Edukacja przedszkolna - rys historyczny oraz najnowsze tendencje w teorii i praktyce

Edukacja przedszkolna – rys historyczny oraz najnowsze tendencje w teorii i praktyce

Publikacja Anny Klim- Klimaszewskiej pt „ Pedagogika Przedszkolna- Nowa Podstawa Programowa”, jest cennym źródłem informacji o teoretycznych podstawach edukacji dzieci w wieku przedszkolnym, które stanowią podstawę oddziaływań metodycznych. W mojej pracy streściłam cztery pierwsze rozdziały książki , ukazałam także rys historyczny wychowania przedszkolnego w Polsce oraz najnowsze tendencje edukacji przedszkolnej w teorii i praktyce.

Edukacja przedszkolna jest w Polsce pierwszym etapem systemu kształcenia. Jej zadaniem jest pomoc rodzicom w sprawowaniu nad dziećmi opieki wychowawczej, ale przede wszystkim stymulowanie wszechstronnego rozwoju dzieci i przygotowanie ich do szkoły.
W swojej publikacji Anna Klim- Klimaszewska przedstawia teoretyczne podstawy edukacji przedszkolnej w połączeniu z rozwiązaniami praktycznymi. Wychowanie przedszkolne obejmuje dzieci od 3 do 5 lat. Najwięcej uwag i myśli sprawom wychowania przedszkolnego poświęcili Platon i Arystoteles, w Polsce natomiast temat ten został poruszony w epoce renesansu, m.in. przez A. Frycza- Modrzewskiego, który zalecał taki dobór zabaw i zajęć, aby dziecko nie spędzało pierwszych lat życia na próżniactwie, a zabawę łączyło z pracą. Erazm Gliczner twierdził, że umysł dziecka czteroletniego jest bardzo chłonny i może ono swobodnie uczyć się abecadła, , sylabizowania czy składania liter. Poglądy te podzielał także Mikołaj Rej. Program wychowania , który stawia wysoko ogładę towarzyską, wychowanie moralne i umiejętność zachowania się . Przestrzegał też rodziców przed stosowaniem zdrobnień, zalecał wyraźną mowę i stosowanie zasad gramatyki. Jan Jakub Rousseau ogromną wagę przywiązuje do rozwoju fizycznego dziecka. Ustawa Komisji Edukacji Narodowej zawierała wiele postulatów pedagogicznych dotyczących wychowania fizycznego, moralnego, obywatelskiego, patriotycznego. Poprzez wypełnianie obowiązków dziecko zdobywa odpowiednie prawa w rodzinie, uczy się je cenić i rozumieć.
Od 1977 roku wprowadzono powszechny obowiązek przedszkolny dla dzieci sześcioletnich. Ustawa z 19 marca 2009 wprowadziła obowiązek szkolny dla dzieci sześcioletnich i obowiązkowe przygotowanie przedszkolne dla dzieci pięcioletnich( do chwili obecnej nie ma obowiązku szkolnego dla sześciolatków). Współczesna koncepcja wychowania przedszkolnego zakłada wszechstronny rozwój osobowości dziecka , przejawiający się w sferze emocjonalnej, intelektualnej , wolicjonalnej, aktywności ruchowej, społecznej i poznawczej, w twórczości artystycznej i wrażliwości estetycznej. Dziecko w wieku przedszkolnym uczy się spontanicznie, naturalnie, w każdych okolicznościach, zgodnie ze swoimi zainteresowaniami. Drugi rodzajem uczenia się dzieci jest uczenie się pod kierunkiem dorosłego- działalność celowa, ukierunkowana. Potrzebą i motorem rozwoju osobowości dziecka, naturalną formą jego aktywności jest zabawa.. W ten sposób dziecko bogaci swoje słownictwo, wiadomości, rozwijają sprawności ruchowe, kształtują uczucia moralne, wrażliwość estetyczną oraz nawyki społecznego współdziałania. Istotnym jest również uczynienie wszystkich uczestników przedszkolnego procesu edukacyjnego – nauczycieli, rodziców i dzieci – współodpowiedzialnymi za ten proces.
