Przedszkole - pierwsze intencjonalne środowisko wychowawcze dziecka

W Encyklopedii Pedagogicznej czytamy: „Przedszkole - jest samodzielną instytucją opiekuńczo-wychowawczą dla dzieci w wieku od trzech lat do rozpoczęcia obowiązku szkolnego, wspierającą wychowanie rodzinne”.
B. Wilgocka-Okoń zajmująca się tym zagadnieniem zaznacza, że uczęszczanie dzieci do przedszkola jest dobrowolne i w zasadzie wymaga wnoszenia przez rodziców opłat miesięcznych, co powoduje, iż w obecnej sytuacji do przedszkola uczęszczają dzieci, których rodzice pracują, lub pochodzą z zamożnych rodzin. Pewne różnice w zakresie podstaw organizacyjnych, prawnych, finansowych, placówek przedszkolnych, zależą, zdaniem tej autorki, od tego, czy są one prowadzone przez państwo, czy przez organizację samorządową, prywatną, ewentualnie kościelną.
Niezależnie jednak od tych różnic, zdaniem autorów zajmujących się tym zagadnieniem, głównym zadaniem każdego przedszkola jest zapewnienie dzieciom opieki, oraz wielostronnego rozwoju psychofizycznego i społecznego, a tym samym przysposobienie ich do pokonania progu szkolnego.
Szczególnie podkreśla to R. Więckowski, dla którego wychowanie przedszkolne jest bardzo ważnym etapem w rozwoju dziecka, gdyż w tym okresie uczy się ono podstawowych umiejętności, zdobywa wiadomości, które mają istotny wpływ na jego dalszy rozwój. Dlatego nie bez znaczenia jest to, jak będzie wpływać na niego środowisko, w którym spędzać będzie czasami większość dnia. Autor, organizację i strukturę przedszkoli uważa za jedne z czynników, które decydują nie tylko o jego funkcjonowaniu, ale przede wszystkim, jak będzie instytucja ta oddziaływać na oddane jej pod opiekę dzieci.
I tak B. Wilgocka-Okoń przez organizację przedszkoli rozumie, instytucjonalne ramy, w których przebiega proces wychowawczy, oraz sam proces wychowania, jako ciąg zdarzeń wzajemnie ze sobą powiązanych. W swojej pracy zaznacza ona, iż organizacja przedszkola jako instytucji obejmuje takie elementy jak: ustawy, zarządzenia, przepisy prawne, programy lub wytyczne. Natomiast na proces wychowania składa się działalność wychowawcy i dziecka, oraz relacje, a w tym metody, formy i środki dydaktyczne, treści programowe, a wszystko to jako system ukierunkowany na osiągnięcie złożonych celów.

Funkcje i zadania przedszkola

W bardzo interesujący sposób omawia to zagadnienie w swojej pracy M. Kwiatkowska. Zaznacza ona, iż podstawowe warunki pracy pedagogicznej placówki przedszkolnej powinny być określone przez potrzeby i możliwości rozwojowe dzieci, a także przez potrzeby środowiska lokalnego. Zdaniem autorki, działalność wychowawcza przedszkola polega, bowiem nie tylko na kierowaniu rozwojem dziecka i pobudzaniu tego procesu, ale także wymaga pracy wyrównawczej tj. usuwania lub łagodzenia stwierdzonych u dzieci zaburzeń, jednocześnie wychodząc na przeciw ogólnym potrzebom życia społecznego i rodzinnego.
Działalność pedagogiczna w przedszkolu łączy, zatem pełnienie zadań wychowawczych i opiekuńczych, umacnia w środowisku dziecka działanie czynników sprzyjających jego rozwojowi i eliminuje czynniki szkodliwe.
Z tym stanowiskiem zgadza się również H. Grębska, która jednak dodaje, iż warunkiem skuteczności tych działań jest stałe pogłębianie znajomości dzieci przez wychowawców, niezbędne dla indywidualizacji w wychowaniu i we współpracy z rodzicami.
Do tego problemu R. Więckowski wnosi jeszcze jedno spostrzeżenie. Zaznacza, że funkcje: wychowawcza, opiekuńcza i społeczna są ze sobą integralnie powiązane. Jedna warunkuje drugą i wszystkie razem składają się na efekt działalności przedszkola.
Z kolei M. Dmochowska jest zdania, iż z tych funkcji wyprowadzane są zadania, jakie ma do spełnienia ta instytucja. Według autorki niezbędnym dozownikiem w pracy przedszkola jest program wychowania w przedszkolu. Określa on, bowiem zakres zadań i treści, które wyznaczają kierunek zadań wychowawczych nauczyciela wobec dzieci. Jest on opracowany w ten sposób, aby można było odczytać w jego sformułowaniach pożądane działania dzieci, które organizuje, i którymi kieruje nauczyciel wychowawca. Z tego względu, zdaniem autorki, powinien on doskonale zdawać sobie sprawę z zadań, jakie ma do spełnienia ta placówka.
Problem ten szczegółowo omawia B. Wilgocka-Okoń, a także M.Dmochowska. Autorki są zgodne, co do tego, iż zadania i treści pracy z dziećmi są podporządkowane głównym kierunkom rozwoju psychofizycznego dziecka, oraz dostosowane są do poziomu rozwoju każdej grupy wiekowej. Treści wychowania zdrowotnego, społeczno-moralnego, estetycznego i umysłowego, jak podkreśla A. Brzezińska, przenikają się wzajemnie, stwarzając możliwość jednoczesnego realizowania różnorodnych zadań. To powoduje, zdaniem autorki, iż nauczyciel w codziennej pracy z dziećmi korzysta równolegle ze wszystkich czterech działów programu. Znajdują one odbicie w każdej niemal sytuacji dnia przedszkolnego, powodując wielostronne i intensywne uczestniczenie dziecka w działaniu, a tym samym przeżywaniu i poznawaniu otaczającego świata, którym kieruje nauczyciel wychowawca.

