Techniki plastyczne stosowane w przedszkolu

Techniki plastyczne to całokształt środków i czynności związanych z twórczością plastyczną oraz wiedzą o nich, decydujących o prawidłowym przebiegu zajęć z dziećmi w przedszkolu i ich dobrych rezultatach.

Każda technika plastyczna posiada specyficzne właściwości i wymaga od dziecka odpowiednich umiejętności i sprawności oraz określonego sposobu postępowania zarówno nauczyciela jak i dziecka.

Stosowanie różnorodnych technik plastycznych w pracy z dziećmi przedszkolnymi wpływa na wzrost zainteresowania się sztuką, pobudza do działania i wyzwala ekspresję.
Według M. Debess'a, twórcze zdolności dzieci muszą znajdować liczne okazje, aby je ćwiczyć. W fazie działaniowej należałoby dziecku pozostawić pewną swobodę, tak w zakresie wyboru problemu, jak i sposobu jego realizacji. Dziecko winno jednak dysponować możliwością dokonywania wyboru w zakresie: materiału, techniki, itp. Wynika stąd konieczność zapoznania z różnymi metodami, technikami, wiedzą o materiale.

Nazwy technik plastycznych przyjęto od materiałów i narzędzi używanych w pracy.

Wyróżniamy techniki:

- Rysunkowo- graficzne
- Malarskie
- Przestrzenne
- Płaskie

W przedszkolu zaleca się poszerzenie doświadczeń plastyczno - konstrukcyjnych dziecka przez:

- rysowanie kredkami świecowymi, kredą, patykiem na ziemi, na płaszczyźnie pokrytej farbą klejową, świecą, flamastrem, pędzlem
- malowanie farbami klejowymi, plakatówką, akwarelą
- lepienie z gliny
- konstruowanie z różnych materiałów przemysłowych oraz tworzyw sztucznych
- wycinanie płaskich i przestrzennych form z papieru
- stemplowanie na papierze i płótnie
- budowanie z klocków i materiałów naturalnych; piach, śnieg.

- TECHNIKI RYSUNKOWE

Rysowanie kredką świecową.
Jest techniką łatwą i atrakcyjną, bardziej odpowiednią dla dziecka w młodszym wieku przedszkolnym niż rysowanie kredkami drewnianymi.
Rysunek kredką świecową może mieć charakter linearny lub malarski. Rysunek
o charakterze linearnym dziecko wykonuje kredką w takim kolorze, aby rysowane przez nie linie kontrastowały z tłem rysunku (tło jasne kredka ciemna, tło ciemne kredka jasna).
Rysunek o charakterze malarskim dziecko osiągnie tworząc plamy barwne przez przesuwanie kredki całą jej długością po powierzchni arkusza lub przez skupienie
i zagęszczenie kresek o dowolnej fakturze. Można malować nawet połamanymi kredkami. Uzyskujemy w ten sposób duże płaszczyzny, szerokie linie i plamy układając kredkę w różny sposób. Można też różnicować barwy przez nakładanie jednej warstwy kredki na drugą – otrzymamy kolory pochodne. Prace wykonane tą techniką można dodatkowo pomalować terpentyną – uzyska się ciekawy efekt rozmytych kolorów (powinna zrobić to nauczycielka bez obecności dzieci).

Rysowanie kredkami drewnianymi.
Jest bardziej odpowiednią techniką w drugiej fazie wieku przedszkolnego, kiedy dziecko przygotowuje się do nauki pisania. W trakcie rysowania takimi kredkami rozmaitych kombinacji linii, konturów dowolnych figur lub przedmiotów i postaci dziecko zdobywa sprawności manualne. Uczy się prawidłowo trzymać kredkę i precyzyjnie się nią posługiwać. W tym celu należy zwracać uwagę, aby dziecko trzymało kredkę w taki sposób w jaki się trzyma narzędzie do pisania.

Rysowanie węglem.
Pozwala dziecku uzyskać rozmaite efekty rysunkowo – fakturowe np. może ono wykonać rysunek linearny o ostrej, mocnej kresce lub rysunek bardziej malarski z przewagą miękkich plam o mniej lub bardzie intensywnym walorze. Dziecko w wieku przedszkolnym należy zachęcać do rysowania na dużych arkuszach papieru. Technika ta pozwala na prowadzenie linii z całym rozmachem ręki w różnych kierunkach i zestawiania kresek i plam w silnych kontrastach z tłem rysunku.
Do rysowania węglem najlepsze są papiery o powierzchniach nieco szorstkich (pakowe, szare lub białe, można też rysować na gazecie. Przy rysowaniu można uzyskać kreski o różnych walorach od jasnej do czarnej. Na początku pracy trzeba rysować lekko. Niepotrzebne linie dadzą się łatwo usunąć np. kawałkiem flaneli. Nie pokrywamy całej powierzchni papieru węglem. Czyste plamy są ważnym elementem w kompozycji, dają kontrast. Utrwalamy lakierem do włosów, mlekiem lub fiksatywą sporządzoną z ubitego kurzego białka rozcieńczonego wodą.

