Praca nauczyciela przedszkola nad kształtowaniem zainteresowań książką u dzieci

1.4 Praca nauczyciela przedszkola nad kształtowaniem zainteresowań książką u dzieci

Literatura piękna jest tworzywem, które może pełnić funkcję stymulującą w wieku przedszkolnym. Może się stać pomostem, między tym, co znane, a tym, co nieznane. Obok funkcji poznawczej, teksty literackie mogą pełnić funkcję ludyczną, rozwijać wyobraźnię oraz wrażliwość estetyczną, kształcić uczucia i wolę, przekazywać wiedzę na temat zjawisk wchodzących w zakres kultury narodowej.
Budzenie motywacji czytelniczych, przygotowanie dziecka do tego, aby w przyszłości stało się czytelnikiem dojrzałym, zdolnym świadomie wybierać i oceniać książkę, rozwijać określone gusty i zainteresowania literackie, obcować z dziełem literackim w sposób samodzielny, refleksyjny i twórczy, to podstawowy cel różnorodnych zabiegów podejmowanych w pracy przedszkola w dziedzinie wychowania literackiego.
Stałe kontakty z utworami literackimi z zakresu poezji i prozy wraz z ilustracjami budzą wrażliwość estetyczną dziecka, a jednocześnie sprzyjają rozwijaniu postaw twórczych, wyzwalaniu form ekspresji słownej, plastycznej i innych. To jedno z zadań przedszkola prowadzi do osiągnięcia dojrzałości czytelniczej.
Praca z książką w placówkach przedszkolnych może mieć różne formy organizacyjne i odbywać się w czasie:
- kontaktów indywidualnych,
- kontaktów z niewielkim zespołem dzieci,
- zajęć z całą grupą.
Jak wiadomo, młodsze przedszkolaki cechuje duża wrażliwość emocjonalna, potrzeba ruchu i zabawy, częstej zmiany pozycji ciała, brak umiejętności koncentracji uwagi, krótkotrwałe zaciekawienie zdarzeniem czy przedmiotem, niewielki zasób pojęć i doświadczeń. Ich mowa i myślenie znajdują się w fazie sytuacyjnej. Uwzględniając te możliwości, trzeba organizować wiele indywidualnych kontaktów dzieci z książką lub pracę z niewielkim zespołem, a dopiero w oddziale czterolatków pierwsze zajęcia z całą grupą, trwające 10 – 15 minut. Dłuższe zajęcia z całą grupą (ok.15-30 minut) można organizować z dziećmi pięcio- i sześcio –letnimi.
Oczywiście w dalszym ciągu wśród starszych przedszkolaków wiele miejsca zajmują kontakty z książką w „kącikach książki” – indywidualne oraz w małych zespołach.
Nauczyciel inicjuje, na przykład, rozmowę z wybranymi dziećmi na temat znanego już utworu, organizuje wspólnie oglądanie ilustracji, zachęca je do własnych wypowiedzi itp.
Inwencji i znajomości wychowanków wymaga zastosowanie odpowiednich metod pracy z książką lub czasopismem.
W pracy przedszkola stosuje się różne metody oddziaływania pedagogicznego – słowne, oglądowe i czynne. Metody kontaktowania dziecka z utworami literackimi są związane z różnymi formami aktywności dziecięcej. Nauczyciele, przekazując dzieciom treść utworu, starają się wywołać przeżycia literackie, wysunąć w związku z utworem pewne problemy do rozwiązania, zachęcić do podejmowania różnych działań.
Nauczyciele w przedszkolu:
- opowiadają i czytają dzieciom wybrane utwory, posługując się środkami żywego słowa, starając się doskonalić umiejętność uważnego słuchania tekstu;
- rozmawiają z dziećmi na temat treści poznanego utworu, zachęcają do oceny bohaterów, określenia miejsca i przebiegu akcji, zwracając uwagę na jego wymowę moralną;
- czytają i wygłaszają wiersze oraz uczą ich dzieci;
- starają się poprzez książki inicjować różne formy działania i ekspresji dzieci;
- inicjują inscenizowanie utworów literackich;
- organizują oglądanie ilustracji w książkach i czasopismach dziecięcych, zwracając uwagę na ich związek z tekstem, obserwacjami i przeżyciami dzieci;
- uczą korzystania z przedszkolnej biblioteczki, kształtując postawę przyszłego czytelnika .
