Autorski program nauczania z języka angielskiego na zajęciach nadobowiązkowych zatytułowanych "Zostań poliglotą" dla szkoły podstawowej

Autorski program nauczania z języka angielskiego dla szkoły podstawowej na zajęciach nadobowiązkowych zatytułowanych „ZOSTAŃ POLIGLOTĄ”

Autor: Magdalena Szewczyk
Nauczyciel języka angielskiego
W Zespole Szkół w ..........

Spis treści:

I. WSTĘP
A. Ogólna charakterystyka programu i jego główne założenia
B. Warunki realizacji założeń programowych
1. Pomoce dydaktyczne
2. Sala lekcyjna i jej wyposażenie

II. CELE KSZTAŁCENIA I WYCHOWANIA
A. Cele kształcenia ogólnego – osiągnięcia ucznia
B. Szczegółowe cele kształcenia – język angielski

III. TREŚCI NAUCZANIA

IV. REALIZACJA PROGRAMU
A. Metody nauczania
B. Techniki pracy

V. OCENIANIE

I. WSTĘP
Program został napisany z myślą o uczniach klasy IV uzdolnionych językowo i szczególnie zainteresowanych nauką języka angielskiego oraz poznawaniem kultury i tradycji krajów anglojęzycznych. Uczestnictwo w zajęciach jest dobrowolne.

A. Ogólna charakterystyka programu i jego główne założenia
Niniejszy program jest przeznaczony do realizacji na zajęciach dodatkowych. Uczestniczą w nich uczniowie, którzy kontynuują naukę języka angielskiego rozpoczętą na etapie wczesnoszkolnym i prezentują podobny poziom zaawansowania. Dostosowaniu wymagań do możliwości uczniów sprzyja proponowany dobór uczniów, zgodnie z poziomem zaawansowania, jak również zróżnicowanie metod i form pracy, tak aby każdy uczeń rozwinął swoją wiedzę i umiejętności w optymalnym stopniu. Kurs jest prowadzony w formie zajęć teatralnych jako niekonwencjonalnej metody nauki porozumiewania się w języku angielskim. Efektem końcowym zajęć będzie przedstawienie kukiełkowe wystawione podczas Targów Wiedzy i Umiejętności podsumowujących cały projekt.

B. Warunki realizacji założeń programowych
Przewiduje się 30 godzin zajęć w grupie 7-mio osobowej, w skład której wchodzą uczniowie klasy IV prezentujący zbliżony poziom zaawansowania znajomości języka. Zajęcia odbywają się zazwyczaj raz w tygodniu i trwają 45 minut.
Zakładając, iż każde dziecko na omawianym etapie nauczania może, i powinno, osiągnąć sukces w nauce języka na miarę swoich indywidualnych możliwości, należy tak dobierać i modyfikować zakres nauczanego materiału, aby każdy uczeń miał możliwość przyswojenia sobie prezentowanych treści nauczania poprzez uczestnictwo w różnorodnych formach aktywności na zajęciach. Takie założenie narzuca prowadzącemu zajęcia ciągłe i dokładne monitorowanie postępów i aktywności uczniów na zajęciach.

1. Pomoce dydaktyczne
• odpowiednio dobrany do poziomu językowego uczniów kurs wraz z jego obudową (m.in. podręcznik, zeszyt ćwiczeń, książka nauczyciela, płyty CD, program nauczania, materiały dodatkowe do powielania);
• książki pomocnicze (np. słowniki, uproszczone wersje książek angielskich);
• multimedialne programy komputerowe do nauki języka;
• materiały przybliżające życie i kulturę krajów anglojęzycznych (np. filmy DVD, materiały dodatkowe do dostępne na stronach internetowych;
• anglojęzyczne czasopisma dla dzieci uczących się języka angielskiego;
• pomoce wizualne (np. plansze, plakaty, karty do gier językowych, „flashcards”, gry planszowe);
• pomoce elektroniczne (np. odtwarzacz płyt CD/DVD, rzutnik wraz z oprogramowaniem do tablic interaktywnych, strona WWW);
• poradniki metodyczne dla nauczycieli;
• przenośny teatrzyk (stelarz z kotarą);
• pacynki;
• oświetlenie

