Przeciwdziałanie agresji w szkole

Dzieci rozpoczynające naukę w szkole coraz mniej używają przemocy fizycznej. Jest to związane z ich rozwojem i w sposób naturalny zanika agresja fizyczna natomiast narasta werbalna ( krzyki i przezywanie). Powodem stopniowego zanikania ataków agresji jest zwiększenie umiejętności językowych, które pozwalają dzieciom na słowne negocjacje w sytuacjach zapowiadających ewentualny konflikt.Analizując literaturę niezbędna do zgłębienia tego tematu dowiedziałam się o wielu szkolnych programach antyprzemocowych. Do najbardziej popularnych, w świecie jak i w Polsce, należą: program Dana Olweusa, "Trening zastępowania agresji" Arnolda Golsteina , "Porozumienie bez przemocy" Marshalla Rosenberga, trening negocjacji, mediacji, asertywności, społecznego uczenia się oraz rozwiązywania konfliktów i program "Nie winić" autorstwa Barbary Maines i George a Robinsona.
Natrafiłam również, moim zdaniem, na bardzo ciekawy materiał opublikowany w Internecie. Przedstawia on pracę polskiego i norweskiego zespołu badawczego pt." Bullying a specjalne potrzeby edukacyjne" pod redakcją Jacka Pyżalskiego i Erlinga Rolanda. Projekt ten zatytułowany jest " Projeck Robust". Chciałabym przedstawić kilka propozycji działań interwencyjnych zaproponowanych w tym projekcie.
W przypadku interwencji, w celu rozwiązania zaistniałego konfliktu, ze strony nauczyciela, wychowawcy należy zachować następujący przebieg:
-rozmowa z ofiarą bullyingu,
-rozmowa z każdym ze sprawców oddzielnie,
-rozmowa z grupą sprawców,
-spotkanie stron.
Ważne jest to, by zostali włączeni w ten proces rodzice. Podstawowym celem rozmów z uczniami jest przedstawienie wobec sprawców kategorycznego żądania zakończenia bullyingu oraz pozyskania ich wsparcia dla ofiary.
Jak wynika z przedstawionego przebiegu interwencji, pierwszym działaniem nauczyciela jest rozmowa z ofiarą. Dowiadujemy się o zaistniałym bullyingu od samej ofiary, lub tez jego rodziców jak i mogą nas poinformować inni uczniowie.Rozmowa ta jest bardzo trudna i wymaga od nauczyciela ogromnego taktu, wysokiej kultury jak i okazania swojemu uczniowi szacunku i wsparcia, a przede wszystkim jasno powinien dać do zrozumienia, iż nie zamierza tolerować bullyingu i bierze odpowiedzialność za przerwanie go.Ofiara nie powinna zbyt wcześnie być informowana o takiej rozmowie, gdyż jest przestraszona i zawstydzona wobec czego skłonna jest powiedzieć, że wszystko jest w porządku. Następnie jasno i precyzyjnie nauczyciel określa jak będzie przebiegał dalszy przebieg wypadków tj. sprawcy nie zostaną jeszcze poinformowani i ustala z uczniem sposób dalszej współpracy, informuje go, że zostaną poinformowani rodzice oraz umawia się na kolejne spotkanie w ciągu kolejnych 7 dni (www.robustproject.wsp.lodz.pl/2)
Kolejnym krokiem są następne spotkania i rozmowy z ofiarą bullyingu. Nauczyciel wówczas pozyskuje informacje na temat klasy. Stwarza sobie ogólny obraz kolegów ofiary, poznaje nazwiska agresorów i uczniów odznaczających się silna pozycją w grupie, a także opis sytuacji bullyingowej. Bardzo ważne jest aby ofiara czuła ogromne wsparcie ze strony osób dorosłych. Można tez dawać wskazówki jak uczeń powinien zareagować jeśli dojdzie do bullyingu.Po takim cyklu spotkań z ofiarą agresji należy spotkać się ze sprawcami i o tym fakcie go poinformować.