Nauczyciel polecający dziecku określoną pozycję literacką musi pamiętać, aby dopasować lekturę do możliwości odbiorczych dziecka. Ponadto, w przekazywaniu tekstu jedną z podstawowych ról odgrywa żywe słowo narratora, odpowiednie zastosowanie tempa i siły głosu, jego wysokości, barwy, akcentu, wyraźnej artykulacji.
Rola nauczyciela w dążeniu do utrwalania u dzieci nawyków kontaktu z książką jest nie podważalna.
O tym, jak w środowisku rodzinnym zmalało czytelnictwo na rzecz zwiększonego kontaktu z telewizją pisze D.Doskocz. W swojej pracy pedagogicznej zaobserwowała, że telewizor zajmuje ważne miejsce w rodzinie, zastępując codzienny nawyk czytania dzieciom w domu .
Na zebraniach z rodzicami starała się ich zachęcić do czytania dzieciom książek w zamian za godziny spędzane przy ekranie telewizyjnym.
W tym celu zgromadziła pokaźny zbiór literatury i w przedszkolu codziennie czytała wybrane przez dzieci wiersze, baśnie i opowiadania. Zdarzało się, że przez kilka dni czytała ten sam wiersz lub fragment utworu. Po pewnym czasie dzieci zaczęły prosić o książeczki do domu.
Następnie, przeprowadziła konkurs pt. „Mój ulubiony bohater” – na który zaprosiła rodziców dzieci. Oto przebieg tego konkursu:
Cel ogólny – rozwijanie zainteresowania literaturą dziecięcą.
Cele operacyjne –
- dziecko zna ważniejsze utwory literatury dziecięcej;
- chętnie wypowiada się na temat znanych utworów;
- ma swoich ulubionych bohaterów;
- potrafi zrozumieć tekst zagadki i podać jej rozwiązanie;
- układa z rozsypanki wyrazowej wyrazy.
Środki dydaktyczne – zestaw pytań, karty z napisem TAK, NIE, układanki obrazkowe, tytuły bajek wraz z ilustracjami, układanka literowa, różne rekwizyty (pantofelek, strzelba, mak w misce, koszyczek, piórka, jajko, kot pluszowy, woreczek, kolorowa fasolka w miseczkach, pojemniki na klocki (jako punkty).
Przebieg konkursu –
Odpowiedzi na pytania -
Dzieci są podzielone na 2 drużyny : „Czerwone kapturki” i „Koty w butach”. Każda drużyna losuje koperty z pytaniami. Przedstawiciele drużyn udzielają odpowiedzi na pytania przeczytane przez nauczycielkę.
Jako pierwsza odpowiada drużyna „Kota w butach”:
- Kogo spotkał Czerwony Kapturek w lesie ?
- Czym Kopciuszek pojechał na bal?
- W jakiego ptaka zmieniło się brzydkie kaczątko?
Odpowiada drużyna „Czerwonego Kapturka”:
- Do kogo mama wysłała Czerwonego Kapturka?
- Kto pomagał Kopciuszkowi przebierać mak?
- Co stało się z czarownikiem zamienionym w mysz?
Prawidłowe odpowiedzi są nagradzane owacjami i punktami.
Tak czy nie? – jest to konkurs na odpowiedzi bez słów.
Nauczycielka czyta pytania z kopert wylosowanych przez drużyny, a zadaniem dzieci jest podniesienie kartonu z napisem tak lub nie.
Odpowiada drużyna „Czerwonego Kapturka”:
- Brzydkie kaczątko zmieniło się w pięknego indyka.
- Czerwony Kapturek nosił na głowie czerwoną czapeczkę.
- Janek ożenił się z księżniczką i zamieszkał w zamku.
