poprzez własne doświadczenia, własną aktywność (szczególnie ważne dla dzieci) – metodami zabawowymi.
Metody te pozwalają dzieciom na wszechstronny kontakt z kulturą poprzez działania plastyczne, muzyczne, literackie, taneczne, ruchowe, np. zabawy w teatr.
Mali uczestnicy tego typu zajęć zdobywają wiedzę o świecie, poznają literaturę dziecięcą, rozwijają twórczą wyobraźnię i myślenie, poznają nowe formy spędzania wolnego czasu, uspołeczniają się poprzez komunikowanie się na różnych poziomach. Zabawowe formy działań proponowane dzieciom sprzyjają pełnemu rozwojowi ich osobowości.
Zabawy są formą aktywnego uczenia się, mają znaczący wpływ na budowanie poczucia własnej wartości, uczą prawidłowej komunikacji, uruchamiają nie tylko procesy myślowe, ale także i emocje, co sprzyja uwewnętrznieniu treści, jakie ze sobą niosą.
Świetlica realizując swoje zadania pracuje z dziećmi takimi formami jak: gra, zabawa, konkurs, wycieczka i inne, angażujące całą ich osobowość. Wyodrębniając rodzaje zajęć brane są pod uwagę treści, środki realizacji oraz ich cele.
Rodzaje zajęć:
- zajęcia umysłowe - czytelnictwo, konkursy typu quizy, zgaduj-zgadule, opowiadanie bajek i baśni, gry i zabawy dydaktyczne,
- zajęcia artystyczne – zabawy plastyczne, zajęcia z zakresu żywego słowa wszelkiego rodzaju formy teatralne), zajęcia umuzykalniając (zabawy muzyczne),
- zajęcia rozrywkowe – gry zabawy ze śpiewem, przy muzyce, imprezy rozrywkowe (festyny, „pokazy mody” itp.”), konkursy sprawnościowe,
- zajęcia praktyczno-techniczne – dziewiarstwo, prace z papieru, drewna, sznurka, słomy i innych materiałów, zajęcia modelarskie, konstrukcyjne, fotograficzne, prace dekoratorskie,
- zajęcia sportowe – gry i zabawy ruchowe, gimnastyka, spacery, zabawy na powietrzu.
- zajęcia opiekuńcze – nauka samoobsługi, higieny i kultury, ćwiczenia usprawniające manualnie, ćwiczenia mowy, zajęcia terapeutyczne (psychoterapia, socjoterapia, muzykoterapia).
Wszystkie te zajęcia można przeprowadzać w formach zabawowych, które ze względu na rodzaj aktywność dziecka będą rozwijały je w takich dziedzinach jak: plastyka, muzyka, mowa, myślenie, uspołecznienie, sprawność manualna, ruch.
Jolanta Rojewska pogrupowała gry (zabawy) w następujący sposób:
1. Gry integracyjne – ich cechą charakterystyczną jest ruch, ułatwiają one kontakty
z innymi, można je wykorzystywać, gdy grupa jest znudzona ,zmęczona
2. Gry doskonalące kojarzenie – mają charakter intelektualnych rozrywek poprawiających spostrzegawczość, koncentrację, wzbogacają u dzieci zasób słów.
1. Gry rozwijające myślenie twórcze – charakteryzują się łamaniem schematów myślowych i prowokowaniem niekonwencjonalnych wypowiedzi i zachowań.
4. Gry usprawniające komunikację – usprawniające zrozumienie zasad i reguł w grupie usprawniające wzajemne zrozumienie.
1. Gry budujące poczucie bezpieczeństwa w grupie – kształcące zaufanie do członków grupy.
2. Gry uwrażliwiające i doskonalące komunikację niewerbalną – pomagają w uświadomieniu dzieciom, ze ludzie porozumiewają się nie tylko słowem.
7. Gra długofalowa – łączy ze sobą elementy zabaw ze wszystkich poprzednich grup.

Przykładowe zabawy integracyjne.