Nauczycielka przedszkola

St. Jędrzejewski wymaga od nauczyciela szerokiego wykształcenia. Oczywistością, wg autora, staje się tendencja do zapewnienia przyszłym wychowawcom przedszkoli wyższego wykształcenia. Zwłaszcza takiego, które łącząc kształcenie teoretyczne z praktycznym doświadczeniem przygotowuje ich do respektowania niezależności i indywidualności dziecka, jego potrzeb i zainteresowań.
A. Janowski podkreśla, że dzieci lubią takich nauczycieli, którzy są mili, pomocni, uczciwi, z poczuciem humoru, rozumiejący dziecięce problemy, pozwalający dzieciom na wiele działań, ale jednocześnie umiejący utrzymać dyscyplinę. Z kolei autor jest zdania, że dzieci nie lubią takich nauczycieli, którzy dominują, mają faworytów i mają nieprzyjazne cechy osobowości. Zaznacza on również, iż dzieci oczekują od nauczyciela, aby jasno określił, co jest dobre a co złe i był w tym konsekwentny.
Cechy, jakie powinien mieć nauczyciel przygotowujący dzieci do życia w nowoczesnym społeczeństwie, w interesujący sposób przedstawia B. Karolczak- Biernacka. Jej zdaniem do najważniejszych cech nauczyciela należą: odwaga i profesjonalizm Idealną wydaje się sytuacja, kiedy do osiągnięcia pożądanego stanu, starczyłyby dobre chęci samego nauczyciela.
Natomiast T. Pilch preferuje takiego nauczyciela, który wyposażony jest w optymizm pedagogiczny, określoną wizję przyszłości, oraz trwały, konsekwentny system wartości i przeświadczeń moralnych. Dlatego, zdaniem autora, współczesny nauczyciel musi być twórczy, czynny w motywacji, uczuciach i działaniu zarówno dziećmi kontaktach z dziećmi jak i rodzicami.
Znaczenie postawy nauczyciela podkreśla również T. Kukłowicz. Stwierdza, że nauczyciel nie wychowuje tylko poprzez przekazywanie treści, lecz także swoją postawą i postępowaniem. Postawa nauczyciela odgrywa znaczenie nie tylko w kontaktach z wychowankami, ale także z rodzicami, co zauważa H. Cudak . Zwraca on uwagę na potrzebę życzliwości i bezpośredniości w kontakcie z rodzicami, aby zmniejszyć do minimum bariery intelektualne i emocjonalne utrudniające porozumienie i współdziałanie.
Między innymi J. Radziewicz uważa, iż można się spierać w nieskończoność o to, jaki katalog cech nauczyciela jest optymalny. Jego zdaniem nauczyciel jest całością. To prawdziwy, normalny człowiek a jego najważniejsze cechy to: takt pedagogiczny, poczucie humoru, tolerancja, sprawiedliwość. Zatem powinien posiadać wszystko to, co cenne w człowieku, który staje się wzorem dla młodej, kształtującej się osobowości.
Powyższe rozważania przybliżają charakter i zakres działalności przedszkola. Jednak M. Kwiatowska dochodzi do wniosku, iż wszystkie te oddziaływania nie przyniosą pożądanego efektu bez pełnego porozumienia z rodziną, pierwszym środowiskiem wychowawczym dziecka.
A zatem przyjrzyjmy się jak zdaniem psychologów i pedagogów to współdziałanie powinno przebiegać, aby zaowocowało wypracowaniem wspólnych, a zarazem właściwych metod stosowanych wobec dziecka.

Literatura:.
1. Brzezińska A, Burtowy M.: Psychopedagogiczne problemy edukacji
przedszkolnej. Poznań 1985, Uniwersytet im. A. Mickiewicza.
2. Jędrzejewski S.: Nauczycielka przedszkola. Warszawa 1987, WSiP, s.155.Kwiatkowska M: Wychowanie przedszkolne we współczesnym świecie. W: Podstawy pedagogiki przedszkolnej. Praca zbiorowa pod red. M. Kwiatowskiej. Warszawa 1988, WSiP..
3. Okoń W: Słownik pedagogiczny. Warszawa 1981, PWN.
4. Przetacznik-Gierowska M., Makiełło-Jarża G: Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego. Warszawa 1992, WSiP.
5. Przetacznikowa M., Włodarski Z.: Psychologia wychowawcza. Warszawa 1979, PWN.
6. Skórny Z.: Psychologia wychowawcza dla nauczycieli. Warszawa 1992, WSiP.
7. Tyszka Z: Rodzina. W: Encyklopedia Pedagogiczna.Praca zbiorowa pod red. W. Pomykało, Warszawa 1993, Fundacja Innowacyjna.
8. Ziemska M: Postawy rodzicielskie.Warszawa 1969, WP.
9. Ziemska Z: Rodzina a osobowość. Warszawa 1975, WP.