2. Sala lekcyjna i jej wyposażenie
Chociaż sposób prowadzenia zajęć oraz ich efektywność zależą w dużej mierze od kompetencji i osobowości nauczyciela, należy zwrócić uwagę na fakt, iż wyposażenie sali, w której odbywają się zajęcia, ma niebagatelne znaczenie dla uatrakcyjnienia i skuteczności procesu nauczania języka. Zgodnie z założeniami podstawy programowej „koniecznym warunkiem realizacji podstawy programowej jest także odpowiednio wyposażona klasa”, a zatem, ważne jest, aby w klasie dostępnych było jak najwięcej dodatkowych pomocy, np. plansz, plakatów, prac rysunkowych dzieci. Sala powinna zapewniać przestrzeń niezbędną nauczycielowi i uczniom do przeprowadzenia ćwiczeń. Układ stolików i krzeseł musi umożliwiać nauczycielowi podział klasy na grupy, swobodne przemieszczanie się dzieci w trakcie prowadzonych zajęć oraz przestrzeń do wykonania prac projektowych. Sala lekcyjna powinna być wyposażona w tablicę szkolną oraz miejsca do wyeksponowania prac uczniów. W pracowni językowej powinny też obowiązkowo znaleźć się słowniki, pomoce wizualne i odtwarzacz płyt CD. Zalecany jest też dostęp do komputerów z łączem internetowym. Ważne jest, aby uczniowie mieli jak najlepsze warunki do wyszukiwania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł, również z zastosowaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych. Jednym z priorytetów współczesnego nauczyciela powinno być rozwijanie u dzieci autonomii w uczeniu się, przygotowanie ich do samokształcenia oraz świadomego i krytycznego selekcjonowania informacji docierających do nich z różnych źródeł.

I. CELE KSZTAŁCENIA I WYCHOWANIA

A. Cele kształcenia ogólnego – osiągnięcia ucznia
1)umiejętność rozumienia, wykorzystywania i przetwarzania tekstów
2)umiejętność komunikowania się w języku ojczystym i w językach obcych, zarówno w mowie, jak i piśmie;
3)kształtowanie u uczniów postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie.
4)umiejętność sprawnego posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjnymi i komunikacyjnym, w tym także dla wyszukiwania i korzystania z informacji;
5)zdobycie przez uczniów umiejętności wykorzystania posiadanych wiadomości podczas wykonywania zadań i rozwiązywania problemów;
6)umiejętność uczenia się, jako sposobu zaspokajania naturalnej ciekawości świata, odkrywani swoich zainteresowań i przygotowania do dalszej edukacji;
7)umiejętność pracy zespołowej.

B. Szczegółowe cele kształcenia – język angielski
Jednym z celów kształcenia jest więc szeroko rozumiana ‘znajomość środków językowych’ – słów, struktur gramatycznych i realizowanych przez nie funkcji językowych, jak również poprawnej pisowni i wymowy. Najważniejsze w komunikacji jest skuteczne przekazanie informacji. Poprawność językowa jest jednak równie ważna, gdyż jej brak może zakłócić, a nawet zmienić zamierzony przekaz. Ponadto, w pewnych kontekstach sytuacyjnych uczniowie powinni umieć dostosować język komunikacji do okoliczności i odpowiednio dobrać stosowne słownictwo i struktury gramatyczne, co wiąże się także z dostosowaniem stylu wypowiedzi do sytuacji i odbiorcy.

