O dysleksji uwag kilka

Dysleksja jest to zaburzenie, które przejawia się niemożnością opanowania umiejętności czytania i pisania mimo dobrej inteligencji i dobrych warunków środowiskowych. Dysleksja jest nazywana specyficznymi trudnościami wczytaniu i pisaniu właśnie w odróżnieniu od trudności spowodowanych niską inteligencją czy zaniedbaniem.
U tych dzieci mogą wystąpić:
1. Zaburzenia spostrzegania wzrokowego i orientacji przestrzennej - występują wtedy trudności w rozpoznawaniu liter w wyrazach, w ujmowaniu form geometrycznych.
2. Zaburzenia w zakresie słuchu fonetycznego - trudności w analizie słów na sylaby i głoski jak również syntezie dźwięków mowy.
3. Zaburzenia sprawności manualnej - co utrudnia drobne ruchy przy pisaniu.
4. Zaburzenia gałki ocznej - utrudniają dziecku czytanie.
5. Zaburzenia dynamiki centralnego systemu nerwowego - dzieci te są ruchliwe, mają trudności z koncentracją uwagi, często są zalęknione, zahamowane.
Trudności te występują na wskutek nieprawidłowego funkcjonowania układu nerwowego, a w szczególności zaburzeń pamięci, opóźnień w rozwoju języka, kłopotów z orientacją, zaburzeń w postrzeganiu wzrokowym lub słuchowym. Uwarunkowania tych zaburzeń są różnorakie, np.:
- może to być dziedziczność,
- uszkodzenie układu nerwowego podczas ciąży, porodu lub we wczesnym dzieciństwie,
- zaburzenia hormonalne.
Dla określenia rodzaju poszczególnych trudności w czytaniu i pisaniu stosuje się na ogół 4 pojęcia: dysleksja, dysortografia, dysgrafia i hiperdysleksja.

Dysortografia to zaburzenie w pisaniu rozpoznawane wówczas, gdy występuje od początku nauki szkolnej u dziecka o prawidłowym rozwoju umysłowym, którego pismo wykazuje różnego rodzaju odstępstwa od prawidłowego zapisu wyrazów, w tym błędy ortograficzne, pomimo znajomości podstawowych zasad pisowni i odpowiedniej motywacji do poprawnego pisania.
Dysleksja to specyficzne trudności w czytaniu rozpoznawane u dziecka wówczas, gdy jest ono prawidłowo rozwinięte intelektualnie, a mimo to ma trudności z opanowaniem umiejętności czytania i w tym zakresie znacznie odbiega od średniego poziomu klasy, do której uczęszcza, i od przeciętnych umiejętności czytania osiąganych w jego wieku.
Trudności w czytaniu na ogół szybciej ustępują niż w pisaniu. Niemniej jednak część dyslektyków nie osiąga nigdy biegłości w czytaniu.
Dysgrafia to trudności w opanowaniu umiejętności pisania poprawnego pod względem graficznym. Objawy:
- niedokładności w odtwarzaniu liter, ich połączeń, niekształtność liter,
- niewłaściwe proporcje liter w obrębie wyrazów (zróżnicowanie wielkości),
- nierównomierne zagęszczenie pisma,
- niejednolite położenie pisma (nachylenie liter),
- litery "drżące" o niepewnej linii. Znaczne nasilenie tych cech powoduje, że pismo jest nieestetyczne oraz mało lub zupełnie nieczytelne
Hiperdysleksja– trudności w czytaniu ze zrozumieniem.
Dzieci "ryzyka dysleksji" czyli te z nieprawidłowych ciąży, porodu, nieharmonijnie rozwijające się powinny jak najwcześniej zostać objęte specjalną opieką, by łatwiej było zapobiec ewentualnym trudnościom szkolnym. Dlatego od najwcześniejszych lat należy obserwować dzieci by stwierdzić występowanie symptomów.

