Program grafomotoryczny "Zwinne rączki"

Program grafomotoryczny
,,Zwinne rączki”

W programie grafomotorycznym ,,Zwinne rączki” wykorzystałam wiedzę i umiejętności, które nabyłam podczas różnych warsztatów szkoleniowych.

I Wstęp
Grafomotoryka to wszelka aktywność dziecka przygotowująca je do nauki pisania. Program grafomotoryczny opierać się będzie na szeregu różnych ćwiczeń, których głównym założeniem będzie rozwój koordynacji wzrokowo-ruchowej, rozwój motoryki rąk, prawidłowego chwytu narzędzia pisarskiego. Ponadto będą one wpływać na właściwe napięcie mięśniowe oraz będą utrwalać prawidłowe nawyki ruchowe związane z kierunkiem pisania oraz będą rozwijać orientację w przestrzeni. Tak więc będą kształtować te umiejętności, które są niezbędne w przygotowaniu dzieci do nauki pisania, do prawidłowego przechodzenia od jednego aktu ruchowego do następnego. Niewątpliwie umiejętność pisania jest procesem trudnym i złożonym. To podstawowa sprawność, jaką dziecko powinno opanować w pierwszych latach nauki. Zanim jednak dziecko przystąpi na nauki pisania niezbędne jest usprawnianie motoryczne w zakresie precyzji i szybkości ruchów, koordynacji ruchowej całego ciała oraz rozwijanie koordynacji wzrokowo-ruchowej. Głównym zadaniem ćwiczeń grafomotorycznych jest przygotowanie dziecka do nauki pisania. Wiek przedszkolny jest odpowiednim okresem do podejmowania tego typu działań, do kształcenia tych umiejętności, szczególnie w przypadku dzieci z deficytami rozwojowymi. U dzieci niepełnosprawnych rozwój umiejętności grafomotorycznych przebiega z dużym opóźnieniem w stosunku do zdrowych rówieśników. Wynika to z zaburzonych procesów percepcyjno-motorycznych, biorących udział w czynności rysowania i pisania. Sprawność z zakresu funkcji motorycznych należy rozpocząć jak najwcześniej. Początkowo powinny to być duże ruchy rąk, czyli wymachy, kreślenie kształtów w powietrzu, a później ćwiczenia angażujące drobne ruchy dłoni i palców, zgodnie z naturalnym rozwojem i osiąganiem przez dziecko kontroli nad własnym ciałem( ramiona, przedramiona, dłonie, palce). Niezmiernie ważny jest również odpowiedni poziom napięcia mięśniowego. Zarówno zbyt duże napięcie (zbyt mocny nacisk, łamanie kredek, zgniatanie delikatnych przedmiotów), jak i zbyt małe (częste upuszczanie przedmiotów, szybkie męczenie ręki,, zbyt słaby nacisk na narzędzie kreślarskie) powoduje u dzieci niechęć do rysowania, malowania, a w rezultacie pisania. Należy również kontrolować prawidłową postawę podczas siedzenia dziecka przy stoliku.

II Podstawa prawna
Program jest opracowany w oparciu o Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 lipca 2018r. zmieniające rozporządzenie w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością inteletkualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej (Dz.U. z 2018r. poz.1679)

III Założenia programu
Program przeznaczony jest do pracy z dzieci niepełnosprawnymi w wieku przedszkolnym, u których występują trudności w zakresie sprawności manualnej i grafomotorycznej, spowodowane zaburzeniami funkcji percepcyjno-motorycznych. W myśl programu będą wykonywane ćwiczenia usprawniające zarówno motorykę dużą, angażujące duże partie mięśni, jak i ćwiczenia usprawniające drobne, precyzyjne ruchy dłoni i palców. Bowiem ten model terapii jest zgodny z naturalnym rozwojem i osiąganiem przez dziecko kontroli nad własnym ciałem. Program grafomotoryczny będzie wdrażany podczas zajęć rewalidacyjnych z dziećmi niepełnosprawnymi w wymiarze 1 godz. tygodniowo w okresie od listopada 2019 r. do maja 2020 r. w Publicznym Przedszkolu im.Króla Maciusia Pierwszego w Poddębicach.