Rysowanie świecą
Ciekawa technika linearna. Do rysowania można używać świec białych i kolorowych
Potrzebny wzór rysujemy świecą, a następnie całą powierzchnię kartki malujemy farbą w celu wydobycia wyrazistości wzoru. Technika rozwija u dziecka zdolność zapamiętywania rozłożenia elementów na płaszczyźnie oraz umiejętność planowania kompozycji.

Rysowanie mazakami
Powoduje wyraziste linie o intensywnych kolorach zachęcających dzieci do zabawy. Jest to technika łatwa, bo może się nią posługiwać dziecko bez specjalnego wysiłku

Rysowanie patykiem na ziemi
Pozwala na wykonanie śmiałych linearnych wypowiedzi nie ograniczone wymiarami papieru. Ciekawą formą jest rysowanie patykiem na podkładzie z farby klejowej. Dziecko rysując patykiem usprawnia ruchy reki i palców, a także pobudza wyobraźnię.

- TECHNIKI MALARSKIE

Malowanie farbami należy do podstawowych technik plastycznych rozwijających malarskie umiejętności dziecka w wieku przedszkolnym. Należy przyuczyć dzieci do właściwego posługiwania się pędzlem i farbami. W pierwszej fazie wieku przedszkolnego dziecko maluje na dużych formatach papieru. W drugiej fazie dziecko znając już kolory powinno nauczyć się uzyskiwać ich różne odcienie.
W przedszkolu dziecko powinno zapoznać się z pędzlami o różnych wielkościach, rodzajach i umieć się nimi posługiwać. Ze względu na wiek i umiejętności dziecka najbardziej odpowiednie do malowania są duże arkusze papieru. Dziecko rysuje na nich szerokimi ruchami całej ręki. W trakcie malowania należy zwracać uwagę na prawidłowe trzymanie pędzla.

Malowanie temperą jest jedną z najstarszych technik malarskich. Wyróżniamy kilka technik temperowych: woskową, jajową, gumową, kazeinową i w zależności od użytego spoiwa obowiązuje specyficzny dla danej techniki sposób malowania. Są to farby o intensywnym kolorze, szybko schną i daja powierzchnię gładką i matową.

Malowanie plakatówką różni się od techniki temperowej spoiwem oraz mniejszą intensywnością barw i szlachetnością odcieni.
Do farb kryjących zalicz się: tempery, plakatówki. (kupujemy gotowe w sklepie), farby klejowe można sporządzić samemu. Jako spoiwa używamy kleju ugotowanego z mąki zmieszanej z wodą lub kleju biurowego. Klej mieszamy z kolorowymi farbami (każdy kolor osobno). W przeciwieństwie do akwareli do farb kryjących dodajemy biel. Można ją zrobić ze strąconej zmielonej kredy. Klejówką pokrywa się całą powierzchnię ( bez prześwitów) – stąd ich nazwa. Farby można rozcieńczać wodą. Malujemy za pomocą szczecinowych pędzli płaskich. Małe dzieci mogą malować palcami lub całą ręką.

Malowanie klejówką szeroko rozpowszechniona technika, kształtująca malarskie upodobania dziecka. Do malowania klejówką wykorzystujemy pędzle szczecinowe.

Malowanie akwarelą technika laserunkowa.
Akwarelą trzeba malować szybko, lekko, pędzel musi być obficie namoczony w farbie z wodą. Nazwa techniki (aqua po łacinie znaczy woda) wskazuje, że woda jest jednym z głównych jej składników. Charakterystyczne dla farby akwarelowej są białe prześwity, dlatego nie należy nią pokrywać całego arkusza papieru. Jest to trudna technika, ale można ją już stosować w przedszkolu. Świetnie nadaje się do zabaw kolorami, ćwiczeń w poznawaniu barw pochodnych (np. w zabawie w malowanie tęczy), do łączenia z innymi technikami np. z rysowaniem świecą, jako tło do prac plastycznych.
Ważną rolę odgrywa tu prześwitanie jasnego tła. Prace wykonane tą techniką cechuje lekkość i świeżość, malowanie wymaga jednak dużej wprawy i swobody.