Objawy wskazujące na trudności o charakterze dyslektycznym: J. Augur w materiałach Brytyjskiego Towarzystwa Dysleksji przytacza następującą listę objawów, która uwzględnia zmiany symptomów zależnie od wieku dziecka.
Specyficzne trudności uczniów klas młodszych w czytaniu są następujące:
• czytanie „ niepewne”, „wymęczone”, szczególnie gdy dziecko czyta głośno,
• częste błędy w czytaniu: pomijanie wyrazów lub ich dodawanie, zniekształcanie i odczytywanie innych podobnych słów ( wskutek domyślania się na podstawie np. pierwszej sylaby lub kontekstu),
• pomijanie linii tekstu lub ponowne odczytywanie, częste gubienie miejsca, w którym dziecko czyta,
• niepewność w czytaniu podobnych wyrazów, zwłaszcza krótkich, np.: on-no, od-do, mi-im,
• trudności w dzieleniu dłuższych wyrazów na sylaby i łączeniu zgłosek w wyrazy we właściwym porządku ( sylaby są często gubione),
• pomijanie interpunkcji, przestawianie liter w wyrazie, co zmienia jego sens, np.: salka-skala,
• trudności w przyswojeniu tabliczki mnożenia, trudności w wyszukiwaniu najistotniejszej myśli w danym fragmencie tekstu.

Specyficzne trudności uczniów klas młodszych w pisaniu są następujące:
• słaby poziom prac pisemnych w porównaniu z odpowiedziami ustnymi, prace pisemne na niskim poziomie graficznym i estetycznym, liczne przekreślenia, kilkakrotne próby zapisania wyrazu, np.: jóż, jusz, iósz, prace bałaganiarskie,
• utrzymanie się trudności z różnicowaniem liter: b - p, d - b, p- g, , u - n, m - w,
• niewłaściwy dobór liter do głosek podobnych fonetycznie w wyniku ich niewłaściwego rozróżniania, np.: t – d, b – p, m – n,
• mylenie nazwy litery i głoski, np.: l – el, m – em, k – ka, j – jot,
• niewłaściwe stosowanie małych i wielkich liter – dziecko częściej używa tych drugich, gdyż czuje się pewniejsze w ich różnicowaniu ( szczególnie widoczne przy rozwiązywaniu krzyżówek, np. żarÓWKA),
• trudności w różnicowaniu wyrazów podobnie brzmiących, np.: noże – nosze, bąk – pąk – pęk,
• dodawanie, pomijanie lub niewłaściwe umiejscowienie liter lub słów,
• mylenie liter l – t – ł podczas czytania i pisania, np.: kotlet - koltel,
• złe rozmieszczenie pracy pisemnej w przestrzeni, niemożność zachowania marginesu, praworęczni często z każdą linijką tekstu coraz bardziej poszerzają odstęp z lewej strony lub obniżają linijki pisma,
• tracenie wątku podczas zapisywania opowiadania, brak lub niewłaściwe stosowanie interpunkcji.

Przedstawione wyżej specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu należy odróżnić od trudności, jakie ma każde dziecko , które rozpoczyna naukę czytania i pisania. Uczeń w okresie nauczania początkowego, tj. do końca trzeciej klasy, powinien czytanie opanować w takim stopniu , by było ono płynne( całymi zdaniami) i ze zrozumieniem.
Od tej pory bowiem ma być narzędziem do uczenia się innych przedmiotów. Ma dawać także przyjemność lektury wybranych przez siebie książek. Dzieci dyslektyczne w klasie czwartej albo jeszcze nie umieją czytać, albo
pozostają na etapie czytania elementarnego.
Każde dziecko z grupy ryzyka dysleksji powinno być zbadane przez lekarza pediatrę, który wykluczy inne schorzenia mające wpływ na naukę szkolną np. wada wzroku, słuchu, zaburzenia neurologiczne, itp. Kompleksowa pomoc dziecku dyslektycznemu wymaga współpracy specjalistów: psychologa, pedagoga i terapeuty pedagogicznego. Dziecko pozostawione samo sobie bez wsparcia rodziców i specjalistów narażone jest na pogłębienie się już istniejących trudności szkolnych, które w efekcie prowadzą do zaburzeń nerwicowych takich jak np. agresja, fobie szkolne, zniechęcenie, niska samoocena. Z drugiej jednak strony dysleksja nie oznacza dla ucznia taryfy ulgowej. Szkoła ma obowiązek traktować takiego ucznia inaczej niż rówieśników, ale pod warunkiem, że pracuje on nad przezwyciężeniem swoich trudności.