I. Znajomość środków językowych.
Uczeń posługuje się bardzo podstawowym zasobem środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych), umożliwiającym realizację pozostałych wymagań w zakresie opisanej tematyki. Wraz z wiedzą należy rozwijać u uczniów różne umiejętności – językowe i pozajęzykowe. Podstawa programowa zakłada rozwijanie umiejętności receptywnych:
II. Rozumienie wypowiedzi.
Uczeń rozumie bardzo proste i krótkie wypowiedzi ustne artykułowane wyraźnie i powoli, w standardowej odmianie języka, a także krótkie i proste wypowiedzi pisemne w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.
oraz umiejętności produktywnych:
III. Tworzenie wypowiedzi.
Uczeń samodzielnie formułuje bardzo krótkie, proste i zrozumiałe wypowiedzi ustne i pisemne, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.
IV. Reagowanie na wypowiedzi.
Uczeń uczestniczy w prostej rozmowie i w typowych sytuacjach reaguje w sposób zrozumiały, adekwatnie do sytuacji komunikacyjnej, ustnie lub w formie prostego tekstu, w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.
Drugie z założeń odnosi się do umiejętności przetwarzania informacji, czyli zrozumienia przekazu w jednej formie, a następnie przekazania go w innej formie. Umiejętność przetwarzania przydatna jest zarówno w celu budowania świadomości językowej, tj. ustalania różnic i podobieństw pomiędzy językiem obcym a, jak również w celu rozwijania u uczniów umiejętności interpretowania różnego rodzaju obrazów, tabel, planów lekcji itp.
V. Przetwarzanie wypowiedzi.
Uczeń zmienia formę przekazu ustnego lub pisemnego w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych.

III. TREŚCI NAUCZANIA
Uczeń posługuje się bardzo podstawowym zasobem środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych) w zakresie następujących tematów:
1) człowiek (dane personalne, uczucia i emocje, zainteresowania);
2) dom (miejsce zamieszkania);
3) szkoła (przedmioty nauczania);
4) życie rodzinne i towarzyskie (członkowie rodziny, koledzy, przyjaciele, czynności życia codziennego, formy spędzania czasu wolnego);
5) żywienie (artykuły spożywcze, posiłki świąteczne);
6) podróżowanie i turystyka (środki transportu, lotnisko, metro);
7) kultura (święta, obrzędy, znajomość angielskiej literatury dziecięcej);
8) sport (popularne dyscypliny sportu);
9) świat przyrody (pogoda, rośliny i zwierzęta, krajobraz omawianych krajów).

Rozumienie ze słuchu
Uczeń rozumie ze słuchu bardzo proste, krótkie wypowiedzi artykułowane powoli i wyraźnie, w standardowej odmianie języka:
1) reaguje na polecenia;
2) rozumie znaczenie zwrotów dnia codziennego adresowanych do uczniów;
3) rozumie ogólny sens prostego tekstu;

Tworzenie wypowiedzi ustnej
Uczeń tworzy kilkuzdaniowe wypowiedzi ustne według wzoru:
1) opisuje ludzi, przedmioty i miejsca;
2) opowiada o czynnościach życia codziennego;
3) przedstawia swoje upodobania i uczucia
Reagowanie ustnie
Uczeń reaguje ustnie w prostych sytuacjach dnia codziennego:
1) przedstawia siebie i członków swojej rodziny;
2) podaje swój wiek i miejsce zamieszkania;
3) podaje swoje upodobania;
4) mówi, co posiada i co potrafi robić;
5) prosi o informacje;
6) wyraża swoje;
7) wyraża prośby
Uczeń przetwarza tekst:
1) przekazuje ustnie informacje uzyskane z tekstu słuchanego lub czytanego;
2) zapisuje informacje uzyskane z tekstu słuchanego lub czytanego.
4) wyszukuje proste informacje w tekście słuchanym;
5) rozumie intencje rozmówców (np. podawanie informacji, wyrażanie prośby, zgody lub braku zgody, żartowanie);
6) rozpoznaje rodzaje sytuacji komunikacyjnych (np. u lekarza, w sklepie, na dworcu, w szkole).
Rozumienie tekstu czytanego
Uczeń rozumie krótkie, proste kilkuzdaniowe wypowiedzi pisemne
(np. napisy informacyjne, listy, jadłospisy, plany lekcyjne i proste teksty narracyjne):
1) rozumie ogólny sens tekstu;
2) wyszukuje proste informacje szczegółowe w tekście;
3) rozpoznaje różne rodzaje tekstów, np. list prywatny, e-mail, SMS, opowiadanie, zaproszenie, kartka pocztowa.

