Rozwój mowy dziecka w wieku przedszkolnym - ulotka dla rodziców

Rodzicu!
Warto wiedzieć, w jaki sposób rozwija się mowa Twojego dziecka. Wiedza ta pozwoli Ci zaobserwować i szybciej zauważyć, gdy pojawią się jakieś nieprawidłowości i wprowadzić w odpowiednim momencie profilaktykę logopedyczną. Wady wymowy warto skorygować przed rozpoczęciem nauki czytania i pisania, gdyż dziecko często pisze tak jak mówi.

Co to jest mowa? To proces językowego porozumiewania się w słowie, gdzie nadawca przekazuje informację, a odbiorca ją odbiera. Mowa nie jest umiejętnością wrodzoną. Człowiek nabywa ją w ciągu swego życia osobniczego w kontakcie z mówiącymi ludźmi. Mówienie jest sprawnością, której trzeba się uczyć. Dziecko przyswaja mowę drogą naśladownictwa.
Dlaczego mowa jest ważna?
• odgrywa istotną rolę w nawiązywaniu kontaktów społecznych;
• umożliwia precyzyjną komunikację;
• stanowi narzędzie w zdobywaniu informacji;
• pozwala na wyrażanie własnych sądów, uczuć, upodobań.

Wyróżniamy cztery okresy kształtowania się mowy dziecka:
I okres melodii (0-1r.ż.), który dzielimy na:
• okres krzyku i płaczu (0-3 miesiąc życia) - dziecko sygnalizuje swoje potrzeby za pomocą krzyku i płaczu (głód, ból, niezadowolenie itp.). Jest to zarazem trening oddechowy.
• okres głużenia (3-6 miesiąc życia) – bezwarunkowe wydawanie rozmaitych dźwięków w stanie zadowolenia
• okres gaworzenia (6-12 miesiąc życia) - dziecko zaczyna wydawać i powtarzać dźwięki w sposób zamierzony.
- dziecko umie wymówić samogłoski A, E, niekiedy I oraz spółgłoski M, B, N, T, D, J.

II okres wyrazu (1-2 r. ż.)
- dziecko posługuje się pojedynczymi wyrazami, które w tym momencie pełnią funkcję zdania.
- ma tendencję do upraszczania wyrazu poprzez jego skracanie.
- możliwe są wszelkie zamiany głosek i zastępowanie trudniejszych łatwiejszymi.
- dziecko posługuje się wszystkimi samogłoskami ustnymi: A, I, Y, E, O, U oraz spółgłoskami: P, P', B, M, N, Ń, T, Ś, K, K', J.

III okres zdania (2-3 r. ż.)
- początkowo dziecko tworzy dwuwyrazowe zlepki zdań, żeby z czasem przekształcić je w 4-5 wyrazowe zdania.
- dziecko wymawia wszystkie samogłoski: A, O, E, Y, U, I, Ą, Ę i spółgłoski: P, B, M, W, F, T, D, N, L, Ś, Ź, Ć, DŹ, K, G, H, J, Ł, P`, B`, M`, W`, F`, Ń, L`, K`, G`, H`.

IV okres swoistej mowy dziecięcej ( 3-7 r. ż.)
- bardzo wzbogaca się zasób językowy i dziecko tworzy zdania złożone
- często pojawiają się przestawienia głosek w wyrazie czy uproszczenia grup spółgłoskowych, a także ciekawe i śmieszne neologizmy, będące przejawem aktywności językowej dziecka
- dziecko 4-letnie powinno umieć opowiedzieć jakieś zdarzenie czy też bajkę;
- w 5 r. ż. wypowiedzi dziecka powinny być zrozumiałe dla otoczenia.

DZIECKO 3-LETNIE: powinno prawidłowo wymawiać wszystkie samogłoski: A, O, E, Y, U, I, Ą, Ę oraz spółgłoski: P, B, M, W, F, T, D, N, L, Ś, Ź, Ć, DŹ, K, G, H, J, Ł, P`, B`, M`, W`, F`, Ń, L`, K`, G`, H`.

DZIECKO 4-LETNIE: powinno prawidłowo wymawiać powyższe głoski oraz spółgłoski: S, Z, C, DZ, ale głoski SZ, Ż, CZ, DŻ mogą być zastępowane przez S, Z, C, DZ a głoska R przez głoskę L lub J.
Należy pamiętać, że mowa dziecka w tym czasie rozwija się, a zastępowanie trudniejszych
głosek jest normą rozwojową.

DZIECKO 5-LETNIE: powinno wymawiać spółgłoski SZ, Ż, CZ, DŻ, a głoska R jeszcze może być realizowana jako głoska L.

DZIECKO 7-LETNIE: powinno prawidłowo wymawiać wszystkie spółgłoski i samogłoski języka polskiego.
Rozwój mowy poszczególnych dzieci może się od siebie różnić, jednak znaczące odstępstwa od przedstawionych norm powinny skłonić rodziców do kontaktu ze specjalistą.

Wady wymowy występujące najwcześniej u dzieci w wieku przedszkolnym:
DYSLALIA czyli nieprawidłowość w wymawianiu dźwięków mowy.
- SEPLENIENIE (w tym parasygmatyzm=seplenienie proste,boczne, międzyzębowe, przyzębowa realizacja głosek) to nieprawidłowa wymowa głosek S, Z, C, DZ, SZ, Ż, CZ, DŻ, Ś, Ź, Ć, DŹ.
- ROTACYZM (RERANIE) – nieprawidłowa realizacja głoski R.
- PARAROTACYZM – zamiana głoski R na L lub J.
- MOGIROTACYZM – opuszczanie głoski R.
- KAPPACYZM – zamiana K na T.
- GAMMACYZM – zamiana G na D.
- BEZDŹWIĘCZNOŚĆ – wymawianie głosek dźwięcznych bezdźwięcznie
- LAMBDACYZM – nieprawidłowa realizacja głoski L.
- RYNOLALIA=NOSOWANIE
DYSLALIA CAŁKOWITA – wszystkie lub prawie wszystkie głoski są zniekształcone lub nieprawidłowo realizowane.
JĄKANIE – zaburzenie płynności mowy.

