W jaki sposób akompaniator może przygotować ucznia do występu, aby straty spowodowane stresem były jak najmniejsze?

WSTĘP
Integralnym elementem edukacji muzycznej, instrumentalnej są wszelkiego rodzaju publiczne występy. Zaliczyć do nich można: audycje szkolne, koncerty poza terenem szkoły, konkursy i przesłuchania. Uczeń wielokrotnie stawiany jest wobec sytuacji, kiedy ma za zadanie wykonać publicznie przygotowany wcześniej program.
W przypadku większości uczniów sytuacja ta jest odbierana jako wysoce stresująca. W takich okolicznościach często da się zauważyć wpływ stresu na poziom wykonania repertuaru oraz ogólny spadek formy. Nawet program wyćwiczony perfekcyjnie może ucierpieć z powodu czynników związanych z nieprawidłowym przygotowaniem do występu.
Ogromną rolę w przygotowaniu ucznia do sytuacji koncertowej lub konkursowej (ogólnie rzecz biorąc – estradowej) pełni akompaniator. Bardzo często jest on osobą, która przejmuje rolę opiekuna, „couch’a” w miejsce pedagoga instrumentu głównego w ostatnich godzinach przed występem. Dzieje się to szczególnie podczas wyjazdów na konkursy muzyczne, kiedy to akompaniator staje się towarzyszem ucznia nie tylko na estradzie, ale także podczas podróży, czy wypoczynku.
W swojej praktyce jako nauczyciel-akompaniator często spotykałam się z sytuacją, kiedy na moich barkach spoczywało przygotowanie ucznia do poważnego występu na konkursie lub koncercie. Przygotowanie to miało charakter zarówno praktyczny (gra z akompaniamentem), jak też mentalny (opanowanie tremy, właściwe podejście do zadania, jakim jest występ publiczny). W takich momentach okazywało się, że nauczyciel-akompaniator jest również często osobą, w której uczeń znajduje wsparcie wobec wyzwania, jakim jest występ solowy na scenie.
Pianista towarzyszący uczniowi-instrumentaliście staje się wtedy w pełnym znaczeniu tego słowa „coachem”. Jak wynika z definicji – coach (z ang. coach – osobisty trener) – to osoba, która pomaga odkryć właściwą drogę do celu, używając do tego swoich umiejętności, doświadczenia życiowego, technik, narzędzi, jak również innych osób, z których doświadczenia może skorzystać.
Praca coach’a oparta jest na partnerskiej relacji i wzajemnym zaufaniu. Polega ona na obserwacji osoby pozostającej pod opieką w trakcie wykonywanej pracy, samoocenie, informacji zwrotnej i planowaniu nowych strategii postępowania.
Lista zadań, które może postawić przed sobą akompaniator podczas przygotowywania ucznia do występu zawiera wiele elementów. Poniżej znajduje się ich omówienie.

ODŻYWIANIE I SEN
O te dwa elementy oczywiście zadbają rodzice, niemniej akompaniator może mieć istotną rolę w przypominaniu o dopilnowaniu dziecka w tych sprawach.
W pracy muzyka, tak jak i w zawodzie sportowca, odżywianie stanowi nieodzowny element warunkujący powodzenie w osiągnięciu celu, jakim jest wykonanie zadania z sukcesem.
Trzeba zdać sobie sprawę, że jeśli jest się muzykiem – należy się do grupy osób o wyjątkowych, specyficznych potrzebach. Wykonując wielogodzinne ćwiczenia muzyk-instrumentalista spala dziennie 1,5-4x więcej energii niż przeciętna osoba o umiarkowanej aktywności fizycznej. Zwiększa się także zapotrzebowanie na składniki mineralne (zwłaszcza żelazo, magnez, wapń, sód), antyoksydacyjne i witaminy.
Ważnym elementem jest również picie dużej ilości czystej wody pomiędzy posiłkami.
Odpowiednia regeneracja sił pozostaje także nie bez znaczenia – prawidłowy wypoczynek i sen mogą zwiększyć wydajność organizmu o około 20%.

PRAWIDŁOWA POSTAWA
Pierwszym z elementów, na które należy zwracać uwagę przy ćwiczeniu jest prawidłowa postawa ucznia podczas gry. Koniecznością jest poświęcenie czasu na ewentualne korygowanie jej podczas prób. Należy przypilnować, aby oś ciała znajdowała się w prawidłowym położeniu, aby zachowana została właściwa pozycja kręgosłupa, niezależność głowy, dobrze podparte stopy. Nie należy i nie wolno blokować naturalnej aktywności dziecka – skłonności do biegania, skakania, „bujania się” na krześle, gdyż to buduje u niego poczucie ciała w przestrzeni niezbędne do prawidłowej gry na instrumencie. Zaburzona postawa ciała zmienia ułożenie stawów i mięśni, a to z kolei powoduje rozmaite blokady uniemożliwiające bezbłędne wykonanie utworu. Nie do przecenienia jest tu także rola swobodnego oddechu.

ERGONOMIA I EKONOMIA PRÓB
Poza postawą ważne jest także właściwe przeprowadzanie prób – każda z nich powinna odbywać się według schematu: rozgrzewka, wykonanie i ćwiczenie repertuaru, regeneracja i odpoczynek bezpośrednio po grze. Istotne jest również wyczucie akompaniatora w kwestii zastosowania przerw w pracy nad utworem, tak, aby uczeń nie był obciążony powyżej swoich możliwości.
Stałym i niemożliwym do przeoczenia elementem próby powinna być dbałość o ergonomię gry – dotyczy ona zarówno ucznia-instrumentalisty, jak i akompaniatora. W zależności od rodzaju instrumentu należy zwrócić uwagę bądź na ergonomię gry w postawie stojącej, bądź na rodzaj i usytuowanie miejsca do siedzenia. Niezmiernie ważne jest również właściwe oświetlenie, materiały nutowe (przygotowane w idealnym stanie, aby wykluczyć przykre niespodzianki podczas występu), stan instrumentu, akustykę sali.
Te elementy w istotny sposób wpływają na spokój i komfort podczas występu publicznego.