Placówki wychowania przedszkolnego w Polsce działają na podstawie Ustawy z dnia 19 marca 2009 roku, zgodnie z którą może ono być placówką publiczną lub niepubliczną, mogą być zakładane i prowadzone przez gminę lub związek komunalny, państwo przekazuje subwencje na prowadzenie przedszkoli.Przedszkole jest bezpłatne w zakresie realizowania podstawy programowej, natomiast koszty wyżywienia ponosi rodzic. Przedszkole posiada swój statut opracowany przez radę przedszkola i podlega nadzorowi kuratorium oświaty. Maksymalna liczba dzieci w grupie nie może przekroczyć 25. W przedszkolach zatrudniani są nauczyciele z odpowiednimi kwalifikacjami. Obok przedszkoli publicznych funkcjonują także przedszkola niepubliczne , które mogą być zakładane przez osoby fizyczne, prawne, związki wyznaniowe itp.
Biopsychiczne podstawy wychowania przedszkolnego
Pod względem rozwoju psychicznego wyróżnia się trzy fazy : pierwszą od 3 do 4 lat, drugą od 5 do 5,5 lat i trzecią od 5,5 do 6 lat- odpowiada to potrzebom pedagogiki przedszkolnej i doborowi właściwych metod pracy wychowawczej w zależności od poziomu rozwoju. Natomiast rozwój fizyczny pozwala na wyodrębnienie dwóch grup wiekowych: młodszej- dzieci trzy i czteroletnie oraz grupy starszej dzieci pięcio- i sześcioletnie
Rozwój fizyczny i motoryczny dziecka w wieku przedszkolnym nie przebiega w sposób równomierny, między trzecim i czwartym rokiem życia , oraz między piątym i szóstym, tempo i rytm zmian rozwojowych są na ogół umiarkowane, natomiast między czwartym i piątym można zaobserwować wyraźne nasilenie procesów rozwojowych. Wtedy również można zauważyć doskonalenie czynności koordynacyjnych i pojętności.
Rozwój psychiczny dziecka w wieku przedszkolnym- dziecko przedszkolne cechuje emocjonalność i łatwość przechodzenia w stany krańcowe- od ożywienia i wesołości do przygnębienia i płaczu. Z wiekiem zakres odbieranych bodźców zwiększa się , a reakcje dziecka stają się świadome i ukierunkowane. W wieku przedszkolnym znacznie zwiększa się masa mózgu i doskonali jego struktura, dzięki temu rozwijają się procesy umysłowe i uczucia bardziej złożone. Dziecko w wieku przedszkolnym jest bardzo pobudliwe, , ulega sugestii, jest zmienne, łatwo się męczy i nuży, trudno mu zapanować nad sobą , bywa krzykliwe .
Procesy poznawcze dziecka w wieku przedszkolnym mają tło emocjonalne i odruchowy, mimowolny charakter, rozwijają się w toku aktywności dziecka i w kontakcie z otoczeniem. W trakcie rozwoju dziecko coraz lepiej orientuje się w otaczającym świecie , ale ma problemy z analizą i syntezą danych spostrzeżeniowych. Myślenie dzieci trzyletnich jest sytuacyjne i konkretne. Dalszy etap charakterystyczny dla wieku przedszkolnego to myślenie konkretno- wyobrażeniowe, stopniowo pojawiają się zaczątki myślenia abstrakcyjnego, słowno- logicznego, budzi się ciekawość poznawcza , pojawiają się pytania kierowane do dorosłych , zabawy badawcze, obserwacja przyrody i otoczenia, zainteresowanie grami dydaktycznymi. Uwaga dzieci młodszych jest krótkotrwała, motywem działania jest głównie potrzeba zabawy. Z wiekiem wzrasta umiejętność skupiania uwagi i koncentracji, następuje także rozwój ilościowy i jakościowy mowy, wzrasta znacznie liczba używanych przez dziecko słów, obserwuje się także postępy w zakresie gramatyzacji mowy, rozwija się umiejętność komunikowania się z ludźmi, rozmowy są bogatsze.
Rozwój emocjonalno- społeczny dzieci w wieku przedszkolnym- oprócz mimiki i ruchów do wyrażania uczuć włączają się reakcje werbalne, dzieci formułują oceny estetyczne i moralne. Coraz częściej reakcje uczuciowe przedszkolaka są odpowiednie do rodzaju i siły bodźców emocjonalnych. Dziecko jest raczej pogodne i pozytywnie nastawione do otoczenia, ale silnie angażuje się emocjonalnie w to co dzieje się wokół,sześciolatek umie rozpoznawać stany uczuciowe innych i dostosowywać się do nich. Najważniejsze dla dziecka jest w tym okresie zapewnienie bezpieczeństwa, miłości, stabilizacji uczuciowej oraz akceptacji i uznania.Dziecko w przedszkolu wdraża się do przestrzegania zasad współżycia w grupie, uczy się zachowywać w różnych sytuacjach przedszkolnych i pełni różne role społeczne. W młodszym wieku egocentryczne i subiektywne, nastawione na siebie, nie dzielą się zabawkami, nie potrafią planować. Powyżej piątego roku życia dzieci stają się bardziej uspołecznione, lepiej ze sobą współdziałają .
