Psychologiczna charakterystyka dziecka 4-letniego

PSYCHOLOGICZNA CHARAKTERYSTYKA DZIECKA 4 – LETNIEGO
ROZWÓJ FIZYCZNY
Każde dziecko rozwija się w swoim tempie, w różnych warunkach środowiskowych i znacznie się różni od swoich rówieśników zarówno pod względem fizycznym jak i psychicznym. Jednak u wszystkich dzieci pomiędzy 3 a 7 rokiem życia zachodzą zmiany, które pozwalają wyodrębnić ten okres od innych okresów rozwojowych.
U dzieci 4 – letnich, obserwujemy duże dysproporcje ciała, to znaczy krótkie kończyny, zwłaszcza w stosunku do dużej głowy i dość wydłużonego tułowia. Kościec dziecka jest wrażliwy i giętki, a krzywizny kręgosłupa nie są jeszcze ustalone. Stawy cechuje duża ruchliwość, więzadła stawowe są słabe i rozciągliwe. Bardzo słaba jest też muskulatura. Włókna mięśniowe zawierają dużo wody, są wiotkie i cienkie niezdolne do silnych i długotrwałych skurczów, skutek czego dziecko jest niewytrzymałe na wysiłek fizyczny, męczy je jednostajna pozycja oraz monotonny i dłużej trwający ruch. W okresie przedszkolnym następuje rozwój i usprawnienie narządów wewnętrznych: serca, płuc, układu pokarmowego, których czynności coraz bardziej są zbliżone do funkcji organizmu dorosłego. Poziom hemoglobiny, liczba krwinek czerwonych i białych zbliża się do normy człowieka dorosłego. Przewód pokarmowy osiąga pełną sprawność trawienną, jest on jednak w wieku przedszkolnym bardzo wrażliwy na działanie czynników uszkadzających. Układ nerwowy rozwija się w wolniejszym tempie niż w pierwszych 3 latach życia, niemniej stale się doskonali jego budowa i funkcja. Rozwój struktury kory mózgowej polega na zmianach wielkości powierzchni jej poszczególnych półkul oraz na doskonaleniu się budowy komórek nerwowych. Wzrasta również masa mózgu oraz ogólna zdolność pracy komórek nerwowych i ich połączeń między ośrodkami nerwowymi. Można to zaobserwować śledząc ruchy i pracę rąk dzieci trzyletnich i sześcioletnich. Mimo dużych postępów w rozwoju systemu nerwowego w wieku przedszkolnym, rodzice wciąż jednak muszą się liczyć z jego słabością i męczliwością. Dzieci w okresie przedszkolnym reagują szybko i silnie na bodźce otoczenia, mają jednak trudności w panowaniu nad swoimi impulsami i nastrojami.
ROZWÓJ MOTORYCZNY
Rozwój ruchowy dziecka w wieku przedszkolnym jest mniej gwałtowny i szybki niż w poprzednich okresach i cechuje go względna harmonijność. „Dziecko stopniowo doskonali zarówno swe ruchy podstawowe, lokomocyjne, jak też ruchy warunkujące sprawne wykonywanie czynności na przedmiotach”. W wieku od 3 do 4 lat przeważają u dziecka ruchy powodowane dużymi grupami mięśniowymi. Przejawia się to u młodszych przedszkolaków szerokimi, zamaszystymi ruchami całych ramion podczas czynności wymagających jedynie ruchów dłoni. „W okresie przedszkolnym następuje dalszy rozwój i doskonalenie się ruchów narzędziowych, co wydatnie wpływa na wzrost samodzielności i zaradności dziecka”. Dzięki rozwojowi sprawności motorycznych, a szczególnie lokomocyjnych doskonali się czynność biegania, gdyż jego podstawą jest dobrze opanowany i zautomatyzowany nawyk chodzenia. W tym okresie wydatnie wzrasta długość kroku przy bieganiu oraz rozwija się technika biegu
ROZWÓJ PROCESÓW POZNAWCZYCH
W wieku przedszkolnym wzrasta wydatnie wrażliwość poszczególnych analizatorów na rozmaite podniety zewnętrzne oraz na bodźce wewnętrznego środowiska organizmu. Szczególnie ważną rolę w nabywaniu przez dziecko doświadczenia spełnia zmysł wzroku i słuchu
WRAŻLIWOŚĆ WZROKOWA