1. Zwierzęta, szukajcie swoich krewniaków.
Materiały: kartki z nazwami zwierząt.
Przebieg: dzieci losują kartki z nazwami zwierząt. Na sygnał prowadzącego wszystkie „zwierzęta” zachowują się w charakterystyczny dla siebie sposób i próbują odszukać swoich krewniaków. Zabawa może być przydatna do przeprowadzenia podziału dzieci na grupy o określonej wielkości.
2. Ludzie do ludzi.
Materiały: niepotrzebne.
Przebieg: dzieci dobierają się parami, prowadzący podaje komendy np. palec do palca, nos do nos, kolano do kolana, ucho do ucha, palec do czoła itp. Wszyscy wykonują polecenia. Na hasło „ludzie do ludzi” należy szybko znaleźć inną parę. Kto został bez pary – prowadzi dalej grę, podając komendy.
3. Poznajmy się.
Materiały: niepotrzebne.
Przebieg: dzieci stają w różnych miejscach pomieszczenia. Na dany znak zaczynają chodzić po sali i podają rękę jak największej liczbie napotkanych osób. Przy każdym przywitaniu przedstawiają się. Każde z dzieci powinno zapamiętać jak najwięcej imion. Prowadzący pilnuje, żeby przedstawianie się było prawdziwe, „od siebie”, a nie powierzchowne i formalne.
4. Angielskie zagadki.
Materiały: papier i ołówek.
Przebieg: dzieci pracują w małych grupach, osoba prowadząca daje każdej grupie kartkę papieru z napisanym słowem, np. pobożność, rozpaczać. Grupa planuje, jak zaprezentować, zagrać to słowo, inne grupy odgadują.

Przykłady zabaw doskonalących kojarzenie.
1. Ziemia, woda, powietrze.
Materiały: piłka lub jakiś inny przedmiot, który można sobie rzucać.
Przebieg: prowadzący zaczyna i rzuca piłkę do jednego z dzieci, mówiąc „woda”. To dziecko musi wymienić zwierzę, które żyje w wodzie, np. wieloryba. Teraz ono może rzucić piłkę. Gdy zawoła „ziemia”, wtedy zapytane dziecko musi wymienić zwierzę, które nie żyje w wodzie ani nie umie latać. Przy „powietrzu” dzieci mają wymieniać zwierzęta, które umieją latać.
2. Kto ma brodę, a kto rogi?
Materiały: niepotrzebne.
Przebieg: prowadzący grę wymienia nazwy zwierząt, ptaków, gadów, czasem podaje imiona ludzi i równocześnie pokazuje, co ma wymieniony człowiek lub zwierzę, np. wiewiórka – i pokazuje ręką, ze wiewiórka ma ogon. Wszystkie dzieci pokazują również ogon. Mówiąc pies – pokazuje dłonią brodę. Wtedy dzieci szybko zorientowawszy się nie powinny jej pokazać, bo pies nie ma brody. Prowadzący mówi: jeleń, pokazuje dłońmi przytkniętymi do głowy „rogi”. Dzieci naśladują jego gesty, bo jeleń rzeczywiście ma rogi, itd. Kto się pomyli daje fant.
3. Podaj dźwięk.
Materiały: niepotrzebne.
Przebieg: dzieci stają w kręgu, obejmują się ramionami, zamykają oczy. Prowadzący rozpoczyna, podając jakiś swój dźwięk ( np. mlaskanie językiem, gwizdanie). Następne dziecko powtarza ten dźwięk i dodaje swój własny. Można próbować przyspieszać, zwalniać, ściszać, wydawać dźwięki wszyscy naraz itp.