Podstawowe formy działalności dziecka w wieku przedszkolnym- najważniejszą z nich jest zabawa, dzięki której poznaje świat i stosunki społeczne, zaspokaja potrzebę aktywności, rozładowuje napięcia emocjonalne. Rodzaje zabaw: ruchowe( bieganie, skakanie), tropiące
( tropienie, szukanie, zdobywanie, łapanie), konstrukcyjne( budowanie z klocków, kamyków, patyków), tematyczne( w kogoś lub coś- zabawa w szpital)- często w ten rodzaj zabawy dziecko włącza fikcję, wyobraźnię), dydaktyczne- (mają rozwijać myślenie , spostrzegawczość, uwagę , umiejętność stosowania reguł i zasad), badawcze( ukierunkowują na aspekty estetyczne otoczenia, dzieci wykonują eksperymenty, doświadczenia), teatralne( dzieci uczą się poruszania w przestrzeni, słuchania, wypowiadania się współdziałania w zespole, rozwijania twórczej wyobraźni).
Niektóre zaburzenia w wieku przedszkolnym
- błędna wymowa: szeplenienie lub seplenienie, zmiękczanie spółgłosek sz,s, ż, cz, c, t, d, reranie, upraszczanie grup spółgłoskowych
- błędy płynności wypowiedzi
-wtręty spółgłoskowe lub samogłoskowe
- niezręczność ruchowa całego ciała
- niezręczność manualna
-zaburzenia lateralizacji
- zaburzenia w spostrzeganiu wzrokowym- wyodrębnianie części z całości lub scalanie w całość, trudność w odwzorowywaniu graficznym i przestrzennym kształtów geometrycznych i znaków graficznych
-zaburzone funkcje percepcyjno- motoryczne
Stymulowanie rozwoju dzieci w przedszkolu
Stymulowanie rozwoju dzieci jest jednym z podstawowych zadań przedszkola. Wiek rozwojowy nie zawsze pozostaje w zgodzie z wiekiem biologicznym. W przedszkolu spotyka się dzieci o fragmentarycznych zaburzeniach rozwoju psychoruchowego.. Mogą się przejawiać w sferze ruchowej, w sferze funkcji poznawczych oraz rozwoju emocjonalno- społecznym.. Czynnikami stymulującymi rozwój dziecka jest ujednolicenie oddziaływań i postępowania z dzieckiem w domu rodzinnym i w placówce przedszkolnej, dobranie i stosowanie odpowiednich technik oddziaływania w celu złagodzenia a nawet wyeliminowania określonych zaburzeń i ich skutków. Stymulowanie rozwoju dziecka przebiega najczęściej podczas zabaw i zajęć rówieśniczych z całą grupą poprzez indywidualizację zadań. Najważniejszym warunkiem w stymulowaniu rozwoju dzieci jest ich dogłębne i systematyczne poznawanie.. Najczęstszą metodą poznawania dziecka w przedszkolu jest obserwacja, rozmowa z rodzicami, wywiad środowiskowy oraz analiza wytworów dziecięcych. W celu stymulowania rozwoju rozwoju dziecka przedszkola publiczne organizują i udzielają dzieciom , ich rodzicom i nauczycielom pomocy psychologiczno- pedagogicznej. Zadania realizowane są we współpracy z rodzicami, nauczycielami, innymi pracownikami przedszkola, poradniami psychologiczno- pedagogicznymi, innymi przedszkolami. Korzystanie z pomocy psychologiczno-pedagogicznej jest dobrowolne i nieodpłatne. Formą zajęć są zajęcia korekcyjno- kompensacyjne, logopedyczne, terapeutyczne, zajęcia psychoedukacyjne dla rodziców, porady, konsultacje, warsztaty dla rodziców i nauczycieli. O objęciu dziecka zajęciami specjalistycznymi decyduje dyrektor przedszkola, ale wymagana jest zgoda rodziców na udział w tego typu zajęciach.