IV. REALIZACJA PROGRAMU
A. Metody
Uczeń jest podmiotem procesu nauczania. Każdy ‘podmiot’ jest inny – uczniowie różnią się między sobą zdolnościami, umiejętnościami, zainteresowaniami, motywacją do nauki i preferowanymi stylami uczenia się. Ucząc się, wykorzystują różne strategie, techniki, a przede wszystkim różne zmysły, które dominują w procesie przyswajania wiedzy. Stąd, w jednej grupie znajdą się wzrokowcy (którzy najlepiej zapamiętają to, co zobaczą), słuchowcy (którzy najskuteczniej uczą się słuchając) i kinestetycy (którzy muszą w proces uczenia się zaangażować wszelkiego rodzaju ruch). Nauczyciel staje zatem przed niezwykle trudnym zadaniem. Powinien starać się wspierać każdego ucznia, próbując dostosować pracę na lekcjach języka angielskiego tak, aby każdy uczeń mógł znaleźć w lekcji coś dla siebie.
Jeśli chodzi o metody nauczania, jako wiodącą proponuję metodę komunikacyjną, mającą postać silnie eklektyczną – łączy ona w sobie wiele cech metod konwencjonalnych i niekonwencjonalnych. Podejście komunikacyjne skupia uwagę na umiejętności komunikowania się w języku obcym. Celem nauki jest osiągnięcie kompetencji komunikacyjnej rozumianej jako umiejętność efektywnego porozumiewania się w sposób odpowiadający danej sytuacji. Bycie komunikatywnym obejmuje rozumienie i tworzenie wypowiedzi, przekazywanie informacji, a także bycie zrozumiałym dla innych. W omawianym podejściu większą uwagę zwraca się zatem na komunikatywność i zrozumiałość wypowiedzi niż na poprawność językową. Ćwiczenia na lekcjach języka angielskiego powinny być zorientowane na mówienie, porozumiewanie się. Powinny swoją tematyką i formą wymagać od uczniów kreatywności i spontaniczności, a także zachęcać do częstego wykorzystywania języka. Wiele zadań na lekcji powinno odbywać się w parach i grupach, tak aby stwarzać jak najwięcej sposobności do porozumiewania się w języku angielskim. Aby komunikacja była efektywna, uczniowie muszą jednak doskonalić nie tylko umiejętność mówienia, ale także słuchania, pisania i czytania – aby mogli właściwie zareagować w danej sytuacji.
Skutecznym sposobem zachęcania uczniów do komunikacji jest kreowanie sytuacji, które zachęcą uczniów do porozumiewania się języku angielskim. Uczniowie muszą widzieć konkretny cel zastosowania języka obcego. Oprócz powszechnie stosownych zadań opartych na lukach informacyjnych (‘information gap activities’), bardzo dobre efekty w nauczaniu języków obcych przynosi metoda dramy. Dzięki ćwiczeniom teatralnym uczniowie czynnie, twórczo i celowo operują językiem podczas odgrywania scenek, a także uczą się stosować właściwą intonację i tempo wypowiedzi, mimikę i gesty.
Eklektyzm w metodyce nauczania języków obcych pozwala na dobieranie metody do wymagań ćwiczonej sytuacji, potrzeb, umiejętności i możliwości uczniów. Ważne, aby aktywizowały uczniów do pracy, a temu służą odpowiednio dobrane techniki i formy pracy.

B. Techniki pracy
Zostaną one przedstawione w odniesieniu do poszczególnych sprawności językowych, gramatyki i słownictwa, choć w rzeczywistości żadna sprawność językowa nie występuje w odosobnieniu – zwykle jedna wynika z drugiej i łączy się z kolejną. Omówione zostaną też techniki samodzielnego uczenia się i techniki indywidualizacji pracy z uczniem.