IV Cele programu
Program grafomotoryczny jest skierowany do dzieci, u których występują:
-zaburzenia percepcyjno-motoryczne
- zaburzenia napięcia w obrębie kończyny górnej ( zbyt słabe napięcie, zbyt duże napięcie)
- zaburzenia w zakresie koordynacji wzrokowo-ruchowej
- trudności w zabawach manipulacyjnych, konstrukcyjnych
- trudności podczas wykonywania ćwiczeń grafomotorycznych
Cel główny:
-stymulowanie rozwoju dziecka
-podnoszenie poziomu funkcji grafomotorycznych, przygotowujących do nauki pisania
Cele szczegółowe:
-rozwijanie motoryki dużej i małej;
- rozwijanie koordynacji wzrokowo- ruchowej;
- wyrabianie nawyku przyjmowania prawidłowej pozycji ciała podczas prac stolikowych ( ćwiczeń graficznych) oraz prawidłowego ułożenia narzędzia kreślarskiego w dłoni;
-niwelowanie nieprawidłowego napięcia mięśniowego;
-rozwijanie umiejętności posługiwania się różnymi środkami wyrazu plastycznego;
-podnoszenie poziomu sprawności manipulacyjnej rąk;
-podnoszenie poziomu czynności grafomotorycznych
-doskonalenie koncentracji uwagi;
-kształtowanie motywacji do starannego wykonywania prac palstycznych, graficznych;
- rozwijanie poczucia sprawstwa oraz wiary we własne możliwości

V Procedury osiągania celów
Zajęcia w ramach realizacji programu grafomotorycznego prowadzone będą w wyposażonej w odpowiedni sprzęt sali przeznaczonej do zajęć specjalistycznych . Mają one podnosić poziom umiejętności grafomotorycznych dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych, przede wszystkim wdrażać do prawidłowego posługiwania się narzędziem pisarskim, rozwijać umiejętność rysowania, malowania i pisania. Kształtować płynność, i precyzję ruchów podczas czynności grafomotorycznych. Uczyć prawidłowej postawy przy wykonywaniu prac stolikowych. Podnosić poziom umiejętności motorycznych ,rozwijać koordynację wzrokowo-ruchową.
Program uwzględnia również wskazówki i zalecenia zawarte w orzeczeniach o potrzebie kształcenia specjalnego. W celu prawidłowego usprawniania umiejętności grafomotorycznych, w realizacji programu, uwzględnione zostaną obserwacje dotyczące funkcjonowania dzieci na podstawie wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania oraz opinie i uwagi nauczycieli pracujących z dziećmi.

VI Formy i metody pracy
Program grafomotoryczny realizowany będzie podczas zajęc indywidualnych z dzieckiem, co umożliwi mu w jak największym stopniu nabycie nowych oraz usprawnienie istniejących już umiejętności z zakresu motoryki małej.
Realizując program terapii ręki zostaną wykorzystane metody aktywizujące dziecko do działania, między innymi również z zakresu pedagogiki specjalnej.
- Metoda Dobrego Startu M. Bogdanowicz- zadanie rozwijające aktywność ruchową, koordynację ruchowo-słuchową oraz koordynację ruchowo-słuchowo- wzrokową
-Metoda Hany Tymichovej
- Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne- poprzez odpowiednie ćwiczenia ruchowe prowadzi do poznania własnego ciała oraz świadomości własnego ciała oraz ruchów przez nie wykonywanych tzw. somatognozji
- Metodę „Finger painting”, frotaż oraz inne techniki plastyczne
- elementy metody pedagogiki zabawy
-zabawy paluszkowe
-elementy sensoplastyki
-Metoda Hany Tymichovej
-praktyczne ( pokaz)
-słowne ( objaśnienia )

VII Realizacja programu

Przykłady ćwiczeń do wykorzystania podczas realizacji programu.