WSKAZÓWKI DLA RODZICÓW
Propozycja ćwiczeń sprawności manualnej i usprawniania poziomu graficznego.
- Rozwój ogólnej sprawności: rzucanie piłką, chwytanie piłki dwoma rękami , jedną, odbijanie piłki od podłoża, rzucanie piłki w górę, rzuty do celu lub do kosza, chodzenie stopa za stopa – po linii, odbijanie balonem.
- Kształtowanie umiejętności zwalniania napięcia mięśniowego. Naśladowanie różnych czynności dorosłych lub ruch zwierząt: przelot i odlot bocianów, ptaki uczą się latać, nauka pływania żabką, kołysanie się drzew na wietrze, pranie skarpetek, kreślenie kół w powietrzu itp.
- Rozwijanie ruchów precyzyjnych: lepienie z plasteliny lub ciasta, wydzieranki poszczególnych przedmiotów, obrazków z papieru, wycinanie na papierze złożonym, wycinanie po linii prostej, falistej kształtów geometrycznych, układanie i przyklejanie na kartonie wzorów z kolorowego papieru, tworzenie kompozycji z gotowych elementów, zamalowywanie prostych kształtów z gotowym konturem np.: kół, kwadratów, itp., zamalowywanie obrazków tematycznych, zagadki rysunkowe: łączenie kropek, obrysowywanie kształtów przedmiotów, szablonów przedstawiających owoce, zwierzęta, itp., kopiowanie rysunków o wyraźnych konturach, rysowanie w powietrzu, patykiem po piasku a następnie na papierze: rogów baranich, linii prostych, falistych, kresek pionowych, ukośnych, dymu, kół, ślimaka, chmurek itp., zwijanie wełny w kłębek, przyszywanie guzików, wiązanie kokardek, supełków, budowanie konstrukcji z klocków, gry zręcznościowe, zabawy manipulacyjne, zabawy z piaskiem, grochem, kaszą, wodą ( przesypywanie, przelewnie), majsterkowanie, przykręcanie śrub, łączenie drobnych elementów
Propozycja ćwiczeń analizy i syntezy wzrokowej.
Ćwiczenia na materiale obrazkowym:
- Segregowanie obrazków wg ich przeznaczenia. Serie obrazków , np.: rośliny, zwierzęta, dobieranie par, rozpoznawanie obrazków opisywanych słowami.
- Układanie wg zasady podobieństwa: dobieranie par jednakowych obrazków, dobieranie obrazka do schematu, domino obrazkowe, podobieństwo i różnice miedzy obrazkami.
- Rozumienie przedstawionej czynności: obrazki związane z wykonaniem kategorii czynności, obrazki przedstawiające podobne czynności.
- Układanie prostych historyjek: porządkowanie obrazków historyjki, dobieranie dobrych obrazków do podpisów.
- Składanie całości do części obrazków, dobieranie całości do części obrazka, układanie obrazków z części według wzoru i bez wzoru.
Ćwiczenia na materiale geometrycznym.
- Prawidłowe rozpoznawanie jednakowych kształtów, wielkości, kolorów: segregowanie figur według kształtu, wielkości, segregowanie figur w różnych kombinacjach (np.: kształt i kolor).
- Różnicowanie figur geometrycznych: dobieranie figur geometrycznych takich samych, jak na obrazku, rozpoznawanie ukrytych figur, proste układanki według wzoru przedmiotów znanych dziecku (np.: dom, choinka), tworzenie symetrycznych układów z kilku figur.
- Rozpoznawanie układów kreskowych: układanie kolorowych i niekolorowych szlaczków z poszczególnych elementów, dopasowywanie graficznych elementów do narysowanych obok schematycznych rysunków.
- Składanie figur z części: rozciętych trójkątów, prostokątów kwadratów wg różnych wzorów, składanie rozciętych kolorowych kompozycji z kształtów symetrycznych i niesymetrycznych,
- Odtwarzanych z pamięci uprzednio widzianych wzorów.
- Układanie wg instrukcji.
- Różnicowanie kształtów drobnych i litero podobnych: układanki z drobnych jednakowych elementów, układanki – mozaiki z graficznych elementów liter ( drukowane, pisane),
- Odtwarzanie kształtów zamkniętych, linii oraz ich układów: obrysowywanie figur geometrycznych, odrysowywanie przez kalkę, rysowanie kompozycji geometrycznych za pomocą szablonu, kolorowe wycinanki- układanie kompozycji, odrysowywanie przez kalkę szlaczków- kończenie zaczętych rysunków, odwzorowywanie szlaczków.
- Opracowywanie liter alfabetu: obrysowywanie szablonów literowych, wyszukiwanie takich samych liter i ich segregowanie, segregowanie na litery jednakowe, podobne i różne wpisane w poszczególne figury geometryczne, loteryjki literowe, wyszukiwanie w tekście liter i sylab, nakładanki bardzo podobnych wyrazów.
-
Propozycja ćwiczeń orientacji przestrzennej.
- Wyrabianie i utrwalanie orientacji przestrzennej w schemacie własnego ciała: utrwalanie określeń góra – dół, różnicowanie prawej i lewej strony ciała, wykonywanie ruchów pod „dyktando.
- Łączenie ruchów z obrazami wzrokowymi: chodzenie po narysowanej ścieżce, rysowanie przebytej drogi, chodzenie z zamkniętymi oczami stosownie do wskazówek, omijanie przeszkód na narysowanych planszach, np.; podczas jazdy samochodzikiem, werbalizacja relacji przestrzennej, np.: nad, pod, w , obok, przy, itp..
- Kierowanie się w działaniu schematami przestrzennymi i wyrabianie umiejętności prawidłowego różnicowania układów przestrzennych: układanie przedmiotów stosownie do polecenia, rysowanie figur pod dyktando, drogi w labiryncie, śledzenie linii, układanki obrazkowe, loteryjki z układami przestrzennymi, kopiowanie wzorów przez łączenie kropek z liniami.