WYPOCZYNEK I REGENERACJA SIŁ
W okresie bezpośrednio poprzedzającym występ bardzo ważne jest pozostawienie uczniowi 48-godzinnego tzw. „okresu ochronnego”. W tym czasie musi nastąpić regeneracja psychiczna i fizyczna ucznia. Nie należy wówczas przeprowadzać zbyt forsownych prób – powinny się one odbywać w spokoju, na 60-70% możliwości dziecka, tak, aby stuprocentowe wykonanie przypadło na moment decydującego występu.

WIZUALIZACJA – WYOBRAŻENIE WYSTĘPU
Ostatnią dobę przed prezentacją publiczną uczeń powinien poświęcić na wizualizowanie swojego wykonania na estradzie, trening mentalny – powtarzanie w myślach danej czynności tak, aby zwiększyć w mózgu siłę połączeń synaptycznych, utworzyć pozytywną reakcję na myśl o wykonywaniu czynności, jaką jest gra.
Wizualizacja uwalnia od ograniczeń związanych z wykonywaniem utworu w rzeczywistości, eliminuje konieczność niepotrzebnych powtórzeń utworu na instrumencie, chroni przed przeciążeniami i wgrywaniem błędów.
Poza pomocą w wizualizacji występu, akompaniator może również spełnić ważną rolę podczas procesu neutralizacji myśli negatywnych, przydarzających się wielu uczniom. W chwili poprzedzającej występ dziecko ma skłonność do poddawania się myślom katastroficznym, generalizacji, myśleniu za innych i „przewidywaniu przyszłości” („na pewno mi się nie uda”, „nigdy nie zagram tego dobrze”, „wszyscy inni grają lepiej”, „ten juror mnie nie lubi, więc nie oceni mnie dobrze”, etc...)
W takiej sytuacji pomoc akompaniatora może polegać na umożliwieniu wyłożenia przez ucznia jego argumentów, wysłuchanie go, ale jednocześnie staranie się o urealnienie tych komunikatów, zrównoważenie i zneutralizowanie ich negatywnego wydźwięku.

TECHNIKI RELAKSACYJNE I KONCENTRACJA
W sytuacji, kiedy uczeń należy do grupy dzieci szczególnie obarczonych tremą i stresem estradowym powinniśmy zaproponować przed występem użycie którejś z technik relaksacyjnych. Najlepsze byłoby skonsultowanie się w tej sprawie z psychologiem i wspólne opracowanie technik, których stosowanie mogłoby przynieść wymierne efekty danemu uczniowi.

STAWIANE CELE
Akompaniator podczas pracy z uczniem może mu pomóc sugerując cele, do realizacji jakich należy dążyć podczas pracy nad utworem i przygotowania do występu. Ważne, aby cele były sformułowane w sposób czytelny, prosty, jasny i konkretny. Uczeń musi wiedzieć, do czego dąży, małymi krokami dochodząc do realizacji tych założeń. Należy dziecku wytłumaczyć, kiedy i po czym pozna, że osiągnęło cel. Stopień realizacji celów powinien być regularnie sprawdzany.

OSTATNIE PRZYGOTOWANIA
Podczas ostatnich chwil poprzedzających występ najistotniejszy jest brak spraw zakłócających ten dzień – przygotowanie wcześniej planowanego posiłku, odzieży, zaplanowanie godzin prób, ćwiczenia, wyjścia z domu na koncert.
W dniu, który poprzedza występ powinniśmy szczególnie zadbać o takie przygotowanie siebie i ucznia do swojego zadania, aby bezpośrednio przed graniem nic nie mogło zaburzyć naszego (i ucznia) spokoju. W związku z tym należy wcześniej zaplanować, co następnego dnia będziemy robili od rana, jakie posiłki i o której godzinie będziemy spożywali. Bardzo ważną rzeczą jest także przygotowanie nut oraz stroju, co pozwoli nam uniknąć niepokoju towarzyszącemu odkryciu np. pogniecionej koszuli lub też urwanego guzika na pięć minut przed wyjściem na koncert.

PODSUMOWANIE
Biorąc pod uwagę wszystkie powyżej opisane działania i stosując je w praktyce możemy mieć pewność, że nasza wielotygodniowa praca z uczniem nad przygotowaniem repertuaru na koncert lub konkurs nie pójdzie na straty. Przy zastosowaniu powyższych wskazówek minimalizuje się ubytki związane ze stresem, złym stanem zdrowia lub kiepską kondycją fizyczną oraz psychiczną ucznia. Uczeń ma szanse wykonać zaplanowany program na maksimum możliwości, jakie reprezentuje oraz osiągnąć zakładane wcześniej cele.

*******

Treść artykułu powstała w oparciu o wiedzę uzyskaną na szkoleniach pt: „Czego muzycy mogą się nauczyć od psychologa sportowego?” CENSA 2013, „Fizyczne i mentalne przygotowanie do występu” mgr Jadwiga Śmieszchalska CENSA 2015 oraz o własne obserwacje i doświadczenia.