Podstawy funkcjonowania przedszkola
Wychowaniem przedszkolnym objęte są dzieci , od początku roku szkolnego w roku kalendarzowym, które kończą trzy lata, do końca roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 6 lat( za wyjątkiem dzieci, które posiadają orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego.Wychowanie przedszkolnego jest realizowane w przedszkolach, oddziałach przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz innych formach wychowania przedszkolnego.. Celem wychowania przedszkolnego jest wspomaganie i ukierunkowywanie rozwoju dziecka zgodnie z jego wrodzonym potencjałem i możliwościami rozwojowymi, w relacjach ze środowiskiem społeczno- kulturowym i przyrodniczym..Przedszkole realizuje podstawę programową wychowania przedszkolnego określoną przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania.Dziecko pięcioletnie jest zobowiązane odbyć roczne przygotowanie przedszkolne, w roku kalendarzowym, w którym kończy pięć lat.
Organ prowadzący- gmina odpowiada za działalność przedszkola , a w szczególności zapewnia mu warunki do dobrej, higienicznej pracy. Podstawową jednostką organizacyjna przedszkola jest oddział, obejmujący dzieci w zbliżonym wieku z uwzględnieniem ich potrzeb, zainteresowań, uzdolnień, rodzaju i stopnia niepełnosprawności.
Praca wychowawczo-dydaktyczna i opiekuńcza w przedszkolu prowadzona jest na podstawie programu wychowania przedszkolnego . Godzina zajęć w przedszkolu trwa 60 minut. Szczegółową organizację wychowania, nauczania i opieki w danym roku szkolnym określa arkusz organizacji przedszkola opracowany przez dyrektora przedszkola. Arkusz ten zatwierdza organ prowadzący, natomiast ramowy rozkład dnia ustalony przez dyrektora na wniosek rady pedagogicznej określa organizację pracy przedszkola.Przedszkole funkcjonuje przez cały rok szkolny, a czas pracy nie może być krótszy niż 5 godzin.. Wymiar zajęć uzależniony jest od liczebności grupy, wprost proporcjonalnie do jej wielkości zwiększa się czas zajęć . Podczas pobytu w przedszkolu dzieci muszą mieć zapewnione bezpieczeństwo, ochronę przed przemocą , poszanowanie godności osobistej oraz życzliwe i podmiotowe traktowanie.

Statut przedszkola
Ramowy statut przedszkola zawarty w Rozporządzeniu MEN jest podstawą do opracowania statutu danego przedszkola. Statut przedszkola określa nazwę przedszkola, ustalony przez organ prowadzący numer porządkowy przedszkola, oznaczenie siedziby. W statucie zawarte są cele i zadania przedszkola wynikające z przepisów prawa, sposób realizacji zadań przedszkola, organizację działalności innowacyjnej i eksperymentalnej, jeżeli taką prowadzi, sposób sprawowania opieki nad dziećmi w czasie zajęć, szczegółowe zasady przyprowadzania i odbierania dzieci z przedszkola, organizację zajęć dodatkowych. Statut określa także zasady współdziałania z rodzicami, planowanie i prowadzanie pracy wychowawczo- dydaktycznej, prowadzenie obserwacji pedagogicznych, współpracę ze specjalistami świadczącymi pomoc psychologiczno-pedagogiczną. W statucie określona jest organizacja przedszkola, ramowy dzień pracy, zasady przyjmowania dzieci do przedszkola, ich prawa i obowiązki oraz warunki pobytu zapewniające bezpieczeństwo, ochronę przed przemocą .
