Twórcze myślenie przedszkolaka

Jednym z głównych czynników decydujących o sukcesie w XXI wieku jest myślenie twórcze, pozwalające człowiekowi na dostosowywanie się do wciąż zmieniającej się rzeczywistości. Warto więc już od najmłodszych lat zachęcać dzieci do rozwijania wrodzonej inwencji, aby mogły korzystać z tego daru przez całe życie. Jedynie od dorosłych zależy, czy pozwolą dzieciom na samodzielne poszukiwanie i doświadczanie, czy wręcz przeciwnie – każą myśleć utartymi schematami.
Pierwsze kilka lat życia dziecka determinuje jego chęć tworzenia. W tym właśnie okresie kształtuje się umiejętność „dziwienia się”, postrzegania codziennych sytuacji na różne sposoby oraz dostrzegania w rzeczach zupełnie zwyczajnych czegoś niezwykłego.
Dla małego dziecka w zasadzie każda sytuacja jest nowa, do tej pory nieznana. Zatem małe dzieci bezustannie dokonują jakichś odkryć, poznając rzeczy i zjawiska zupełnie dla nich nowe. Z tego punktu widzenia zwykła, codzienna aktywność każdego malca ma charakter aktywności twórczej. Zasadnicza różnica między twórczością dzieci a twórczością dorosłych tkwi w tym, iż twórczość dorosłych jest istotna z punktu widzenia całego społeczeństwa, zaś twórczość dzieci ma charakter jedynie subiektywny, aczkolwiek niesłychanie ważny dla dziecka i jego unikatowego rozwoju. Aby w wieku dorosłym dojść do poziomu wybitnej twórczości i kreować wytwory obiektywnie nowe, konieczne jest zapewnienie dzieciom odpowiedniej bazy, stanowiącej „żyzną glebę” dla ich późniejszego rozwoju. Najlepszym momentem na podjęcie takich działań jest wiek przedszkolny.
Umiejętności twórcze nie są „dane nam” w momencie urodzenia. Aby mogły się ukształtować muszą być poddane treningowi, a wielokrotne, intensywne i częste próby zwiększają prawdopodobieństwo ich opanowania. Zdolności twórcze ujawniają się około 5. roku życia pod postacią rozbudzonej ekspresji werbalnej, plastycznej, muzycznej i ruchowej dziecka. Po tym okresie specyficznej twórczości dziecięcej następuje spadek zdolności twórczych – jeżeli nie są one rozwijane, ulegają zahamowaniu!
Aby skutecznie rozwijać dyspozycje twórcze dzieci w wieku przedszkolnym, należy:
a) stworzyć warunki do rozwoju zabawy, do działania w sytuacjach fikcyjnych, pozorowanych, z wykorzystaniem zastępników,
b) dostarczać okazji do rozwoju wyobraźni (rozumianej jako zdolność umysłu do tworzenia wyobrażeń opartych na aktualnych lub wcześniejszych doświadczeniach zmysłowych), wykraczania poza dostarczone informacje oraz dostrzegania nowej jakości w rzeczach znanych,
c) zadbać o rozwój spontaniczności (cechy niezbędnej do powstania autonomii psychicznej dziecka).
Do twórczego myślenia trzeba dzieci zachęcić i przygotować. Służą temu specjalne ćwiczenia, które mają na celu zaktywizowanie przedszkolaków i pobudzenie ich do specyficznego sposobu myślenia.
Przykładowe ćwiczenia wspomagające kreatywne myślenie:
• Ale plama! – Na grubszą kartkę papieru należy wylać kilka kropel tuszu lub wodnistej farby. Następnie trzeba zgiąć kartkę na pół, a później rozłożyć. Dziecko przygląda się utworzonej w ten sposób kolorowej plamie i podaje przychodzące mu na myśl skojarzenia. Jeżeli istnieje taka potrzeba może też coś dorysować, aby uzupełnić rysunek.
• Zwierzaki – cudaki – Dziecko otrzymuje kartkę z narysowanym konturem dowolnego zwierzęcia (np. ryby, psa, słonia) oraz przybory do rysowania, papier kolorowy, bibułę itp. Zadaniem dziecka jest przekształcenie zwyczajnego zwierzątka w najdziwniejszego stwora na świecie. Dziecko może pomalować słonia w kropki, rybie dorysować rogi itd. Po zakończeniu pracy dziecko nadaje nazwę nowo powstałemu zwierzęciu.
• Różne zastosowanie przedmiotów – Dziecko otrzymuje jakiś przedmiot, którego zastosowanie jest powszechnie znane, np. parasol, garnek. Zadaniem dziecka jest wymyślenie jak największej ilości alternatywnych zastosowań danego przedmiotu.
• Coś z niczego – Należy przygotować dużo starych gazet i czasopism, taśmę klejącą, spinacze itp. Z zebranych materiałów dziecko ma wykonać coś, co można założyć na rękę, coś, co będzie latało, coś, co można nosić na głowie itp.
• Opowiadanie bajki – Nauczyciel przygotowuje stare numery czasopism dla dzieci, a później prosi dziecko, aby wycięło z tych czasopism jakąś postać, nakleiło na kartkę i dookoła dorysowało różne rzeczy. Następnie dziecko ma opowiedzieć historyjkę o wyciętej postaci i przedmiotach, które znajdują się na rysunku. Taka zabawa nie tylko pobudza wyobraźnię, ale również doskonali umiejętności językowe.
• Wyrażanie emocji – Ta zabawa sprawdzi się w gronie większej liczby dzieci. Należy przygotować karteczki, na których będą zapisane nazwy uczuć i stanów emocjonalnych, np. miłość, smutek, radość, zdenerwowanie. Dzieci losują karteczki i w większych grupach prezentują scenki sytuacyjne, w których każdy uczestnik przedstawia wylosowane uczucie lub stan emocjonalny.
• Czuję się jak... - Każde dziecko określa swój stan psychiczny za pomocą metafory. Przykłady metafor świadczą o dużej swobodzie językowej, żywiołowości i pomysłowości.
• Papuga policjanta – Uczestnicy zabawy uzupełniają zdanie Papuga policjanta jest... przy użyciu przymiotników na literę „p”. Dopuszczalne są wszystkie, niekonwencjonalne, nawet najbardziej bezsensowne określenia. Ważna jest szybkość mówienia i niepowtarzalność określeń (ćwiczenie języka, pamięci i wyobraźni).
• Bricolage wyrazowy – Każdy uczestnik ustawia przed sobą dowolny przedmiot (np. flamaster, kubek, książkę). Kolejno każde dziecko układa zdanie z nazwą swojego przedmiotu, tworząc wspólne opowiadanie. Ważne jest, aby każde kolejne zdanie nawiązywało treścią do poprzedniego. Ćwiczenie rozwija myślenie twórcze poprzez dokonywanie skojarzeń oraz doskonali poprawność językową.


Bibliografia:
- Limont W., Zdolności twórcze dzieci w wieku przedszkolnym, „Wychowanie w Przedszkolu” 2002, nr 8.
- Lotkowska K., Twórcze myślenie u małych dzieci – jak je rozwijać?, „Bliżej Przedszkola” 2012, nr 4.
- Lotkowska K., Kreatywność – najważniejszy talent dziecka, „Bliżej Przedszkola” 2011, nr 4.
- Truchta B., Techniki twórczego myślenia, „Wychowanie w Przedszkolu” 1999, nr 4.
- materiały własne z kursu „Wyobraźnia w rękach dziecka” (MODN w Opolu)