- Kopciuszek wracając z balu zgubił korale.
Odpowiada drużyna „Kota w butach”:
- Kot w butach nosił na głowie beret.
- Z brzydkiego kaczątka wyrósł piękny łabędź.
- Biedny Kopciuszek musiał ciężko pracować.
- Wilk połknął myśliwego.
Układanka obrazkowa –
Zawodnicy z każdej drużyny losują koperty, w których znajdują się pocięte ilustracje przedstawiające scenki z bajek. Zadaniem drużyny jest ułożenie obrazka na stoliku.
Rozpoznawanie rekwizytów –
Zmiana zawodników. Ich zadaniem jest rozpoznawanie za pomocą dotyku przedmiotów ukrytych w woreczku.
Dobieranie tytułów –
Są tu obrazki z czterech bajek. Dzieci mają za zadanie dobrać właściwy tytuł do obrazka.
Układanka literowa –
Do tej dyscypliny wybrane zostały dzieci, które umiały czytać. Ich zadaniem było ułożenie z liter umieszczonych w kopertach wyrazu „Kopciuszek”.
Oddzielanie ziarenek – zadanie sprawnościowe.
Tak jak Kopciuszek oddzielał mak od popiołu, dzieci oddzielają ziarenka fasoli czerwonej od białej.
Baśń – niewielki utwór o treści fantastycznej odgrywa duże znaczenie w przygotowaniu dzieci do odbioru literatury pięknej.
Dzięki bogactwu i różnorodności treści oraz postaci, rozbudza zaciekawienie przedszkolaków i może stanowić punkt wyjścia do wielu działań poznawczych.
Oto przykład takiego działania:
„Dzieci słuchały uważnie baśni Calineczka. W momencie, kiedy jaskółka ratuje Calineczkę przed ślubem z kretem – nastąpiła przerwa w czytaniu i nauczycielka zadała pytanie: dokąd odleciały jaskółka i Calineczka? Odpowiedź – „Do ciepłych krajów” zmobilizowała dzieci do wyszukania na mapie miejsca w którym rozgrywała się ta akcja utworu.
Kolejnym problemem, którym zajęły się dzieci były ptaki – w szczególności jaskółki. Dzieci poszukiwały informacji na ich temat w dostępnych w przedszkolu albumach i encyklopediach przyrodniczych” .
Dzieci w wieku przedszkolnym mają wiele ulubionych książek i ukochanych literackich bohaterów do których bardzo chętnie wracają. A zadaniem nauczyciela jest podtrzymywać te upodobania.

A oto następujące przykłady zabaw z dziećmi:

Inscenizacja z wykorzystaniem fragmentów książki A. A. Milne`a „Kubuś Puchatek” w przekładzie I. Tuwim:
Do inscenizowania można wykorzystać fragment, jak spuchnięty z przejedzenia Kubuś nie może wydostać się z nory gościnnego Królika, scena porwania Maleństwa i kąpieli Prosiaczka, czy fragment o urodzinach Kłapouchego. W czasie inscenizacji dobrze jest wykorzystać pacynki i proste rekwizyty. Góreczkę z norą królika można wykonać z papieru do pakowania odpowiednio pomalowanego, słoik miodu przyniesiemy ze spiżarni, cebrzyk do kąpania Prosiaczka wykonamy z brystolu lub kartonu, mydło i gąbkę wypożyczymy z łazienki, prezenty na imieniny Kłapouchego wykonają dzieci. Można również przygotować planszę sytuacyjną i zaprezentować kolejno książkowe postacie, mówić o ich upodobaniach lub opowiadać wybraną przygodę – np. Sowa Przemądrzała mieszka w Stumilowym Lesie i lubi rozmyślać. Gdy ktoś do niej dzwoni lub kołacze mówi: „Proszę nie przeszkadzać, właśnie rozmyślam”. Zna słowa, których inni nie rozumieją. Ciekawa jestem (tu można zwrócić się do dzieci), czy wy zrozumiałybyście (wymienić trudne słowo z repertuaru Sowy), bo Kubuś nie rozumie. Sowa mówi: „Najczęściej praktykowane postępowanie”, Puchatek
powtarza: „Najgęściej polukrowane postękiwanie”. W ten sam sposób
można przedstawić pozostałych bohaterów .

