Formy sprzyjające ugruntowaniu wiadomości przyrodniczych

Przyrodnicze ścieżki dydaktyczne to jedno lub kilkugodzinne zajęcia stanowiące atrakcyjny sposób edukacji interdyscyplinarnej połączonej z rekreacją. W przeciwieństwie do tradycyjnego systemu kształcenia, ścieżki dydaktyczne dają okazję do bezpośredniego kontaktu z przyrodą, do jej obserwowania, pomiaru poszczególnych jej elementów. Odpowiednio przygotowana trasa pozwala uczniom wykonać różnorodne zadania, często prowadzące do wyjaśnienia określonego problemu na podstawie szczegółowej instrukcji. Tematyka ścieżek dydaktycznych może być różnorodna, może odnosić się do jednego lub kilku problemów. Między innymi przy pomocy ścieżek można realizować takie tematy jak: rozpoznawanie gatunków roślin i zwierząt, obserwacja przyrody jesienią, określanie zanieczyszczania powietrza itp. Aby ścieżki dydaktyczne spełniały swe zadania powinny być starannie opracowane i zaopatrzone w materiały szkoleniowe, umożliwiające uczniom samodzielną pracę w terenie. Pobyt i interesująca zabawa na świeżym powietrzu wpływają na emocje dzieci i motywują je do działania na rzecz ochrony środowiska. Ponadto przygotowują uczniów do zachowania równowagi między naturą a cywilizacją.
Na trasach ścieżek dydaktycznych mogą być realizowane wielorakie cele dydaktyczne i wychowawcze między innymi:
• kształtowanie pozytywnego nastawienia do przyrody
• kształtowanie umiejętności pracy w grupie
• kształtowanie nawyku pracy samodzielnej (np. obserwacja, pomiary)
• doskonalenie umiejętności, których nie można wykonać w klasie
• zapoznanie z sezonowymi zmianami przyrody
• uregulowanie ruchu turystycznego
• zwrócenie uwagi na różnorodne zjawiska przyrodnicze charakterystyczne dla danego regionu.
Trasy ścieżek powinny być odpowiednio przygotowane. W skład technicznego wyposażenia trasy wchodzą:
• znaki wytyczające trasę (szlak)
• tablice informacyjne
• punkty widokowe
• miejsca do obserwacji wybranych obiektów
• wiaty i zadaszenia sprzyjające wypoczynkowi
• miejsca biwakowe sprzyjające rekreacji w tym miejsce przeznaczone na ognisko.
Reasumując, przyrodnicze ścieżki dydaktyczne stanowią kolejna atrakcyjną formę pracy poza salą lekcyjną. Zmieniają spojrzenie uczniów na otaczający ich świat. Sprzyjają rozwijaniu spostrzeżeń i wrażeń tak potrzebnych do pracy umysłowej. Wpływają na rozwój mowy. Pomagają w nabywaniu określonych umiejętności. Ponadto wyrabiają orientację w terenie, rozwijają zainteresowania, uczą współistnienia w grupie, uwrażliwiają na piękno przyrody. Wpływają na poczucie odpowiedzialności za stan środowiska naturalnego. Zaspokajają ciekawość dziecka oraz wpływają na jego zdrowie i rozwój fizyczny.

Warsztaty terenowe to zajęcia w terenie zorganizowane na podstawie szczegółowej instrukcji dla ucznia i oparte na fachowo dobranych środkach dydaktycznych. Prowadzone metodami aktywizującymi przy wykorzystaniu kart pracy. Stanowią doskonałe uzupełnienie wycieczek, ścieżek edukacyjnych, „zielonych szkół”. Podczas zajęć uczniowie mogą m.in. ćwiczyć korzystanie z map i kompasów (orientacja w terenie), obserwować i opisywać krajobraz, trenować rozpoznawanie podstawowych gatunków drzew krzewów, przeprowadzać inwentaryzację okolicznych gatunków roślin i zwierząt, porównywać florę lub faunę trawnika, lasu, łąki itp.
Pobyt uczniów na łonie natury nie tylko urozmaica szkolną codzienność, ale przede wszystkim sprawia, że zdobyte wiadomości na tego typu zajęciach trwale zapadają w pamięci uczniów, ponieważ są ich własnymi obserwacjami i doświadczeniami.
Prace użyteczne dla środowiska to zajęcia, które przyczyniają się do ochrony środowiska naturalnego. Polegają głównie na: porządkowaniu lasów, parków, otoczenia szkoły lub osiedli, zbieraniu surowców wtórnych, dokarmianiu zwierząt zimą, opiekowaniu się szlakami turystycznymi (np. naprawa tablic informacyjnych, odświeżanie znaków).
Do najbardziej znanych zajęć tego rodzaju należy zaliczyć międzynarodową
akcję „Sprzątanie Świata”. Integruje ona społeczność uczniowską we wspólnym działaniu dla dobra środowiska. Akcja ta jest okazją do uświadomienia sobie wielu spraw związanych z racjonalną gospodarką odpadami. Młodzież szkolna biorąca udział w tej akcji, poprzez porządkowanie własnej okolicy ma okazję uświadomić sobie jak ważne są kwestie ekologiczne, a zwłaszcza konieczność ograniczenia odpadów, ich segregacja, właściwe składowanie i przetwarzanie.