Malowanie słomką
Słomkę z jednej strony zatykamy modeliną. Maczając w farbie rozcieńczonej wodą pokrywamy obrazek punktami.

Dmuchanie plamy, czyli malowanie słomką
Dziecko rozlewa kilka kolorowych plam tuszu na kartkę. Następnie za pomocą słomki, dmucha na rozlany tusz, spiesząc się, aby nie wysechł.

Rysowanie grzebieniem na podkładzie z farby i mąki (malowanie ciastem)
„Kolorowe ciasto” rozsmarowujemy na kartce, następnie zeskrobujemy ciasto grzebieniem lub przygotowaną tekturą, tworząc na nim wzory i obrazki.

Mokre w mokrym
Arkusz papieru zwilżamy gąbką lub szerokim pędzlem, malujemy na nim kolorowe plamy akwarelą. Plamom nadajemy ogólny kształt tego, co mamy zamiar wyrazić w naszej pracy. Po całkowitym wyschnięciu rysujemy piórkiem i czarnym tuszem (piórko można zrobić z drewna lub użyć dostępnych obecnie w handlu cienkopisów) na każdej z nich zarysy i charakterystyczne wybrane szczegóły. Technika jest trudna, ale można próbować z dziećmi uzdolnionymi.

Malowanie gąbką
Rysujemy wzór i wycinamy go nożyczkami. Szablon nacieramy świecą, aby nie nasiąkał wodą. Wycięty szablon przypinamy spinaczem aby się nie przesuwał. Kawałkiem gąbki namoczonej w farbie lekko uderzamy w papier widoczny w okienkach szablonu. Można użyć jednego koloru lub kilku. Trzeba tylko przygotować kilka kawałków gąbki dla każdego koloru osobno. Za każdym razem szablon czyścimy czystą wilgotną ściereczką aby nie brudził papieru.

Malowanie na podkładzie z kaszy
Na papierze rysunkowym malujemy klejem zarysowaną powierzchnię kompozycji, posypujemy kaszą. Po wyschnięciu malujemy plakatówką

Odciski dłoni
Wylej na talerz trochę farby. Umocz w farbie dłoń, potem przyciśnij do kartki.

Odbijanki ze sznurka
Sznurek moczymy w farbie przyciskamy kartką.

Frottage (frotaż)
Prosta technika polegająca na malowaniu ciekawej i zróżnicowanej faktu (np. liście) farbami i odciskaniu jej na kartce.

Odbijanie na papierze gazą, tiulem, koronką
Zamalowujemy kartkę papieru i odbijamy dowolnym materiałem wzory.

Wydrapywanka
Wydrapywanie kształtu rysunku (tło może być pomalowane dwoma lub trzema kolorami)

Wydrapywanka na czarnym tle
Całą kartkę papieru dzieci rysują miejsce przy miejscu kredką świecową, nakładając kredkę na kredkę. Całość malujemy czarnym tuszem lub farbą. Po wyschnięciu dzieci wydrapuję dowolne kształty.

Technika wikolowej tkaniny
Do wykonania pracy plastycznej w tej technice potrzebne są: tektura, biała tkanina, klej wikol, woda, farby plakatowe ( tempery ). Przygotowujemy tkaninę wymiarem trochę większą niż tektura. Tkaninę zanurzamy w roztworze wody i kleju wikolu ( 0,5 kleju, 0,5 wody). Następnie mokrą tkaninę układamy na tekturze starając się uformować ją tak, żeby powstały ciekawe efekty fakturowe.
Na tak przygotowanym podłożu można już malować farbami. Formowanie tkaniny może być inspirowane tematem, który chcemy malować.
Po wyschnięciu klej utwardza tkaninę i powstaje trwała praca plastyczna o ciekawej fakturze.

- Techniki przestrzenne

Doświadczenia plastyczno - konstrukcyjne dziecka poszerzyć można przez konstruowanie z różnych materiałów przemysłowych, a także tworzywa przyrodniczego. Jedną z czynności konstrukcyjnych jest budowanie z klocków, a także efektowne formy wykonane z piasku i śniegu. Doskonałym zajęciem jest także modelowanie w glinie, masie solnej, papierowej itp., dla dzieci 5, 6- letnich zaleca się modelowanie rzeźby.

Lepienie i formowanie z gliny lub masy solnej
Dziecko w przedszkolu powinno lepić formy z kawałków gliny lub masy solnej nie mniejszych od wielkości dużej pomarańczy. Dziecko intuicyjnie dobrze wyczuwa bryłę, zarówno gdy lepi i rzeźbi z całego kawałka jak i wtedy, gdy drobne części łączy w większą bryłę.

Lepienie i formowanie z plasteliny
Dzieci w dowolny sposób ugniatają plastelinę.