Przykłady gier rozwijających myślenie twórcze.
1. Wspólna historia.
Materiały: niepotrzebne.
Przebieg: dzieci kładą się w kręgu z głowami zwróconymi do środka. Osoba prowadząca podaje zdanie „otwierające”, np. Daleko za górami mieszkała Baba Jaga z czterema córkami. Dzieci po kolei dodają własne zdanie, tworząc w ten sposób grupową historię. W zależności od pomysłowości i aktywności grupy, zabawa może trwać kilka okrążeń.
1. Burza pytań.
Materiały: papier, przybory do pisania.
Przebieg: prowadzący prosi dzieci o zrobienie listy rzeczy, zjawisk, które budzą ich zdziwienie. Dzieci dzielą się następnie swoimi zdziwieniami.
2. Malowanie uczuć.
Materiały: papier, mazaki lub farby plakatowe.
Przebieg: dzieci malują uczucia , które je ogarniają, gdy tracą one panowanie nad sobą: wściekłość, zdenerwowanie, strach, bezradność – w zależności od osobowości, sytuacji nastroju. Kto chce, wyjaśnia następnie swój obrazek.
W kolejnym etapie dzieci próbują przemalować ( poprzez zmianę kształtów, kolorów itp.) ten obrazek przedstawiając uczucia pozytywne. Trzeba spróbować na przykład z wściekłości zrobić radość, ze strachu pewność siebie itp.

Przykłady zabaw usprawniających komunikację.
1. Dobry słuch.
Materiały: szal lub chusta.
Przebieg: dzieci ustawiają się w kręgu. Jedno dziecko (z zawiązanymi oczami) stoi po środku. Osoby w kręgu zakładają ręce do tyłu i śpiewają dowolną piosenkę, lecz jedna z nich śpiewa zupełnie, co innego. Zadaniem dziecka stojącego w kręgu jest jak najszybsze wskazanie osoby, która śpiewa inną piosenkę.
2. Ślepiec z komunikatywnym przewodnikiem.
Materiały: niepotrzebne.
Przebieg: dzieci dobierają się w pary. Jedno zamyka oczy – będzie „ślepcem”. Zadaniem przewodnika jest oprowadzenie „ślepca” po sali za pomocą instrukcji słownych tak, aby umożliwić mu doświadczenie świata innymi zmysłami, np. idź za dźwiękiem dzwoneczka.
3. Kontakty.
Materiały: niepotrzebne.
Przebieg: wszystkie dzieci stoją w różnych miejscach sali lub chodzą
w różnych kierunkach. Prowadzący wydaje polecenia:
- Patrzcie na podłogę, idźcie dalej szukając.
- Zwróćcie uwagę na to, abyście chodząc nikogo nie dotykali.
- Chodząc nie rozmawiajcie między sobą.
- Uśmiechajcie się do każdej napotkanej osoby.
- Teraz podajcie każdemu rękę, cały czas milcząc.
- Teraz przy każdym spotkaniu powiedzcie swoje imię, itd.

Przykłady zabaw budujących poczucie bezpieczeństwa w grupie.
1. Bajkowa mapa grupy.
Materiały: duży arkusz szarego papieru lub kilka arkuszy sklejonych razem (w zależności od wielkości grupy), kredki, mazaki.
Przebieg: prowadzący podaje instrukcję: Wyobraź sobie, że wszyscy grupie jesteście mieszkańcami bajkowego państwa - Federacji Zjednoczonych Bajek. Każdy z was jest postacią z jakiejś bajki. Narysujcie teraz wspólnie to państwo, narysujcie w nim siebie. Zaopatrzcie mapę we wszystkie możliwe szczegóły. Starajcie się podczas pracy nie rozmawiać ze sobą. Rysowanie wspomaga spokojna muzyka. Po zakończeniu pracy wieszamy mapę na ścianie i wtedy dopiero każdy z dzieci ma okazję do podzielenia się swoimi uwagami – kim jestem w naszym bajkowym państwie: w jakim miejscu się znajduję? itp.
2. Zatłoczony autobus.
Materiały: niepotrzebne.
Przebieg: dzieci ustawiają się w dwóch szeregach twarzami do siebie
w niewielkiej odległości. Pierwsze dziecko w szeregu ma za zadanie przedostać się między szeregami do końca, wyobrażając sobie, ze przechodzi na koniec zatłoczonego autobusu w godzinach szczytu. Dzieci
w szeregach nie utrudniają zbytnio, ale i nie ułatwiają ćwiczącemu zadania. Ćwiczenie to przechodzą kolejno wszystkie dzieci. Potem omawia się, co ważnego pojawiło się w trakcie ćwiczenia.
3. Budowle z naszych ciał.
Materiały: niepotrzebne.
Przebieg: dzieci grupują się w zespoły, liczące po sześć uczestników.
Na sygnał prowadzącego wykonują określone zadania, tworząc ze swoich ciał różne „budowle”, np.:
- zbudujcie robota,
- zbudujcie zwierzę, które będzie potrafiło przepędzić innych,
- zbudujcie dom, który będzie was chronił,
- zbudujcie mur, który ochroni was przed ciekawskimi.
Dzieci wydobywają z siebie przy budowaniu pasujące do budowli odgłosy. Który zespół najlepiej wykonał zadanie? Czy z tych budowli wynikają jakieś konsekwencje, które dzieci mogłyby wykorzystać w życiu codziennym?
Czy dzieci mogą się wspólnie bronić w groźnych sytuacjach?