Propozycja ćwiczeń koordynacji wzrokowo – ruchowej.
- Usprawnianie manipulacji przedmiotami: rozpoznawanie przedmiotów z zamkniętymi oczami, dopasowanie elementów o tych samych kształtach, rzucanie do celu.
- Kojarzenie doznań kinestetycznych z obrazami ruchowymi: kreślenie dużych płynnych linii, odtwarzanie kształtów geometrycznych - w powietrzu, na tablicy, papierze.
- Przyzwyczajanie do kontroli wykonywanego ruchu: kolorowanie dużych przestrzeni, kolorowanie konturów, rysowanie po śladzie, malowanie palcami, rysowanie prostych i krzywych linii pomiędzy coraz bardziej zwężającymi się granicami.
- Ćwiczenia dokładnej kontroli nad wykonywanym ruchem w odtwarzaniu symboli graficznych:
rysowanie przez kalkę elementów graficznych, odwzorowywanie kształtów litero podobnych w liniach, rozpoznawanie przedmiotów z zamkniętymi oczami, dopasowanie elementów o tych samych kształtach, rzucanie do celu.
- Ćwiczenia pamięci wzrokowej: po dłuższej obserwacji wzrokowej figury, przedmiotu dziecko z
pamięci odtwarza wzór przez układanie, rysowanie.
- Odszukiwanie w otaczającej rzeczywistości przedmiotów przypominających figury geometryczne.

