Ćwiczenia lewopółkulowe - ich wpływ w programowaniu języka u dzieci z ORM

Rzeczywistość, w której przyszło nam uczyć i wychowywać dzieci, niesie wiele udogodnień oraz równie wiele zagrożeń. W dzisiejszych czasach dzieci wychowywane są w obecności ekranów i tabletów, przez co narażone są na ogromne ilości bodźców z nich pochodzących. Świecące, migające, grające zabawki stymulują prawą półkulę mózgu, wpływając tym samym na jej dominację. Niestety deficyty funkcji lewej półkuli mózgu objawiają się trudnościami z odbiorem i tworzeniem przekazów językowych, zaburzeniami dominacji stronnej ciała, dysleksją, zaburzoną percepcją wzrokową czy zaburzonym logicznym myśleniem i analizowaniem. W gabinetach logopedycznych coraz częściej pojawia się u dzieci diagnoza: opóźniony rozwój mowy.
Prawidłowa wymowa urzeczywistnia się w użyciu pełnego systemu językowego, a ten nie może zostać zbudowany bez umiejętności sekwencyjnych, linearnych i hierarchicznych. Właśnie dlatego, że opracowywanie informacji w lewej półkuli mózgu odbywa się z uwzględnieniem właśnie takiego linearnego porządku, jest ona w najwyższym stopniu predestynowana do przetwarzania danych językowych.1 (Cieszyńska-Rożek J.,2010, Diagnoza funkcji lewej półkuli mózgu i jej wpływ na programowanie terapii dzieci w wieku przedszkolnym, Kraków.)
Zróżnicowanie funkcji półkul mózgu w przetwarzaniu informacji językowych stawia przed logopedami istotne zadanie diagnostyczne. Wszelkie opóźnienia i nieprawidłowości w nabywaniu języka przez dzieci wskazują na trudności w opracowaniu informacji linearnych (lewopółkulowych).

Zatem co robi lewa półkula mózgu?

- opracowuje informacje sekwencyjnie (czyli krok po kroku, linearnie, analitycznie)
- odpowiada za rozumienie i produkcje mowy, w tym gramatyka
- odpowiada za myślenie logiczne i analityczne (rozwiązywanie problemów, planowanie)
- w obszarze matematyki rozumie i przetwarza liczby, sekwencje oraz dokonuje obliczeń
- organizuje i planuje: porządkuje informacje
- przetwarza reguły (w tym językowe)
- odpowiada za czytanie, pisanie i analizę tekstów
- kontroluje ruchy prawej strony ciała
- przetwarza linearnie teksty czytane (czyta ze zrozumieniem)
- przetwarza czas linearnie
- podczas nauki języków obcych uczy się reguł odmiany i zasad łączenia wyrazów
- w nauce muzyki – czyta nuty, kontroluje uderzenie i tempo (sekwencje).

Warto zaznaczyć, że choć funkcje są przypisane do konkretnych półkul, obie półkule mózgu współpracują ze sobą i są ze sobą połączone.
Przyczyną trudności w nabywaniu języka u niektórych dzieci mogą być niedostatki w obrębie przetwarzania sekwencyjnego, bądź brak prawidłowej komunikacji między półkulami mózgowymi. W przetwarzaniu języka i innych bodźców ważne jest bowiem współdziałanie obu półkul. Opracowane przez każdą z półkul informacje powinny być przekazywane i łączone ze sobą. Im zdolność wiązania informacji z obu półkul jest sprawniejsza, tym łatwiejsze dla dziecka jest nabywanie systemu języka.2 (Orłowska-Popek Z., 2017, Programowanie języka w terapii logopedycznej na przykładzie rozwoju języka dzieci niesłyszących, Kraków.)
Deficyty funkcji lewej półkuli objawiają się trudnościami z odbiorem i tworzeniem przekazów językowych, zaburzeniami dominacji stronnej ciała, dysleksją, trudnościami szkolnymi w nauce czytania, liczeniu, zaburzoną percepcją wzrokową (dostrzeganiem szczegółów), czy zaburzonym logicznym myśleniem i analizowaniem.3 (https://www.czasopismosi.pl/artykul/cwiczenia-lewopolkulowe-i-ich-wplyw-na-rozwoj-dziecka)