1. Słuchanie
Jest to pierwsza sprawność, z jaką uczniowie stykają się przy nauce języka obcego, podobnie jak dzieci poznają język ojczysty. Zrozumienie słyszanej wypowiedzi nie zawsze jest proste. Nawet znając słownictwo i różne struktury gramatyczne, uczniowie mają często problem ze zrozumieniem komunikatu. Dlatego bardzo istotna jest pomoc uczniom w opanowaniu i rozwijaniu w szkole podstawowej różnorodnych strategii komunikacyjnych.
Warto też podkreślić przydatność podstawowych sformułowań związanych z pytaniem o znaczenie słów, prośbą o powtórzenie wypowiedzi, zapytania, jak dane słowo się pisze. Należy również podkreślić znaczenie pomocniczych komunikatów niewerbalnych, takich jak: mowa ciała (gesty, mimika), kontekst, ton wypowiedzi rozmówcy i inne okoliczności towarzyszące wypowiedzi.

2. Mówienie
Sprawność mówienia rozwijana jest przez uczniów już od pierwszego kontaktu z językiem. Początkowo polega na powtarzaniu za modelem (jak w metodzie audiolingwalnej), potem stopniowo dochodzi do samodzielnych wypowiedzi. Mówienie jest ściśle związane ze słuchaniem i to na tych dwóch sprawnościach oparta jest komunikacja. Skuteczne opanowanie tej sprawności wymaga stworzenia rzeczywistych sytuacji do zastosowania wyuczonych struktur i słownictwa. Zgodnie z podejściem komunikacyjnym, nauczyciel powinien kreować na zajęciach sytuacje, w których uczniowie będą chcieli porozumiewać się w języku angielskim – czyli różnego rodzaju ćwiczenia z ‘luka informacyjną’, którą uczniowie uzupełniają poprzez wymianę stosownych informacji. W tym celu uczniowie muszą opanować słownictwo i różnorodne struktury gramatyczne, a także, przede wszystkim, rozmaite wyrażenia funkcjonalne. Niezbędne do skutecznej komunikacji są także różne strategie komunikacyjne, werbalne i niewerbalne. Spośród tych drugich, warto wspomnieć o interpretowaniu mowy ciała i tonu wypowiedzi.
Techniki stosowane przy doskonaleniu sprawności mówienia to:
•powtarzanie za wzorem (indywidualne i chóralne), szczególnie przydatne przy ćwiczeniu wymowy i intonacji (metoda audiolingwalna – drilling);
•budowanie dialogów w oparciu o wzór;
•układanie pytań do odpowiedzi;
•udzielanie odpowiedzi na pytania;
•omawianie różnic pomiędzy obrazkami lub tekstami;
•śpiewanie piosenek;
•recytowanie wyliczanek, wierszy (tongue twisters, raps, jazz chants, poems);
•udzielanie instrukcji lub wydawanie poleceń (TPR);
•spekulowanie na podstawie tytułu lub ilustracji;
•symulacja (odgrywanie ról w oparciu o podane informacje);
•technika dramy (inscenizowanie scenek, skeczy, adaptacji sztuk, itp.);
•opowiadanie historyjek w oparciu o bodźce wzrokowe (storytelling);
•zadania w parach oparte na luce informacyjnej – wymiana informacji na podstawie swojego zestawu, w celu skompletowania danych (oba zestawy uzupełniają się wzajemnie).

3. Czytanie
Z tą sprawnością językową uczniowie stykają się nie tylko w sytuacji klasowej, korzystając z tekstów w podręczniku i dodatkowych materiałów przygotowanych przez nauczyciela, ale również w swoim codziennym życiu. Rzeczywistą potrzebę czytania tekstów w języku angielskim nastoletni uczniowie odkrywają przy okazji buszowania po stronach internetowych, grając w gry komputerowe, w których polecenia są po angielsku, próbując zrozumieć różnego rodzaju instrukcje, napisy na tablicach informacyjnych czy billboardach, jak również teksty piosenek ulubionych zespołów. W miarę nabywania coraz większych kompetencji językowych, zaczną brać udział w internetowych czatach i forach dyskusyjnych, a nawet czytać książki i czasopisma dla młodzieży w języku angielskim. Podobnie jak w przypadku skutecznego słuchania czy mówienia, w celu efektywnego czytania ze zrozumieniem pomocne, a wręcz niezbędne, jest opanowanie rozmaitych strategii.
Sprawność czytania potrzebna jest do zrozumienia informacji głównej bądź szczegółowej tekstu. Służy temu czytanie ciche. Czytanie głośne jest sprawnością angażującą słuch i służy zazwyczaj ćwiczeniu wymowy i intonacji.