Przykładowe zabawy uwrażliwiające i doskonalące komunikację niewerbalną.
1. Mówiące dłonie.
Materiały: niepotrzebne.
Przebieg: dzieci siadają parami naprzeciwko siebie. Zamykają oczy
i próbują „rozmawiać” ze sobą przy pomocy rąk na podany przez prowadzącego temat. Czy rzeczywiście im się to udało? Jak się przy tym czuły? Jak często kusiło je, by przywołać na pomoc głos i otworzyć oczy?
2. Kto jest moją parą?
Materiały: kartoniki z nazwami uczuć ( dwa razy każde uczucie).
Przebieg: dzieci siadają w kręgu. Prowadzący rozdaje każdemu po kartoniku (nikt nie chwali się, co dostał). Dzieci po kolei wstają i pokazują mimicznie nazwę uczucia z kartonika i pytają: kto jest moją parą? Jeśli ktoś domyśla się, że ma to samo, wstaje i pokazuje swoją wersję.
3. Zagraj smutek.
Materiały: różne instrumenty muzyczne.
Przebieg: prowadzący prosi wybranie jakiegoś instrumentu muzycznego, muzycznego następnie prosi, by każde dziecko po kolei przekazało swojemu partnerowi z prawej strony za pomocą tego instrumentu uczucie smutku, radości, złości itd. Wszyscy w czasie ćwiczenia milczą. Następnie każde dziecko gra swój obecny nastrój. Dobierają się w grupy o podobnym nastroju i próbują stworzyć krótki utwór muzyczny. Demonstracja. Omówienie odczuć.