Gry dramatyczne – wykorzystanie fragmentów powieści A. A. Milne`a „Kubuś Puchatek”:
Dzieci mogą bawić się w gubienie Tygrysa, polowanie na słonia, tropienie śladów Łasicy, urządzanie przyjęcia na cześć dzielnego Kubusia Puchatka, który uratował Prosiaczka podczas powodzi. Dobrze jest bawić się z nimi w pieczenie ciastek na przyjęcie. Warto śpiewać Misiowe mruczanki, pełne humoru „Jak to miło chmurką być. Niebem płynąć jak po wodzie”. Dziecko może z nami wypowiadać słowa piosenki lub zachęcone komponować do niej własną melodię .
Drama, zabawy manualne, słuchanie baśni – „Królowa Śniegu” H. Ch. Andersena:
- Podróż w krainę baśni. Nauczycielka wchodzi do sali z zimowymi dekoracjami, w której jest pałac Królowej Śniegu.
- Spotkanie w kręgu. Nauczycielka zaprasza dzieci do kręgu i proponuje podróż do królestwa Królowej Śniegu.
- Wyobrażenia dzieci na temat Królowej Śniegu nauczycielka zapisuje wypowiedzi dzieci na papierze.
- Zaproszenie do pałacu Królowej Śniegu. Nauczycielka zaprasza dzieci do pałacu. Potem je zatrzymuje i pyta: „Gdyby nagle otworzyły się wrota pałacu, to ....”
- Propozycja wysłuchania fragmentu utworu imitującego otwieranie drzwi i kroków. Dzieci mówią, co sobie wyobrażały
słuchając kroków. Nauczycielka proponuje otworzyć wrota pałacu. Dzieci spostrzegają paczkę – prezent i snują różne przypuszczenia na
temat zawartości. W paczce zawarty jest list z określeniem zadań dla dzieci.
- Zza pałacu wysypują się gwiazdki. Zadaniem dzieci jest pozbierać tyle gwiazdek, jaką cyfrę pokazuje kartonik.
- Bal kostiumowy u Królowej Śniegu. Dziewczynki są śnieżynkami, chłopcy rycerzami.
- Królewski napój mocy. Po skończonym balu nauczycielka w stroju Królowej Śniegu proponuje wypicie królewskiego napoju, który da moc równą królowej
( szklanki, słomki, mleko).
- Prace plastyczne (podział na grupy). Należy wykonać prace, które dzieci chciałyby podarować Królowej.
- Spotkanie przy lodowym drzewie – w nagrodę za wykonaną pracę nauczycielka proponuje poczęstowanie się soplami – cukierkami. .
Przykłady zabaw na podstawie fragmentu „Cudaczek – Wyśmiewaczek” J. Duszyńskiej:
Wyprawa po ciszę. Dzieci idąc wsłuchują się we wszystkie odgłosy, jakie słyszą i nazywają je.
Widziałem ... Dzieci uzupełniają czasownik tyloma zwrotami, ile przyjdzie im na myśl.
Wykonanie określonych zadań: „Czy potrafisz odszukać kogoś, kto ma taki sam kolor oczu, jak ty”? „Czy znajdziesz osobę, której imię zaczyna się na taką samą głoskę jak twoje?” „Czy znajdziesz kogoś, kto ma ubranie koloru zielonego?”.
Spacer w najbliższym otoczeniu, by szukać miejsca do bezpiecznej zabawy.
Relaksacja. Wyobraź sobie, że jesteś nad wodą. Rozluźnij się, wyprostuj, nabierz garściami wody i sprawdź, jak pięknie pachnie.
Słuchanie czytanego tekstu przez nauczycielkę „Cudaczek – Wyśmiewaczek” i „Panna Obrażalska”.
- Krótka rozmowa na temat przeczytanej historii.