Zaburzenia sekwencji ruchowych mogą przyczyniać się do opóźnień w rozwoju motorycznym (małej i dużej motoryki) i praksji oralnej, trudności w czynnościach samoobsługowych, które polegają przecież na wykonaniu pewnych sekwencji ruchowych, trudności z nauką jazdy na rowerze, artykulacją.
Zaburzenia sekwencji słuchowych z kolei mogą prowadzić do opóźnień w rozwoju mowy, trudności z rozumieniem mowy oraz kontekstu wypowiedzi.
Zakłócenia analizy i syntezy sekwencji wzrokowych mogą wywołać trudności z uporządkowaniem relacji na ilustracji (np. składaniem obrazka w całość), problemy z nauką czytania i pisania oraz linearnym porządkowaniem znaków.

W przypadku opóźnionego rozwoju mowy aktywność lewej półkuli mózgu ma więc istotne znaczenie. Opanowanie języka mówionego i pisanego wymaga umiejętności szeregowania, układania sekwencji i ujmowania relacji. Zasadą ćwiczeń lewopółkulowych jest linearny porządek od lewej do prawej. Terapia dzieci z ORM powinna uwzględnić porządek linearny, właściwy dla języka. Warto za każdym razem, gdy przystępuje się do budowania komunikacji językowej dziecka z niezakończonym rozwojem mowy – pamiętać, że język jest linearnie, sekwencyjnie uporządkowany. Tę szczególną cechę systemu językowego należy uwzględnić, programując terapię.

Kiedy więc zaczynam wprowadzać ćwiczenia lewopólkulowe?

Kiedy mam już zbudowaną relację z dzieckiem i widzę, że dobrze reaguje na moje propozycje ćwiczeń. Na początku próbuje wypracować wspólne pole uwagi i choć odrobinę intencję komunikacyjną. Ćwiczenia lewopółkulowe nie należą do najłatwiejszych. Wymagają one dobrej współpracy dziecka z terapeutą, rozumienia chociaż minimum języka. Korzystam z podpowiedzi – z umiejętności naśladowania, uczę strategii analizowania materiału. Zaczynam od prostych układanek lewopółkulowych, od sekwencji wzrokowych, sekwencji słuchowych, dokładam do tego pracę nad motoryką małą.
Ćwiczenia lewopółkulowe mają ściśle ułożony porządek według stopnia trudności.
Najpierw uczymy się przez:
- naśladownictwo – identyfikowanie: naśladujemy sekwencje i szeregi,
- współdziałanie – próby dostrzegania zależności między elementami – kontynuowanie sekwencji, szeregu, a następnie ich uzupełnianie
- instrukcję – odkrywanie brakującego elementu – próby samodzielnego odkrywania brakującego elementu.4 (Cieszyńska J., 2011, Wczesna diagnoza i terapia zaburzeń autystycznych. Metoda Krakowska, Kraków.)

Każdy z tych etapów uwzględnia materiał tematyczny i atematyczny. Zasadą ćwiczeń lewopółulowych jest linearny porządek od lewej do prawej.

W skład ćwiczeń lewopółkulowych wchodzą:
- szeregowanie
- sekwencje (wzrokowe, słuchowe, ruchowe, czasowe)
- relacje
- kodowanie
- analiza i synteza wzrokowa
- ćwiczenia logiczne

Programowanie języka, szczególnie w kontekście zaburzeń komunikacji, ma silny związek z ćwiczeniami lewopólkulowymi. Ćwiczenia takie jak, układanie sekwencji, sortowanie, analizowanie i synteza wzrokowa pomagają w budowaniu systemu językowego i poprawie komunikacji. W przypadku opóźnionego rozwoju mowy, nie zaczynam terapii od ćwiczeń lewopółkulowych, ale nie zapominam o nich w trakcie całej terapii. Są one ważną składową programowania języka, wspomagają terapię. Programowanie języka, które buduje system językowy dziecka od początku, wykorzystuje elementy ćwiczeń lewopółkulowych. Ten rodzaj ćwiczeń w połączeniu z programowaniem języka, pomaga w budowaniu i rozwijaniu systemu językowego, co przekłada się na poprawę komunikacji werbalnej i pisemnej.