Drugim krokiem jest spotkanie nauczyciela ze sprawcami bullyingu indywidualnie. Jest to bardzo istotne, ponieważ jeśli sprawa dotyczy działania grupy, to sprawca bullyingu pozostanie przez nią chroniony i może nawet nastąpić wzmocnienie więzi w grupie.Istotne jest by w tej fazie działań osłabić grupę a następnie wskazać jej pozytywne normy jakimi powinna się kierować. Taki sam model działania należy przyjąć w przypadku, gdy sprawcą bullyingu jest jedna osoba. Reasumując możemy przyjąć, że rozmowa ze sprawcą powinna zawierać następujące punkty:
- skonfrontowanie sprawcy bullyingu z powaga sprawy
-wyeliminowanie dyskusji
-sprawienie, że uczeń odetnie się od bullyingu
-agresor zgodzi się przyjąć pozytywne nastawienie wobec ofiary
Trzecim krokiem jest rozmowa z grupa sprawców. Te działania mają na celu taką organizację grupy, aby zakończyć przez nią bullying i wytworzyć w niej pozytywne nastawienie wobec ofiary. W tym momencie nauczyciel informuje sprawców, iz ofiara wie, że odbywają się z nimi rozmowy i że o bullyingu dowiedział się od osób trzecich. Informuje ich również, że zostaną powiadomieni rodzice.Następnie nauczyciel wyznacza termin kolejnego spotkania ze sprawcami w ciągu 2-4 dni, gdzie poproszeni będą do złożenia sprawozdania z rozwoju wypadków. Spotkania te muszą zawsze kończyć się przeświadczeniem, że bullying zostanie powstrzymany i że jest to możliwe by sprawcy zaczęli wspierać ofiarę. Warto tez nadmienić, iż rozmowy indywidualne ze sprawcami nie powinny być dłuższe niż 5-10 min. w momencie kiedy nadchodzi perspektywa rozwiązania konfliktu doprowadzamy do spotkania sprawców z ofiarą. Wspólnie z nauczycielem omawiana jest zaistniała sytuacja oraz stworzenie planu działania. Kontynuowanie działań opiera się na założeniu, iż rolą nauczyciela jest nie tylko jednorazowa interwencja, lecz ciągłe monitorowanie sytuacji.
Innym programem antyprzemocowym jest program "Nie winić". Opiera się na wzbudzaniu pozytywnych, prospołecznych emocji i zachowań agresorów. Interwencja składa się z 7 kroków. Przeprowadzona może być przez pedagoga, psychologa szkolnego lub odpowiednio przeszkolonego wychowawcę klasy.Poniżej zacytuje kolejne etapy programu przedstawione w artykule Anny Piekarskiej pt. "Mobbing w szkole-interwencja i profilaktyka" ( Psychologia w szkole, 2010 nr 2). Oto kolejne kroki programu:
1. Poufna rozmowa z ofiara mobbingu
Celem jest zebranie informacji umożliwiających rozpoczęcie programu. Nauczyciel spotyka się i rozmawia z prześladowanym uczniem. Spotkanie powinno mieć poufny charakter, a mobberzy nie powinni się o nim dowiedzieć. Trzeba zadbać o odpowiednie miejsce i czas, by nie pospieszać ani nie przerywać rozmowy.W trakcie spotkania prosi się mobbingowanego ucznia, by opowiedział o ważniejszych incydentach oraz o swoich przeżyciach z nimi związanych. Zwraca się uwagę na informacje o sytuacji w klasie, szkole, samopoczuciu, problemach, zmartwieniach, itp. Szczególnie istotne jest uważne i empatyczne słuchanie wypowiedzi, okazywanie zrozumienia, wsparcia a także sporządzenie notatek. Po wysłuchaniu relacji ucznia , możemy poprosić go o przygotowanie takich materiałów jak:list, wiersz, rysunek, notatka, opowiadanie, ilustrujące przykre przeżycia z mobbingiem. Trzeba jednak uzgodnić z uczniem, czy możemy wykorzystać te materiały do pracy z grupa wsparcia. W końcowej fazie rozmowy należy poinformować ucznia o zamiarze udzielenia mu wszechstronnej pomocy oraz podjęciu działań interwencyjnych w szkole z jednoczesnym zapewnieniem mu niezbędnych warunków bezpieczeństwa.
2. Zorganizowanie spotkania grupy wsparcia
Spotkanie należy zorganizować możliwie szybko, włączyć do grupy kilku mobberów ( w tym, jeśli to możliwe, prowodyra)oraz kilku uczniów zamieszanych w mobbing, na których zrozumienie, zachowania prospołeczne, odpowiedzialność i pomoc można liczyć. Grupa wsparcia nie powinna liczyć więcej niż 6-8 osób. Ich pierwsze spotkanie nie powinno trwać dłużej niż 2 godziny. Ofiara mobbingu nie uczestniczy w tym spotkaniu.