1.Ćwiczenia rozmachowe, których głównym celem jest wzmacnianie osłabionych mięśni tułowia (stabilizowanie kręgosłupa) poprzez wykonywanie obszernych ruchów rąk
-Kręcenie sznurem
-Rzucanie piłką, woreczkiem do celu
-Rzucanie i odbijanie lekkiej piłki
-Rozbijanie baniek mydlanych np.klaszcząc w dłonie
-Zabawy z apaszką ( falowanie, podnoszenie jej w górę i w dół )
-Wymachy szarfą i pomponami ( w rytm muzyki)
-Rysowanie dużych wzorów na pionowej płaszczyźnie
-Kreślenie oburącz dużych wzorów w powietrzu
-Naśladowanie ruchów: orzeł na śniegu, drzewa na wietrze, wiatraki, pływanie, samoloty
-Przenoszenie przedmiotów z rotacją tułowia
2.Ćwiczenia manualne
Ćwiczenie motoryki małej, wpływające naruchomość nadgarstka i wzmacniajacemięśnie palców i dłoni
-Ćwiczenia angażujące rękę ( przekładanie przedmiotów, odkrywanie kart, rozdawanie kart, odkręcanie i zakręcanie pokrywek )
-Granie na instrumentach (plastikowa butelka z kaszą, ryżem i grochem)
-Mieszanie ręką przedmiotów ( kasztanów, fasoli, grochu )
-Przesypywanie materiałów sypkich z jednego pojemnika do drugiego
-Przelewanie płynów z kubka do kubka
-Łowienie przedmiotów pływających po wodzie za pomocą np. łyżki
-Owijanie sznurka wokół nadgarstka
-Ściskanie dłońmi piłki gąbczastej lub z wypustkami
-Zgniatanie dłońmi gazety, raz jedną, raz drugą ręką
-Nawijanie włóczki na kłębek lub szpulkę
Uaktywnienie kciuka i wspomaganie kontrolowania siły nacisku ręki w trakcie pisania dzięki ćwiczeniom uwzględniającym drobne ruchy ręki i palców
-Ułożenie dłoni na stoliku z szeroko rozstawionymi palcami, a następnie jednoczesne podnoszenie po kolei tych samych palców obu dłoni do góry
-Malowanie obrazka
3.Ćwiczenia precyzyjnych ruchów palców
-farbami za pomocą palców
-Obrysowywanie konturów rysunków i szablonów
-Wykonywanie ćwiczeń graficznych przy użyciu różnych narzędzi ( kredy, kredek woskowych, węgla rysunkowego, pędzla, flamastrów o różnej grubości oraz ołówka, długopisu)
-Ugniatanie palcami małych i miękkich przedmiotów ( gumowych piłeczek ,folii bąbelkowej)
-Darcie gazety na kawałki ( paski)
-Zgniatanie palcami kawałków gazety w kuleczki
-Składanie papieru
-Wydzieranie z papieru
-Wycinanie z papieru
-Modelowanie w masach plastycznych
-Tworzenie mas plastycznych
-Ruchy naśladujące wkręcanie żarówki, zakręcanie przedmiotów palcami
-Kreślenie palcami lub patyczkami linii, figur, liter, cyfr na mokrym piasku lub tackach z kaszą, piskiem kinetycznym
-Robienie kuleczek z plasteliny, bibuły
-Rozcieranie wszystkimi palcami plasteliny
-Sortowanie drobnych przedmiotów do pojemników według koloru czy wielkości ( guzików, nakrętek)
-Przypinanie pinezek w korkową tablicę
-Ściskanie klamerek dwoma palcami obu rąk jednocześnie
-Nawlekanie koralików
-Wciskanie ,, grzybków” (koralików) w planszę
-Przewlekanie sznurowadeł przez otworki tzw. szycie bez igły
4.Ćwiczenia relaksujące rękę
Zredukowanie napięcia powstałego w mięśniach podczas wykonywania czynności grafomotorycznych wykonujemy po ćwiczeniach aktywizujących pracę mięśni ręki. Ćwiczenia o charakterze relaksacyjnym regulują poziom napięcia mięśniowego ( zmniejszania nadmiernego napięcia w kończynach górnych. Ważne jest to, aby stosować na przemian ćwiczenia o charakterze aktywizującym i odprężającym. Ćwiczenia te należy wplatać do ćwiczeń grafomotorycznych po to, by niwelować nadmierne napięcie mięśniowe.
-Zaciskanie i rozwieranie pięści
-Ruchy ręki w ciepłej wodzie tzw. pływanie ręki
-Improwizowanie ruchu otrząsania rąk z wody
-Masowanie i oklepywanie ręki
-Podnoszenie obu ramion w górę i luźne ich opuszczanie
-Rysowanie oburącz wzorów np. w powietrzu, na stole, na podłodze ( obszerne, symetryczne kształty
-Spacer palców po stoliku z różnym naciskiem na podłoże
-Zestaw zabaw paluszkowych ( stanowi załącznik nr. 1)
5.Ćwiczenia grafomotoryczne
a)Utrwalające wytwarzanie nawyków ruchowych związanych z kierunkiem pisania ( prowadzące do automatyzacji ruchów )
-Kreślenie linii zachowaniem kierunku ruchu (linie pionowe od góry ku dołowi, linie poziome od lewej do prawej)
-Rysowanie kół w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara
-Rysowanie literopodobnych znaków w formie szlaczków zawierających różne kombinacje elementów graficznych liter, takich jak owale, kreski,laski pętelki fale, łuki, haczyki i kropki
b) Rozwijające współpracę oka i ręki, czyli koordynację wzrokowo-ruchową
-Rysowanie wzorów grafomotorycznych bez odrywania narzędzia pisarskiego od kartki
-Kreślenie linii i wzorów graficznych po śladzie ( po kropkach, linii przerywanej i wyszarzałej)
-Kreślenie linii i wzorów oraz liter według podanego wzoru z zachowaniem właściwego kierunku kreślenia
-Odtwarzanie zaprezentowanych wzorów z pamięci
-Obrysowywanie szablonów
-Pogrubianie konturów rysunków
-Odwodzenie konturów rysunku
-Zamalowywanie rysunku konturowego
-Zakreskowywanie konturów rysunków liniami pionowymi, poziomymi,ukośnymi, falistymi
-Dorysowywanie brakujących elementów w rysunkach
-Dorysowywanie brakującej połowy obrazka z osią symetrii
-Rysowanie drogi w labiryncie
-Rysowanie wzorówprzez łączenie wyznaczonych punktów