Propozycja ćwiczeń usprawniających percepcję słuchową.
- wymienianie jak największej ilości wyrazów na podana głoskę, sylabę,
- pamięciowa nauka rymowanek, wierszyków, przysłów, piosenek, rozwiązywanie rebusów, zagadek, krzyżówek, powtarzanie wystukanych rytmów,
- rozwijanie podanych zdań, układanie melodii do podanych zdań, określanie miejsca głosek, sylab w wyrazach.

Propozycja ćwiczeń nad pamięcią, myśleniem i koncentracją uwagi.
- rozpoznawanie przedmiotów na pojedynczych obrazkach,
- rozpoznawanie przedmiotów na obrazkach złożonych, rozpoznawanie przedmiotów na obrazkach przedstawiających różne sytuacje,
- porządkowanie historyjek obrazkowych,
- dobieranie „dobrych” i „złych” obrazków do odpowiednich historyjek,
- czytanie prostych i krótkich opowiadań – po przeczytaniu proszenie dziecka o wyszczególnienie osób występujących w bajce, opowiadaniu, pytanie o czynności, które wykonują bohaterowie, częste zadawanie prostych pytań dziecku w różnych sytuacjach, np.: spacer, wizyta u znajomych.

Dziecku z ryzykiem dysleksji należy zapewnić atmosferę zrozumienia i akceptacji, bo tylko w ten sposób nie dopuścimy do nakładania się kolejnych problemów.
- Rodzice poprzez systematyczną pracę mogą pomóc dziecku. Nauka w domu nie musi mieć charakteru takiego jak ten w szkole. Rodzice mają do zaoferowania swoim dzieciom znacznie więcej: czytanie planu wycieczki, który zorganizowaliśmy na weekend, pieczenie słodkości zgodnie z przepisem zawartym w książce. Można także zaproponować dziecku wspólne czytanie ulubionej książki, z której każdy rozdział czytany jest głośno przez innego członka rodziny. Na koniec zostawiłam to co najważniejsze - odpowiednia motywacja do nauki. Ten temat ważny jest nie tylko kiedy pracujemy z dziećmi dotkniętymi problemem dysleksji, ale podczas pracy z każdym dzieckiem. Najważniejsze dla dzieci jest to, że chcemy z nimi być, wystarczy miłe słowo, ciepły uśmiech, drobny nawet gest w ich stronę i trochę cierpliwości. Ważne jest także urozmaicenie zajęć i czasu przeznaczonego na naukę. Przez zabawę także można wiele się nauczyć. Każde dziecko można zmotywować do nauki, trzeba tylko poszukać odpowiedniej formy.

Literatura:
1. Bogdanowicz M.: Specjalne trudności w nauce czytania i pisania. "TOPOS", Gdańsk 1990 r.
2. Gómiewicz E.: Pedagogiczna diagnoza specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu. Toruń 1995 r.
3. Kujawa E., Kurzyna M.: Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu. WSiP, Warszawa 1994 r.
4. Sawa B.: Jeżeli dziecko źle czyta i pisze. WSiP, Warszawa 1980 r.
5. Szurmiak M.: Podstawy reedukacji uczniów z trudnościami w czytaniu i pisaniu. WSiP, Warszawa 1987 r.
6. M. Bogdanowicz, O dysleksji, czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu – odpowiedzi na pytania rodziców i nauczycieli, Lublin 1995.
7. M. Bogdanowicz, Recepty na dobre czytanie i pisanie, red. W. Turewicz, Jak pomóc dziecku z dysortografią, Zielona Góra 2002.
8. M. Bogdanowicz, Integracja percepcyjno-motoryczna. Teoria – diagnoza – terapia, Warszawa 2000
9. W. Brejnak, Dysleksja, Warszawa 2003
10. W. Brejnak, Kocham i wychowuję: poradnik dla rodziców i nauczycieli, Warszawa 1993.
11. M. Dąbrowska, Moje dziecko jest dyslektykiem, Warszawa 2003
12. A. Rentflejsz-Kuczyk, Jak pomóc dzieciom dyslektycznym? Poradnik dla nauczycieli i rodziców, Warszawa 1999.


Opracowanie: mgr Katarzyna Jachacy