Gry długofalowe mogą trwać kilka godzin, a nawet kilka dni. Zawierają w sobie wszystkie możliwe formy aktywności dzieci łącznie z działalnością typu artystycznego.
Przykłady zajęć z grupy artystycznych.
1. Żywe słowo i teatralne formy pracy:
- recytacje wierszy ulubionych poetów ( w tym konkursy recytatorskie, np. „Brzechwa dzieciom”),
- teatr samorodny: scenki rodzajowe, naśladownictwo zwierząt, wykonywanych czynności codziennych, zawodów,
- inscenizacje: inscenizacje wyrazów, szarady inscenizowane, inscenizacja przysłów, inscenizacja zagadek, inscenizacja wierszy, inscenizacja baśni i bajek,
- teatr cieni,
- teatr lalek.
2. Zajęcia plastyczne:
- dekoracje okolicznościowe w świetlicy,
- elementy scenografii – wykonanie dekoracji i strojów do inscenizacji,
- prace tematyczne różnymi technikami (mogą być grupowe): rysowanie
ołówkiem, węglem, patykiem, świecą; wysypywanki z piasku, układanki z kamyków i nasion, kolorowe wydrapywanki; malowanie kredkami, akwarelą i plakatówką; malowanie na szkle, itd.
- prace z różnych materiałów: ze słomy, z szyszek, z zasuszonych liści, kwiatów, traw i nasion, z kasztanów i żołędzi itp.
- papieroplastyka, m.in. orygami,
- konkursy i wystawy plastyczne.
3. Zajęcia umuzykalniające:
- nauka piosenek,
- zabawy ze śpiewem,
- tańce,
- zabawy taneczne: rytmiczne ruchy taneczne z przedmiotami takimi jak piłki, parasole, kolorowe chusty itp.; jedni tworzą „muzykę” śpiewając, gwiżdżąc, klaszcząc, pozostali tańczą; taniec z prześcieradłem ( lub inną kolorową płachtą) – falujemy nim w rytm muzyki; taniec z gumą; taniec na krzesłach – poruszanie się na krzesłach w rytm muzyki.
Niewymuszone gry i zabawy dostarczają dzieciom dużo radości, właściwie przeprowadzone powinny być dla dzieci atrakcyjne i budzić ich ciekawość, powinny wprowadzać w dziecięcym zespole pogodną i przyjazną atmosferę, przepędzać nudę.
Gry i zabawy oddziaływają wychowawczo i kształcąco na dzieci i młodzież, przyczyniają się do rozwoju dodatnich cech charakteru i woli dziecka; wyrabiają takie cechy, jak cierpliwość, zaradność, wytrwałość, odwagę, odporność na trud, zmęczenie
i ból.
Gry i zabawy rozwijają myślenie dziecka, pamięć, spostrzegawczość, uwagę, orientację, wyobraźnię, inwencję twórczą. Wzbogacają skalę przeżyć i przyczyniają się
do harmonijnego rozwoju dziecka.

LITERATURA:

1. Barczak W., Organizacja czasu wolnego w świetlicy szkolnej. „Życie Szkoły”, nr 4/2002 2. Felistak A., Gry i zabawy na placówkach wychowania pozaszkolnego. Warszawa 1966
3. Griesbeck J., Zabawy dla grupy. Kielce 1999
4. Haładyn A., Wskazówki metodyczne dla wychowawców świetlic szkolnych, Łódzkie inspiracje oświatowe .Poszukiwanie innowacyjnych rozwiązań w działalności świetlic szkolnych. Materiały metodyczne, Łódź 1991
5. Kałabun E., N. Sudol, Czy hańbi praca w świetlicy?” Problemy Opiekuńczo – Wychowawcze”, nr 6/2002
6. Maliszak J., W poszukiwaniu zimy, czyli wyprawa do Krainy Wiecznych Lodów – scenariusz zajęć świetlicowych przeprowadzonych metodami pedagogiki zabawy. „Grupa i Zabawa”, nr 3/2001
7. Portmann R., Gry i zabawy przeciwko agresji. Kielce 1999
8. Rojewska J., Grupa bawi się i pracuje .Zbiór grupowych gier i zabaw psychologicznych. cz. II. Wrocław 2000
9. Tokarczuk O. (red.), Grupa bawi się i pracuje. Zbiór zabaw i ćwiczeń psychologicznych. cz. I. Wrocław 1994
10. Wiechowie A. i Z., Poradnik dla wychowawców świetlic szkolnych, Warszawa 1986
11. Więckowski R., Pedagogika wczesnoszkolna. Warszawa 1998
12. Zasadni M., http:// www.sp9.tbg.net.pl/gscen.html., (pobrano: 14.02.2006 r.)
13. Ziel Z. (red.), Wychowawcy świetlicy, cz. I. Materiały metodyczne, Jelenia Góra 1995
14. Żelazkiewicz M., Zajęcia pozalekcyjne i opiekuńcza działalność szkoły, Warszawa – Poznań 1974

Opracowała: Elżbieta Grczyk, nauczyciel świetlicowy SP 182 w Łodzi