Psychologiczne aspekty pomagania - kilka słów o konferencji w Ostrawie

PSYCHOLOGICZNE ASPEKTY POMAGANIA - kilka słów o Konferencji w Ostrawie.
W dniach 6 i 7 listopada 2018 r. z inicjatywy Katedry Psychologii Filozoficznego Fakultetu Uniwersytetu w Ostrawie odbyła się międzynarodowa konferencja, w której miałam przyjemność uczestniczyć. Jej celem była prezentacja i wymiana informacji na temat pomagania orz prospołecznego i altruistycznego wychowania, między specjalistami z obszarów akademickich, poradnianych i klinicznych, co stanowiło niewątpliwie o wartości spotkania i pozwalało na wieloaspektowe przyjrzenie się poruszanej problematyce. W Ostrawie swoją wiedzą i doświadczeniem dzielili się psychologowie z Czech, Słowacji, Ukrainy oraz Polski. Wygłoszono łącznie dziewiętnaście wykładów, które stały się przyczynkiem do późniejszych dyskusji.
Nie sposób w krótkim sprawozdaniu poruszyć wszystkich omawianych wątków, ale spróbuję przybliżyć te, które wydają się być istotne z punktu widzenia pracownika Poradni Psychologiczno - Pedagogicznej.
Konferencje otworzył bardzo ciekawy wykład zatytułowany "Spotkanie wokół dziecka - zasady, praktyka, korzyści", a wygłoszony przez psychologa klinicznego, psychoterapeutę mgr Jakuba Majetnego oraz rodzica - panią Dagmarę Wojoczek - Krzemień. Prelegenci opowiedzieli o interesującej, wdrażanej w życie koncepcji, stworzenia interdyscyplinarnego zespołu zajmującego się problemem konkretnego, chorego dziecka. W skład zespołu wchodzą rodzice, psycholog, psychiatra, fizjoterapeuta, pracownik socjalny i inne osoby według potrzeb, a chodzi tu o wypracowanie jednolitego nastawienia w pomaganiu. Ważną rolę w zespole pełni facylitator. Do niego należy angażowanie do wspólnego rozwiązywania problemów, podejmowania decyzji, poszukiwania celu, a także planowanie działań, tworzenie lub udoskonalanie rozwiązań oraz dbanie o efektywną komunikację i wymianę wiedzy. Wspomaga go koordynator ustalając między innymi miejsce, czas, cel spotkania. Główne założenia tej koncepcji to:
- bliska współpraca wszystkich osób,
- uznanie rodziców za równoprawnych członków zespołu,
- facylitator jest głównym pracownikiem zespołu,
- programy pomagania są integrowane, jak to możliwe, osoby pomagające w różnych zakresach wspierają się, nie występują przeciw sobie,
- ważne jest stworzenie atmosfery empatii, wzajemnego respektowania i zaufania.
Osoby pracujące według wyżej opisanej koncepcji wskazują na wymierne korzyści wynikające z zastosowania metody. Współpraca chroni osoby pomagające przed syndromem wypalenia, a wymiana doświadczeń pozwala na zbudowanie realnego spojrzenia zarówno na możliwości pomocy, jak i na swoją rolę w życiu klienta. Istnieje konieczność poszukiwania kompromisów, uwzględniania różnych stanowisk. Dzięki wsparciu rodzina wychodzi z izolacji, czuje się zaopiekowana.
Przyglądając się realnej możliwości wdrożenia w naszej rzeczywistości niewątpliwie wartościowego programu trzeba stwierdzić, że wiąże się to z koniecznością pozyskania dodatkowych środków finansowych, chociażby na stworzenie stanowiska falicytatora. Jego roli nie da się połączyć z innymi zadaniami pracownika oświaty, pracownika socjalnego czy też pracownika służby zdrowia. Do wykorzystania jest jak najbardziej idea dążenia do ścisłej współpracy wszystkich pomagających dziecku osób. Istotne jest również wzmocnienie roli znaczenia rodziny i wykorzystanie jej wiedzy oraz doświadczeń w opracowywaniu skutecznych programów.
Interesujące wskazówki do pracy z osobami chorymi psychicznie przekazał dr Michal Raszka. Ponieważ coraz więcej dzieci trafia do Poradni z objawami depresji, nerwic czy też psychoz dziecięcych, pozwolę sobie na przytoczenie kilku wskazówek:
- przyjmuj fakt choroby i miej świadomość występujących w niej objawów,
- bądź nastawiony na słuchanie, staraj się wniknąć w sytuację i poznać potrzeby klienta,
- reaguj na potrzeby pacjenta zapewniając mu bezpieczeństwo, akceptację, równowagę między kontrolą procesu a atonomią.