4. Nauczanie zagadnień kulturowych
Zajęcia z języka angielskiego to nie tylko nauka języka. Narzędzie komunikacji jest nierozerwalnie związane z ludźmi, którzy się nim posługują, a zatem również ich kulturą, historią i zwyczajami. Dlatego nauczanie zagadnień kulturowych związanych z danym obszarem języka angielskiego stanowi integralna, nieodzowną część procesu nauczania języka. Ponadto, poprzez poznawanie historii, tradycji i zwyczajów w innych krajach, ze szczególnym uwzględnieniem państw anglojęzycznych, kształtujemy w uczniach świadomość językową, a jednocześnie postawy ciekawości, otwartości i tolerancji wobec innych kultur.
Do prezentacji i poznawania zagadnień kulturowych proponujemy następujące techniki:
•czytanie i słuchanie tekstów zawierających informacje o krajach anglojęzycznych, w tym czasopism językowych, fragmentów literatury (w wersji uproszczonej, np. Macmillan Readers) – materiały dostępne na www.macmillanenglish.com/hotspot;
•oglądanie rysunków, zdjęć, filmów czy teledysków;
•korespondencja w języku angielskim (w sposób tradycyjny lub drogą elektroniczną, np. poprzez czat, fora dyskusyjne, gry online, itp.);
•wykonywanie projektów (np. rysowanie map, szycie strojów regionalnych, przygotowywanie potraw, inscenizacje bitw historycznych itp.).

5. Inne techniki pracy uatrakcyjniające lekcję
• techniki teatralne, tzw. ‘drama’: odgrywanie różnego rodzaju scenek, dialogów i inscenizacji to atrakcyjna forma nauki, która stymuluje aktywne wykorzystanie przez uczniów języka angielskiego w konkretnej sytuacji. Przydzielenie roli pozwala uczniom wcielić się w kogoś, kim naprawdę nie są, dzięki czemu zmniejsza się blokada wypowiedzi ustnej w języku obcym. Scenki mogą mieć oczywiście charakter żartobliwy, np. w formie skeczów lub opowiadania dowcipów.
•Techniki multimedialne to ocean możliwości doskonalenia języka angielskiego. Komputer to nierzadko codzienne narzędzie komunikacji i zabawy współczesnego ucznia. Internet jest często podstawowym źródłem informacji, a także komunikacji ze znajomymi. Wszystko to można w fantastyczny sposób wykorzystać do nauki języka angielskiego, dzięki czemu wzrośnie motywacja uczniów do nauki, jak również przyjemność z wykonywania konkretnych zadań. Warto również wykorzystać takie techniki multimedialne jak praca w wykorzystaniem DVD czy tablicy interaktywnej.

V. OCENIANIE
A. Ocena osiągnięć uczniów
Integralną częścią nauczania jest ocenianie, które polega na bezustannym zbieraniu informacji o przebiegu procesu nauczania / uczenia się. Jest to również swojego rodzaju sposób na zachęcanie i stymulowanie uczniów do ich dalszego rozwoju.
Rozróżniamy dwie zasadnicze funkcje oceniania:
Ocenianie diagnostyczne / bieżące
Ocenianie klasyfikujące / sumujące
Ocenianie na zajęciach nadobowiązkowych ma postać:
• nieformalną: obserwacja zaangażowania ucznia w proces uczenia się
• formalną: test diagnostyczny i test końcowy

Magdalena Szewczyk