Do najbardziej preferowanych form korzystnie wpływających na proces uczenia się należy zaliczyć m.in. udział uczniów w konkursach, wykonywanie prac plastycznych lub technicznych, przygotowywanie i prezentacja przedstawień, a także oglądanie filmów (kasety wideo, DVD) oraz korzystanie z programów komputerowych. Ich interdyscyplinarny charakter sprawia, że nauczyciele wszystkich przedmiotów chętnie posługują się nimi w swej pracy zawodowej. Mogą być one również wykorzystywane do przyswajania wiedzy przyrodniczej.
Konkursy przyrodnicze spełniają bardzo pożyteczną rolę. Ich celem jest budzenie i rozwijanie zainteresowań przyrodą, podnoszą poziom wiedzy i umiejętności wdrażają uczniów do pracy samokształceniowej. Największym powodzeniem cieszą się konkursy o charakterze artystycznym, polegające na wykonaniu pracy plastycznej. Na ogół do tego typu konkursów przystępuje spora ilość uczniów. Konieczne wydaje się także podkreślenie dużego wpływu konkursów na ukierunkowanie pracy dydaktycznej nauczyciela z uczniem zdolnym.
Uczniowie podchodzą do konkursów bardzo emocjonalnie, czerpią z nich ogromną satysfakcję, gdyż dla wielu z nich ta forma wypowiedzi jest pierwszą okazją do publicznego wykazania się wiadomościami i umiejętnościami.
Z kolei przyrodnicze filmy nagrane na kasatach video lub DVD i programy komputerowe mogą być wykorzystane na lekcjach jako:
• wprowadzenie nowego tematu – daje to możliwość wizualno- słownego poznania faktów
• konfrontacja przyswojonych treści z oglądanymi – weryfikacja poznanych wiadomości po przerobieniu danej partii materiału
• element struktury lekcji powtórzeniowej
Oczywiście istotną sprawą jest wytworzenie odpowiedniej atmosfery i uświadomienie uczniom, że film czy praca przy komputerze stanowi integralną część lekcji. W tym celu należy stworzyć odpowiednie warunki, niezbędne do właściwej percepcji przekazywanej wiedzy i aktywnej postawy młodzieży. W ten sposób nie tylko uatrakcyjnimy naukę ale także przyzwyczajamy uczniów do aktywnego odbioru informacji oraz selektywnego traktowania emitowanej tematyki.
Możliwość plastycznego wypowiedzenia się wyposaża ucznia w system wiadomości, umiejętności i nawyków. Kształtuje jego pogląd na świat. Rozwija zdolności poznawcze. Rozbudza i wzbogaca wyobraźnię. Wpływa na poczucie estetyki. Sprzyja kształtowaniu zainteresowań i zamiłowań.
Prace plastyczne lub techniczne wykonywane m.in. jako zadania domowe, indywidualne albo zespołowe (np. skonstruowanie karmnika) mogą odegrać istotną rolę w ugruntowaniu wiadomości. Pomocne mogą tu być materiały zgromadzone podczas wycieczek.
Prace plastyczne mogą także powstawać podczas zajęć terenowych, np. szkice krajobrazu, szkicowanie natury (roślin, zwierząt), wykonanie zielnika.
Praca twórcza uczniów może odzwierciedlać wieloraką tematykę. Na przykład pogłębieniem i utrwaleniem wiadomości o ptakach może być wykonanie prac plastycznych (technika dowolna) prezentujących różne ptaki, może to być zbudowanie karmnika, może to być plakat informujący o dokarmianiu ptaków zimą itp.
Przedstawienia szkolne stanowią atrakcyjne urozmaicenie procesu kształcenia. Wzbogacają pamięć oraz postrzeganie świata. Czynią szkolę interesującą placówką, jednoczą uczniów, przekazują wiadomości w ciekawej, prostej i komunikatywnej formie. Ponadto udział dzieci w imprezach szkolnych stwarza im szerokie możliwości rozwoju intelektualnego. Przedstawienia mogą być samodzielną metodą, jak i pomocniczą dla innych przedmiotów.
W nauczaniu przyrody, ta forma, jest szczególnie przydatna podczas organizowania różnych imprez związanych z ochroną środowiska np. z okazji „Święta Ziemi”.