JAK ROZWIJAĆ MOWĘ DZIECKA?
- Mów do dziecka już od pierwszych chwil jego życia, dużo i spokojnie.
- Mówiąc do dziecka unikaj spieszczeń i przesadnych zdrobnień, nie naśladuj dziecięcej wymowy, nie posługuj się tzw. „językiem nianiek”. Dbaj o poprawność swoich wypowiedzi. Pamiętaj, że jesteś dla dziecka wzorem!
- Czytaj codziennie swojemu dziecku – jest to doskonały sposób na poszerzenie zasobu słownictwa, rozwijanie zdolności komunikacyjnych.
- Śpiewaj piosenki, ucz wierszyków, rymowanek – baw się z dzieckiem tak, by angażować zmysł słuchu, wzroku i dotyku. Wspólna zabawa z dzieckiem to doskonały sposób na stymulowanie rozwoju mowy dziecka, ponieważ wówczas dziecko poznaje nowe słowa, a także przypomina sobie te, które już zna.
- Naśladujcie odgłosy otoczenia – imituj dźwięki wydawane przez zwierzęta, pojazdy i otoczenie. Wyrażenia dźwiękonaśladowcze są pierwszym językowym kontaktem dziecka z otoczeniem, ćwiczą uwagę słuchową i pamięć słuchową. Pojawiają się w mowie dziecka pod koniec pierwszego lub na początku drugiego roku życia.
- Mówiąc do dziecka zwracaj uwagę, by widziało twoją twarz – dzięki temu dziecko ma możliwość obserwowania ruchu i układu twoich ust oraz naśladowania cię.
- Nie przerywaj dziecku kiedy mówi. Nie wyręczaj go. Pozwól na czynienie przez dziecko wysiłków do porozumiewania słownego.
- Cierpliwie i wyczerpująco odpowiadaj na pytania dziecka – jest to doskonały sposób na wzbogacenie słownictwa dziecka.
- Zachęcaj dziecko do mówienia, nie krytykuj i nie wytykaj jego niepowodzeń. Subtelnie poprawiaj błędy, które pojawiają się w jego mowie.
- Zachęcaj dziecko do udziału w codziennych czynnościach i opowiadaj o tym, co robicie. Pokazuj dziecku różne przedmioty i nazywaj je – dzięki temu dziecko ma możliwość utrwalenia sobie znanych już słów oraz poznawania nowych.
- Bawcie się i wcielajcie się w różne role – zabawy tematyczne (np. w lekarza, sklep) są bardzo istotne, rozwijają zasób słownictwa dziecka, rozwijają wyobraźnię i wiedzę o świecie.
- Nie wymagaj od dziecka, aby wymawiało głoski, na które rozwojowo nie jest jeszcze gotowe.
- Ćwicz z dzieckiem narządy artykulacyjne, wykonując proste, logopedyczne zabawy. Próbujcie dosięgnąć językiem do brody, nosa, wysyłajcie całusy, róbcie śmieszne miny. Powtarzajcie samogłoski [a, e, i, o, u, y], naśladujcie parskanie konia i kląskajcie językiem, naśladujcie odgłosy pojazdów i zwierząt.
- Wykonuj z dzieckiem ćwiczenia oddechowe, dzięki temu dziecko utrwali prawidłowy sposób oddychania. Dmuchajcie bańki i piórka.
- Ssanie, gryzienie i żucie, to pierwszy naturalny trening narządów artykulacyjnych dziecka. Ssanie pustego smoczka powinno być zlikwidowane do ukończenia 1 roku życia. Pokarmy o gęstej konsystencji powinny być podawane od 5 miesiąca życia.
- Zwróć uwagę na prawidłowy tor oddechowy. Dziecko powinno spać z zamkniętymi ustami. Gdy dziecko nie mówi powietrze powinno przepływać przez jamę nosową. W przypadku infekcji należy zadbać o częste czyszczenie nosa.
- Usprawnianie rąk dziecka, pobudza rozwój jego mowy, ponieważ w strukturze mózgu pola ruchowe ręki sąsiadują z polami, które odpowiedzialne są za ruchy narządów mowy. Już od urodzenia można usprawniać dłonie dziecka poprzez masażyki, zabawy paluszkowe, manipulowanie przedmiotami. Ze starszymi dziećmi można nawlekać koraliki, przypinać spinacze, zapinać guziki, odkręcać i zakręcać słoiki, malować, lepić z plasteliny, wycinać i wydzierać.
- Nie przestawiaj na siłę swojego dziecka na praworęczność, zwłaszcza w okresie intensywnego rozwoju mowy, gdyż może to wpływać hamująco i dezorganizująco na rozwój mowy.
- Pozwól dziecku nawiązywać kontakty z szerszym środowiskiem społecznym – u dziecka, które zbyt długo przebywało tylko w środowisku rodzinnym może wykształcić się mowa zrozumiana tylko dla domowników.

Literatura:
Demel G. „Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola”, Warszawa 1996
Emiluta-Rozya D. „Wspomaganie rozwoju mowy dziecka w wieku przedszkolnym”, Warszawa 2006
Kaczmarek L. „Nasze dziecko uczy się mowy”, Lublin 1977
Lichota E. J. „Terapia wad wymowy”, Kraków 2006.
pod red. naukową Rocławski B. „Opieka logopedyczna od poczęcia”, Gdańsk 1998