Malowanie plasteliną
Dany wzór malujemy plasteliną, nakładając ją palcami. Plastelina powinna być miękka, aby dobrze się nakładała.

Masa papierowa
Rozdrobnione kawałki papieru moczymy w przygotowanym kleju. Dzieci tworzą ulepianki wg własnych pomysłów.

Układanie materiałów przyrodniczych na podłożu z plasteliny lub masy solnej
Przygotowujemy sobie podłoże z plasteliny lub masy solnej i na tym podłożu układamy różnorodny materiał przyrodniczy, możemy także układać kawałki gazet, drobnych przedmiotów dekoracyjnych.

- TECHNIKI PŁASKIE

Do technik płaskich zaliczamy wycinankę i wydzierankę, a także wycinankę z kolorowych szmatek, której odmianą jest aplikacja - naszywanie wyciętych elementów na tkaninę.
Wydzieranki mają wiele zalet, miedzy innymi doskonale ćwiczą mięśnie palców. Przy wycinaniu i wydzieraniu dzieci uczą się oceniania odległości, sprecyzowanych ruchów.
Wymagają od dziecka umiejętności posługiwania się nożyczkami i wycinania formy zamierzonej wprost z papieru kolorowego bez uprzedniego narysowania kształtu tej formy.

Wydzieranka kolorowa.
Formy wydarte z kolorowego papieru mają białe brzegi, nie należy ich zaklejać, są dodatkowym efektem. Będzie ciekawiej jeżeli tło będzie ciemne. Wydzieranka to jedna z najbardziej wartościowych technik do stosowania z małymi dziećmi. Wyrabiają sobie one zręczność palców, łatwo mogą wymieniać kolory i uzyskać szybki efekt swojej pracy.

Wydzieranka z gazety.
Można użyć gazet kolorowych z ilustracjami, uzyskać różne walory. Można również zapełnić wydzieranką cały karton (wybieramy karton zadrukowany czcionką). Posłuży jako tło do kolorowej wydzieranki lub wycinanki.

Witraże papierowe
Polegają na wycięciu pewnych elementów rysunku i podklejeniu tych miejsc kolorową gładką bibułą. Jest to technika trudna. Wymaga dokładności i cierpliwości. Z pomocą nauczycielki na pewno się uda.

Wycinanka z materiału
Wycięte formy bezpośrednio z materiału dziecko układa na tekturze tworząc określoną kompozycję po czym je nakleja.

Cięcie i składanie
Pociętą na części widokówkę, obrazek czy zdjęcie z kolorowej gazety układamy w ciekawe kompozycje i przyklejamy na wyznaczoną powierzchnię.

Formowanie ze sznurka
Z pociętego na różne kawałki sznurka formujemy postacie ludzkie lub inne, możemy także wyciąć koła i okręcać je sznurkiem.

Collage i drukowanie stemplem
Dziecko dobiera różne materiały i zestawia ze sobą wg własnej koncepcji, tworzy z nich kompozycje (odpadów tkanin, skór, falistej tektury, papierów, gazet, ścinków tekstylnych), łącząc je nieraz z rysunkiem lub malunkiem.
Do drukowania można użyć stempla z ziemniaka, zmiętego papieru, szmatki, zagiętej tekturki, kłębka waty, korka.

Collage ze strużyn kredek
Układanie dowolnej kompozycji ze strużyn, przyklejanie za pomocą kleju wikolu. Dobrze wyglądają motywy roślinne – kwiaty i korony drzew. Łączymy z elementami z papieru kolorowego lub wiórkami drewnianymi albo trocinami.

Technika kalkografu
Na przygotowany przez dzieci rysunek i naklejone elementy (mogą być wycięte z tapety), nałożona zostaje kalka maszynowa stroną kalkującą do góry. Wszystko to zostaje przeprasowane gorącym żelazkiem (przez osobę dorosłą).

Origami - sztuka składania papieru
Dzieci pod „dyktando” nauczyciela składają proste elementy. Do tej techniki wykorzystujemy koła, trójkąty, kwadraty z kolorowego papieru. Odpowiednio złożone przyklejamy do podłoża.

Stosowanie różnorodnych technik plastycznych w pracy z dziećmi wpływa na wzrost zainteresowania pracą plastyczną, pobudza do twórczego działania i ekspresji.

Literatura:
„Twórczość plastyczna dziecka w wieku przedszkolnym” - Jadwiga Cybulska – Piskorek, WSiP, W - wa 1976
„Każde dziecko to potrafi – Sto pomysłów na sztukę” - H. Burnford, N. Wright,
P. Harrison. Delta, W- wa 1996