Wiadomo, że dzieci potrafią wcześniej rozróżniać barwy, niż poprawnie je nazywać. Już 3-letnie dzieci rozróżniają podstawowe barwy widma: czerwoną, żółtą, zieloną, niebieską; np. dobrze odbierają według wzroku kolorowe papierki, jednak dopiero w wieku 5 lat większość dzieci używa trafnych określeń przymiotnikowych na oznaczenie tych kolorów. „Przejawem WRAŻLIWOŚCI SŁUCHOWEJ u dzieci w wieku przedszkolnym jest zarówno rozwój ruchu werbalnego to jest: zwiększona wrażliwość na dźwięki mowy ludzkiej, jak tez słuchu muzycznego, co wyraża się w coraz lepszej umiejętności rozróżniania tonów pod względem ich wysokości, siły oraz w zdolności do rozpoznawania różnorodnych szmerów”. Dzieci w tym wieku interesują się coraz bardziej melodią, lubią słuchać muzyki i potrafią śpiewać proste w układzie piosenki. Coraz lepsze dostosowanie ruchów ciała do charakteru słuchanej melodii świadczy o wzrastającym poczuciu rytmu, lecz także o doskonaleniu się wrażliwości kinestetycznej. Właśnie wrażenia mięśniowo-ruchowe umożliwiają dziecku wykonywanie ciągłych i płynnych ruchów przy muzyce.
EMOCJE I UCZUCIA
Wiek przedszkolny w porównaniu z wcześniejszymi okresami rozwojowymi cechuje wzbogacenie i różnicowanie życia uczuciowego. Dziecko w wieku przedszkolnym jest nie tylko impulsywne, skłonne do wyładowania swoich afektów, lecz także zmienne w swych uczuciach i nastrojach. Jego emocje szybko się wytwarzają, ale też szybko gasną, a raczej przeradzają się w inne, nawet krańcowo odmienne. Tę zmienność i nietrwałość nazywamy labilnością uczuciową.
ROZWÓJ AKTYWNOŚCI DZIECKA
Podstawową formą aktywności dziecka jest zabawa. Przybiera ona w wieku przedszkolnym różnorakie i bogate formy. Staje się czynnością bardziej samodzielną i twórczą w stosunku do zabawy małego dziecka. Od zabaw indywidualnych i samotnych, dzieci przechodzą do zabaw zespołowych, bawią się w grupie, ucząc stopniowo podporządkowywać swe życzenia i chęci projektom i postępowaniu innych dzieci oraz przyjętym z góry regułom i zasadom wspólnej zabawy. Wśród różnych rodzajów zabaw, które są dla dziecka mniej lub bardziej kształcące, należy podkreślić rolę zabaw tematycznych i konstrukcyjnych, które są najczęściej spotykane w działalności dzieci 4 – letnich. Zabawa tematyczna, polega na bawieniu się w coś lub w kogoś. Najpierw zabawy te składają się z czynności naśladowczych i odtwórczych, imitujących czynności dorosłych, lecz w związku z rozszerzaniem się orientacji dziecka w otoczeniu, ze stopniowym poznawaniem przez nie środowiska poza domem i najprostszych funkcji zawodowych ludzi dorosłych. Tematyka tych zabaw jest coraz bardziej urozmaicona, a ich przebieg wzbogacony o nowe składniki. W zabawach tematycznych dzieci używają przedmiotów i zabawek w znaczeniu symbolicznym – nadają im szczególny, umowny sens w zależności od celu i charakteru zabawy. Podobnie jak zabawy tematyczne, tak samo zabawy konstrukcyjne są najczęściej prowadzonymi zabawami przez dzieci w wieku przedszkolnym. Towarzyszą one dzieciom już od 2 roku życia, jednak ich rozwój przypada właśnie na wcześniejszy okres przedszkolny. Materiałem wykorzystywanym najczęściej w zabawach konstrukcyjnych są klocki różnego formatu i kształtu. Budowanie może mięć charakter zupełnie dowolnej i swobodnej działalności dzieci lub budowania według wzoru, którym jest bądź to rysunek płaski lub perspektywiczny, bądź to model z klocków ustawiony poprzednio przez osobę dorosłą. Budując z wyobraźni dziecko nie tylko kształtuje budowle, coraz bardziej kunsztowne, ale też czyni to w sposób coraz bardziej planowy i przemyślany. Dzieci często przystępując o budowania z planem często zmieniają pomysł w trakcie zabawy. Budowanie według wzoru jest trudniejsze, wymaga w większej mierze obserwacji analityczno – syntetycznych. Aby poprawnie odtworzyć podany model dziecko musi poddać go dokładnej analizie, wyodrębnić elementy składowe, dokonać ich klasyfikacji, zaplanować sposób postępowania
KONTAKTY SPOŁECZNE.