Doc. dr hab. Michal Panáček opowiedział o praktyce pracy z dziećmi, młodzieżą oraz osobami dorosłymi z autyzmam, niepełnosprawnością umysłową i porażeniem mózgowym. Pacjenci poddawani są między innymi rehabilitacji socjalnej - jest to analiza potrzeb i społecznej sytuacji, ambulatoryjna i terytorialna pomoc oraz praca ukierunkowana na zmianę. Wdraża się aktywizujące i motywujące programy dla osób z autyzmem w oparciu o metody aktywnego uczenia się, trening, videotrening. Zwraca się uwagę na fakt, że autyści potrzebują struktury tam, gdzie u osób zdrowych umiejętność działa automatycznie. Zaopiekowane są również rodziny chorych - otrzymują one wsparcie psychologiczne oraz pomoc w postaci porad.
Mgr Marta Vavrová przedstawiła analizę opisową zachowań alkoholowych i aktywujących je czynników sytuacyjnych u młodzieży. Wyniki tej analizy potwierdzają dotychczasowe dane z różnorodnych badań. Okazuje się, że najistotniejszym czynnikiem motywującym młodych ludzi do eksperymentowania z alkoholem jest wpływ grupy rówieśniczej. Dopiero w dalszej kolejności wymieniana jest ciekawość czy pojawienie się problemów. Wiedza ta jest istotna do opracowywania skutecznych programów profilaktycznych. Wskazuje ona na konieczność uczenia dzieci umiejętności unikania problemów z innymi ludźmi, asertywności i równoczesne budowania poczucia ich wartości w oderwaniu od opinii kolegów. Konieczna jest także pomoc w znajdowaniu bezpiecznych grup odniesienia, środowisk, w których młodzi ludzie zyskają akceptację rówieśniczą i będą przyswajać wartościowe normy i zasady. Wydaje się, że taką rolę mogą pełnić kółka zainteresowań, harcerstwo, treningi sportowe itp.
Drb hab. Zuzana Mičková zwróciła uwagę a różnice płci w symptomatologii objawów somatycznych w relacji do czynników rodzinnych w okresie dojrzewania. Badania wskazują, że dziewczynki bardziej niż chłopcy przeżywają rodzicielskie problemy i najczęściej reagują na nie bólami głowy. Wraz z wiekiem wzrasta ilość symptomów. Wnioski, jakie nasuwają się w oparciu o przedstawione dane, to potrzeba obejmowania dzieci, a zwłaszcza dziewcząt, pomocą psychologiczna w przypadku występowania kryzysów rodzinnych, aby zapobiec nasilaniu się objawów psychosomatycznych.
Ciekawym doświadczeniem podzielił się doc. Borys Iljuk, który pomagał swoim rodakom, mieszkającym na Ukrainie Czechom, dotkniętym katastrofą w Czarnobylu. W obliczu kryzysu głównym celem jego pracy było zbudowanie wiary, że jest wyjście z sytuacji i często wręcz techniczna pomoc w organizowaniu powrotu Czechów do kraju. Zwrócił on uwagę na podstawowy problem, z jakim się spotkał w tamtym momencie - był to olbrzymi lęk o dzieci.
Na zakończenie sprawozdania wyniki badań odnośnie sytuacji nauczycieli w Słowacji. Okazuje się, że 80% nauczycieli spostrzega wysokie obciążenie emocjonalne związane z wykonywaniem zawodu, podkreślając jednocześnie swoją niską pozycję społeczną i niedostateczne płace. Nakładają się to wszystko nieustające zmiany, za którymi trudno nadążyć i olbrzymie oczekiwania. Prowadzi to do pojawiania się różnego typu zaburzeń w funkcjonowaniu psychicznym. A co pomaga? Najczęściej jako czynnik chroniący wskazywana jest możliwość zadbania o siebie oraz wsparcie we współpracy. Podkreśla się konieczność tworzenia zespołów psycholog i pedagog w szkole, czego brakuje na Słowacji. Myślę, że warto przyjrzeć się tym wynikom w kontekście obecnej sytuacji oświatowej w naszym kraju. Wydaje się, że istotne byłoby dalsze poszukiwanie sposobów ułatwiających radzenie sobie z odczuciami frustracji i niepokoju połączonego z koniecznością dopasowywania się do zmiennych wymagań oraz wdrażanie ich w życie.
Konferencja w Ostrawie dała możliwość zobaczenia różnorodnych obszarów, które mieszczą się w zakresie działań pomocowym psychologa. Jest ich wiele i mogą być skutecznie realizowane w różny sposób. Wymiana wiedzy i doświadczeń jest bazą stwarzającą szansę poszerzenia horyzontów, wzbogacenia warsztatu pracy i uruchomienia pomysłów na coraz lepsze pomaganie. Niezwykle cenne jest obserwacja, że pomimo tego, iż żyjemy w różnych krajach, na co dzień mierzymy się z podobnymi problemami, a nasze kultury nie są na tyle odległe, aby nie móc zastosować zarówno wiedzy akademickiej i dobrych praktyk realizowanych z powodzeniem u naszych sąsiadów w naszych warunkach pracy. Cieszę się, że mogłam uczestniczyć w Konferencji w Ostrawie i postaram się wrócić do Ostrawy za dwa lata na następne spotkanie.

mgr Sylwia Tywonek - Cybulska
psycholog kliniczny
spec. terapii uzależnień