- Kto jest moim najlepszym kolegą?
- Jak zachowuję się wobec innych?
- Czy potrafię bawić się ze wszystkimi?
Zabawa w wyobraźnię. Odpowiedz na pytanie: „Jaki jestem dla innych?”
- Miło mi jest, gdy,...
- Cieszę się, gdy,...
Doprowadzenie do wniosku, że: nie można pochopnie oceniać postępowania
innych .

Odkrywamy zawartość książki:
Nauczyciel zapowiada czytanie książki. W zależności od upodobań i sytuacji książkę (lub jej rozdział) można przeczytać jeden lub kilka razy;
- jeśli książkę czytamy w ciągu jednych zajęć, nauczyciel nie komentuje szczegółowo obrazków; temu celowi poświęci następne zajęcie.
- jeśli książka ma być czytana w ciągu więcej niż jednych zajęć, nauczyciel zachęci dzieci do uważnego oglądania obrazków i wyszukiwania szczegółów usłyszanych w czasie głośnej lektury lub odkrywania dodatkowych elementów.
Po każdych zajęciach następują prace plastyczno – konstrukcyjne.
Porównanie dwóch książek:
Nauczyciel przedstawia nową książkę, na przykład „Księżniczkę na ziarnku grochu”. Dzieci oglądają okładkę i starają się wymyślić odpowiadającą jej historyjkę. Następnie, nauczyciel opowiada historię opisaną w książce.
Potem dzieci porównują okładki obydwu książek, napisy na nich, zgadują, który z nich jest tytułem, gdzie jest nazwisko autora, oglądają układ stron.
Dalsze porównanie pozwala znaleźć jeszcze inne podobieństwa i różnice między dwiema okładkami.
Składanie tytułu:
Pokazujemy dzieciom, podzielonym na małe grupki, etykietki „Księżniczka” i „grochu” pytając, czy te wyrazy stanowią cały tytuł. Kiedy dzieci się wypowiedzą, pokazujemy okładkę, aby odnalazły brakujące elementy.
Teraz dzieci składają tytuł z etykietek nauczyciela, a następnie rozdajemy im po cztery małe etykietki prosząc, aby przyklejając je na kartce papieru same złożyły tytuł.
Tę samą pracę wykonujemy z tytułem drugiej książki podczas następnego zajęcia .
Wiele jest działań, które podejmuje się w celu kształcenia zainteresowania czytelniczego dzieci.
Najbardziej znaną akcją jest „Cała Polska czyta dzieciom”. Inne akcje Fundacji, takie jak „ Urodziny Kubusia Puchatka”. „Mikołajki z Mikołajkiem”, tworzenie listy książek rekomendowanych do czytania oraz kasety wideo z materiałami promocyjnymi kampanii znalazły szerokie uznanie społeczne.
W chwili obecnej w kraju działa wielu koordynatorów lokalnych, liderów i wolontariuszy, dzięki którym kampania „Cała Polska czyta dzieciom” dociera niemal do wszystkich.
Praca liderów i koordynatorów polega na propagowaniu akcji wśród społeczności lokalnej, ale przede wszystkim na codziennym czytaniu dzieciom przez 10 – 20 minut. Dla niektórych dzieci jest to jedyna okazja do kontaktu z książką .
Zaprezentowane przykłady pokazują, że praca z tekstem literackim może być ciekawa i kształtować zainteresowania czytelnicze dzieci przedszkolnych.
Nie bez znaczenia jest fakt, że wyobraźnia dziecka jest wzbogacana przez kontakt z literaturą. Ucząc się tekstów literackich, zarówno poetyckich jak i prozatorskich, biorąc udział w inscenizacjach dzieci uruchamiają wyobraźnię i wzbogacają słownictwo. Warto na tym etapie zachęcać do samodzielnego budowania króciutkich tekstów. Literatura dziecięca, licząca się z właściwościami psychiki swoich odbiorców, ułatwia kształtowanie postawy odbiorczej, jak i czynnej, wyrażającej się w ekspresji odtwórczej, wynikającej z własnej pomysłowości.