Głównym środowiskiem społecznym dziecka na tym etapie jest rodzina oraz przedszkole. Kontakty społeczne w rodzinie, to przede wszystkim kontakty z rodzicami, mają one ogromne znaczenie w rozwoju osobowości dziecka. Najbardziej ścisłe kontakty społeczne dziecka są z matką, która odgrywa dla niego zwykle najważniejszą rolę. Stosunek dziecka do matki zmienia się jednak stopniowo w miarę jak dziecko staje się coraz starsze. Wtedy, gdy 3 – latek jest jeszcze całkowicie od matki zależny, to 4 – latek jest dumny z matki, lubi się nią chwalić przed rówieśnikami. Na wzajemne stosunki między dzieckiem i rodzicami wpływają w dużej mierze postawy rodzicielskie. Warto jednak zauważyć, że dobrym i prawidłowym kontaktom dziecka z rodzicami sprzyja postawa akceptacji, która nie oznacza pobłażania we wszystkim, lecz otaczanie dziecka rozumną miłością. Inaczej układają się kontakty społeczne dziecka w przedszkolu. W środowisku przedszkolnym oprócz kontaktów pozytywnych wyrażających się w pomaganiu sobie nawzajem, współdziałaniem w zabawie, nawiązywaniem stosunków koleżeńskich, pojawiają się kontakty negatywne. ,, DO kontaktów negatywnych Anna Dzierżonka-Wyszyńska zalicza wszelkie stosunki mędzydziecięce występujące w związku z dominującym uczuciem zazdrości, niechęci, wrogości. Mogą one przejawiać się w działaniach przemyślanych lub przypadkowych, zmierzających przede wszystkim do osiągnięcia własnego celu, bez liczenia się z innymi, a zatem w działaniach o charakterze egocentrycznym czy egoistycznym”.
KSZTAŁTOWANIE OSOBOWOŚCI DZIECKA
W okresie dzieciństwa kształtują się podstawowe nawyki i sposoby zachowania się, ważne wzory osobowościowe. To właśnie wiek przedszkolny, to okres nabywania szerszych doświadczeń społecznych, może stać się okresem krytycznym dla rozwoju osobowości, chociażby ze względu na dużą wrażliwość emocjonalną dziecka na tym etapie rozwoju. ,, Jeśli rodzice i wychowawcy zapewniają dziecku w tym okresie życia warunki sprzyjające wytwarzaniu się u niego poczucia bezpieczeństwa, jeśli okazują mu przywiązanie uczuciowe, stwarzają podstawy zdrowia psychicznego i rozwoju osobowości zrównoważonej i społecznie dobrze przystosowanej”. Poczucie odpowiedzialności przez rodziców, mądra troska o dziecko decydują o zapewnieniu mu optymalnych warunków rozwoju i stwarzają podstawę do prawidłowego kształtowania się osobowości oraz uniknięcia poważnych trudności wychowawczych.

LITERATURA
• R. Przewęda. ,, Rozwój somatyczny” Warszawa 1981
• red. M.Żebrowaska. ,, Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży” PWN Warszawa1986
• Przetacznik- Makiełło-Jarża . ,,Psychologia rozwojowa” Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne Warszawa !977
• Dzierżonka – Wyszyńska. ,, Materiały do nauczania psychologii” PWN Warszawa 1969 tom 3