Programy wychowania w przedszkolu
Celem wychowania przedszkolnego jest : wspomaganie dzieci w rozwijaniu uzdolnień, budowanie systemu wartości, kształtowanie odporności emocjonalnej, rozwijanie umiejętności społecznych, stwarzanie warunków sprzyjających wspólnej i zgodnej zabawie oraz nauce dzieci o zróżnicowanych możliwościach fizycznych i intelektualnych, troska o zdrowie dzieci, ich sprawność fizyczną, budowanie dziecięcej wiedzy o świecie społecznym, przyrodniczym, technicznym, wprowadzanie dzieci w świat wartości estetycznych, kształtowanie poczucia przynależności społecznej, wspieranie ciekawości dzieci, aktywności i samodzielności. Dziecko kończące przedszkole obdarza dzieci i dorosłych uwagą, stosuje zwroty grzecznościowe, przestrzega reguł obowiązujących w społeczności dziecięcej, w miarę samodzielnie radzi sobie w sytuacjach życiowych, wie, że nie należy chwalić się bogactwem i nie należy dokuczać dzieciom, które wychowują się w trudniejszych warunkach, umie się przedstawić , i podać adres, wie komu można podawać takie informacje. Dziecko rozpoczynające naukę w szkole podstawowej umie poprawnie umyć się i wytrzeć oraz umyć zęby, właściwie zachowuje się przy stole, nakrywa do stołu, sprząta po sobie, samodzielnie korzysta z toalety, ubiera się i rozbiera, utrzymuje porządek w swoim otoczeniu. Dziecko kończące przedszkole zwraca się bezpośrednio do rozmówcy, mówi płynnie, uważnie słucha, pyta o niezrozumiałe fakty, mówi o swoich potrzebach i decyzjach, dba o swoje zdrowie, dostrzega związek między chorobą a leczeniem, uczestniczy w zajęciach ruchowych, zabawach, grach, wie jak trzeba zachowywać się w sytuacjach zagrożenia, wie jak bezpiecznie poruszać się po drogach, zna zagrożenia ze strony ludzi, zwierząt, roślin, wie, że nie można samodzielnie zażywać leków, próbuje samodzielnie i bezpiecznie organizować sobie czas wolny. Dziecko wie także jak zachowywać się podczas uroczystości, odgrywa role parateatralne, śpiewa piosenki, tworzy muzykę uczestniczy w zbiorowym śpiewie , tańcach, wypowiada się w różnych technikach plastycznych, wznosi konstrukcje z klocków, rozpoznaje i nazywa zjawiska atmosferyczne, wymienia rośliny i zwierzęta żyjące w różnych środowiskach. W zakresie umiejętności matematycznych liczy obiekty, wyznacza wynik dodawania i odejmowania, ustala równoliczność dwóch zbiorów, rozróżnia stronę lewą od prawej, zna następstwo dni i nocy. W zakresie gotowości do nauki czytania i pisania dziecko potrafi określić kierunki na kartce, ma sprawne ręce oraz właściwą koordynację wzrokowo- ruchową , interesuje się czytaniem i pisaniem, słucha opowiadań, układa krótkie zdania.
W zakresie wychowania rodzinnego dziecko wie jak nazywają się bliscy , czym się zajmują , gdzie pracują, zna nazwę miejscowości, w której mieszka, wie jakiej jest narodowości wie, że wszyscy ludzie mają równe prawa.
Dokument ten zawiera także informacje o zalecanych warunkach i sposobach realizacji zadań 1/5 czasu- zabawa, 1/5 – czas spędzony na świeżym powietrzu, 1/5 zajęcia dydaktyczne, 2/5 – do dyspozycji nauczyciela. W trosce o jednolite oddziaływanie wychowawcze, nauczyciele systematycznie informują rodziców o zadaniach edukacyjnych i wychowawczych realizowanych w przedszkolu, informują o sukcesach i kłopotach ich dzieci, zachęcają rodziców do współdecydowania w sprawach przedszkola.
Organizacja środowiska przedszkolnego.
W przedszkolu tworzy się grupy w tym samym lub zbliżonym wieku. Wychowawca starannie projektuje wystrój sali, uwzględniając zasady funkcjonalności, higieny i estetyki.Organizacja dnia pobytu dziecka w przedszkolu obejmuje etapy: schodzenie się dzieci, śniadanie, zajęcia obowiązkowe, zabawa, pobyt w ogrodzie, obiad, odpoczynek, zajęcia popołudniowe, rozejście się dzieci do domów.
Adaptacja dzieci:
Należy wytworzyć pogodną i miłą atmosferę , poczucie akceptacji i bezpieczeństwa, stworzyć wychowankom możliwość nawiązania bliskich kontaktów z rówieśnikami, pokazać sposoby radzenia sobie z własnymi emocjami, wyrabiać więź emocjonalną ze środowiskiem przedszkolnym.
Współpraca przedszkola ze środowiskiem społecznym polega na współdziałaniu z wieloma instytucjami znajdującymi się w środowisku lokalnym, szczególnie ze służbą zdrowia, zakładami pracy, organizacjami młodzieżowymi, społecznymi, organami porządku publicznego oraz zakładami opiekuńczymi. Mogą to być spotkania z ludźmi różnych zawodów, dzieci odwiedzają zakłady pracy, muzea, spotykają się z ludowymi artystami, dzieci biorą udział w różnych uroczystościach lokalnych, odwiedzają domy opieki społecznej i domy dziecka, organizują akcje na rzecz ludzi potrzebujących.


BIBLIOGRAFIA
1. Klim-Klimaszewska A, Pedagogika Przedszkolna- Nowa Podstawa Programowa, Instytut Wydawniczy Erica, Warszawa 2010
opracowała Beata Lentner