3. Przedstawienie problemu
Celem tego spotkania jest " przemówienie do sumienia i serc" uczestników. Przedstawiamy grupie trudna sytuację, w jakiej znalazł się uczeń doświadczający mobbing. Skupiamy się wyłącznie na ukazaniu i omówieniu problemu mobbingowanego ucznia oraz na opisie jego przykrych przeżyć. Nie omawiamy incydentów mobbingu ani cech czy zachowań sprawców. Jeśli to możliwe, używa się materiałów przygotowanych przez ofiarę, z wyłączeniem szczegółów identyfikujących incydenty mobbingu, tzn imion czy nazwisk mobberów, ich zachowania, okoliczności zdarzeń. Należy dołożyć wszelkich starań, by nie oceniać, nie obwiniać mobberów, lecz wzbudzać ich empatię wobec przeżyć ofiary.
4. Ujawnienie i sformułowanie celu spotkania i zadań grupy
Dopiero w tej części rozmowy przechodzi się do poinformowania grupy jaki jest cel spotkania. Podkreśla się, że nie chodzi o obwinianie czy karanie winnych mobbingu, lecz wspólne udzielenie pomocy poszkodowanemu uczniowi.
5. Grupa wypracowuje strategie i sposoby pomocy
Zaprasza się wszystkich uczestników grupy do wspólnej dyskusji nad sytuacją ofiary mobbingu oraz sposobami udzielenia jej pomocy i wsparcia. Ważne jest, by aktywny był każdy uczestnik oraz by każdy z uczniów zaproponował własne, konkretne pomysły działań, które następnie mógłby wcielić w życie. Prosi się uczniów, by przedstawiali swoje propozycje rozpoczynając swoja wypowiedź od "ja zrobię", "ja dopilnuję", "ja będę", itd. Podczas prezentowania uczniowskich propozycji pomocy możemy sporządzać notatki, które będą pomagały w monitorowaniu postępów grupy oraz sytuacji ofiary.
6. Oddelegowanie grupy do zadań
Jest to ostatnia część spotkania - dziękujemy grupie za prace i zaangażowanie, a przede wszystkim za zrozumienie trudnej sytuacji prześladowanego ucznia. Należy podkreślić znaczenie pomysłów oraz zobowiązań udzielania pomocy i wsparcia, wyrazić pokładane w grupie zaufanie oraz nadzieję, że działanie podjęte przez jej wszystkich uczestników nie tylko powstrzymają dalszy mobbing, ale też poprawią sytuację i samopoczucie poszkodowanego ucznia.
7. Monitorowanie
Regularne i częste monitorowanie sytuacji poszkodowanego ucznia, zachowań mobberów oraz działań grupy wsparcia jest niezbędnym warunkiem skuteczności programu. w pierwszej fazie oddziaływań monitorowanie należy przeprowadzać codziennie lub kilka razy w tygodniu, w fazie późniejszej przynajmniej raz na tydzień. Monitorowanie przeprowadza się tak długo jak wymaga tego sytuacja.
Program "Nie winić " wydał mi się bardzo interesujący gdyż szczególnie efektywny jest w pracy z młodszymi uczniami. Przekonałam się o tym w mojej pracy zawodowej. Dzięki zastosowaniu tego programu zlikwidowałam mobbing wśród uczniów w mojej klasie. Praca z uczniami trwała prawie cały rok szkolny, ale przyniosła oczekiwane rezultaty. Nie tylko został zlikwidowany mobbing ale dzieci nauczyły się radzić sobie w sytuacjach trudnych. Miało to przełożenie na rozwiązywanie konfliktów pojawiających się między uczniami. Program wdrożyłam w klasie II. Wychowankowie w klasie III potrafili samodzielnie wypracowywać strategie i sposoby pomocy ofierze konfliktu. Przede wszystkim nauczyli się współodczuwania i radzenia sobie z trudnymi sytuacjami.
We współczesnych czasach priorytetowym zadaniem nauczyciela jest interwencja na każde zachowanie agresywne uczniów. Tylko konsekwencja i determinacja nauczyciela przyniosą oczekiwane rezultaty. Efekty pracy nauczyciela bywają nieraz odległe w czasie i pozostają niezauważone. Ale żeby działanie było skuteczne to nauczyciel powinien potrafić prawidłowo zdiagnozować i określić genezę zachowania uczniów. Tylko wtedy będzie mógł zastosować właściwą terapię względem uczniów agresywnych. Bardzo ważne jest to by nie rezygnować z podejmowanych wysiłków i działalności profilaktycznej szkoły oraz instytucji zobowiązanych do wspomagania rodziny, w której jest dziecko wymagające terapii.