VII Przewidywane efekty wdrożonego programu
Systematyczne stosowanie opisanych powyżej ćwiczeń spowodują poprawę w zakresie:
-precyzyjnych ruchów dłoni i palców
-utrzymania prawidłowego napięcia mięśniowego dłoni
-korygowania nieprawidłowych nawyków ruchowych podczas pisania
-czynności manipulacyjnych dłoni
- koordynacji wzrokowo-ruchowej i motoryki rąk
- poziomu graficznego rysunku i pisma
- umiejętności wykonywania zadań zgodnie z poleceniem
- orientacji przestrzennej i orientacji w schemacie własnego ciała
- samodzielności i wytrwałości w działaniu

IX Współpraca z rodzicami
Program zakłada również współpracę z rodzicami, ponieważ właściwa realizacja założonych celów jest możliwa przy współpracy ze środowiskiem rodzinnym dziecka. Dlatego też rodzice są systematycznie informowani o podejmowanych działaniach oraz sposobach oddziaływania na dziecko. Wszystkie działania podejmowane w ramach realizacji programu są z nimi konsultowane. Rodzice na bieżąco uzyskują informację zwrotną dotyczącą ćwiczonych umiejętności i przebiegu zajęć.

X Wskazówki do pracy
Podczas pracy z dzieckiem należy mobilizować je do większej samodzielności w podejmowanych działaniach i ukierunkowywać ich aktywność. Trzeba rozwijać w podejmowanych czynnościach poczucie sprawstwa, które jest bardzo ważne w rozwoju niezależności dziecka. Dziecko nie może bać się nowych zadań i ćwiczeń, szczególnie tych ,które wydają się jej trudne do zrealizowania. Dlatego też należy dokładnie informować je , na czym będzie polegała jego aktywność na zajęciach. Terapeuta musi przekazywać jasne, zrozumiałe komunikaty oraz sprawdzać stopień ich zrozumienia. W razie trudności podpowiadać, pomagać, naprowadzać. Należy pozytywnie wzmacniać trud i wysiłek dziecka włożony w wykonywanie ćwiczeń.

XI Ewaluacja programu
Bardzo ważnym elementem realizowanego programu jest jego ewaluacja. Będzie ona dokonana po zakończeniu programu , czyli w czerwcu 2020 roku. Wyniki ewaluacji mogą zostać wykorzystane do ulepszenia jakości podejmowanych działań. Osoby zainteresowane ( rodzice ) powinni otrzymać informację o osiągniętych celach oraz mocnych i słabych stronach dziecka. Działania o charakterze ewaluacyjnym będą skierowane na badanie zdobytych umiejętności dziecka oraz na dokonanie oceny własnej pracy. W tym celu posłużę się ankietą ewaluacyjną przeznaczoną dla rodziców.

Opracowanie: Katarzyna Zagozda