Spotkania z folklorem muzycznym Śląska Opolskiego - scenariusz, III spotkanie, quiz

Temat: „Trzecie spotkanie z folklorem muzycznym Śląska Opolskiego” (07.06.2010 r.)

Opracowanie i organizacja: Joanna Sławińska-Kurdziel

Prowadzenie spotkania: Joanna Sławińska-Kurdziel

Forma pracy: zajęcia zbiorowe

Grupa: uczniowie PSM I st. w Opolu:
klasy I-III: czynny udział - prezentacje sceniczne, IV-VI: słuchacze

Metody: oparta na słowie (pogadanka, opis, omówienia), działania praktyczne (nauka tekstów, melodii, tekstów nutowych, kroków tańców), pokaz - obserwacja (występy, prezentacja zdjęć planszowych, rekwizytów), zabawa-quiz, sprawdzająca wiedzę z zakresu tematyki dotychczasowych spotkań

Miejsce: PSM I i II st. im F. Chopina w Opolu

Czas trwania: ok. 90 min.

Cele:
- zapoznanie ze sztuką ludową (rękodzieła-zabawki, hafty)
- pokaz kroków tańców ludowych Śląska Opolskiego: „Gąsior”, „Miotlarz”, „Stara baba”, „Diobołek”
- nauka tekstów i melodii wybranych przyśpiewek, rymowanek oraz pieśni ludowych Śląska Opolskiego: „Zachodzi słoneczko”, „Wczoraj była niedzieliczka”, „Odro, odro moja...”, „Jonku, roztomiły Jonku...”
- zapoznanie uczniów z tradycjami i obrzędami Śląska Opolskiego: „Kroszonki – wielkanocne zdobienie jaj”, „Żniwnioki”, „Swaczyna”, „Sobótki świętojańskie”, „Babski comber”, „Grzebanie basa”
- zapoznanie z gwarą śląską (gwarowe przyśpiewki obrzędowe - Sobótki)
- przybliżenie postaci najpopularniejszych etnografów: Jan Tacina, Juliusz Roger, Józef Lompa
- poznanie opolskich ludowych instrumentów muzycznych: trąbka szklana, tamburyn

Środki dydaktyczne: teksty pieśni ludowych, nuty, plansze do prezentacji, rekwizyty (zabawki, kroszonki, lalki w stroju ludowym, porcelana)

Literatura:
- Pośpiech J., Zwyczaje i obrzędy doroczne na Śląsku, Opole 1987 r.
- Smolińska T. (oprac.), Tradycyjne zwyczaje i obrzędy śląskie, Opole 2004 r.
- Simonides D.(red.), Folklor górnego Śląska, wyd. Śląsk, Katowice 1989 r.
Zbiory nutowe:
- Śpiewnik opolski, oprac. W. Grabiński, Opole 1952 r.
- W krainie melodii, zesz. IV, oprac. M. Woźny, wyd. PWM, Kraków 1984 r.
- Śląskie pieśni ludowe [melodie i teksty], oprac. A Dygacz, Górnośląska Oficyna Wydawnicza, Katowice 1995 r.
- Pieśni ludowe Śląska Opolskiego, oprac. J. Tacina, wyd. "Śląsk", Katowice 1963 r.

Przebieg zajęć:

1. Rozpoczęcie spotkania tańcem ludowym:

-Uczniowie klasy I-III prezentują taniec „Miotlarz” (2 zwrotki) przy akompaniamencie fortepianu

2. Powitanie:

Prowadząca: Witam serdecznie na trzecim spotkaniu z folklorem. Dzisiejsze spotkanie rozpoczęli uczniowie z klasy I-III tańcem ludowym „Miotlarz”.

3. Rozpocznę ciekawym dla Was tematem – sztuką ludową dla dzieci, są to rękodzieła:

-Prezentacja plansz przedstawiających zabawki

-Prezentacja opolskich zabawek ludowych (rekwizyty – szmaciana lalka, drewniany samochód, drewniany kogucik)

Do pięknych rękodzieł ludowych zaliczają się też hafty z charakterystycznym motywem opolskim

-Prezentacja plansz przedstawiających hafty

4. Usłyszymy teraz pieśń ludową „Zachodzi słoneczko”, którą wykonają uczniowie z klasy I-III

-Uczniowie klasy I-III śpiewają pieśń „Zachodzi słoneczko” (7 zwrotek) przy akompaniamencie fortepianu. Publiczność zachęcana jest do wspólnego śpiewania (z przygotowanych kartek ze słowami pieśni)

6. Uczniowie z klasy I-III zatańczą „Gąsiora”.

-Uczniowie klasy I-III prezentują kroki tańca „Gąsior” przy akompaniamencie fortepianu (1 zwrotka). Publiczność zachęcana jest do wspólnego śpiewania (z przygotowanych kartek ze słowami)

7. Prowadząca: W nawiązaniu do tańców, z co za tym idzie kapel ludowych i instrumentów, przedstawię kolejne dwa instrumenty pochodzące ze Śląska Opolskiego – trąbkę szklaną oraz tamburyn.

Trąbka szklana to instrument dęty wykonany z sodowego szkła wydmuchiwanego, ręcznie formowany. Jest to długa, dwukrotnie wygięta szklana rura, rozszerzająca się ku czarze głosowej. Podobna do trąbki fanfarowej.

Tamburyn to instrument perkusyjny ręcznej roboty. Składa się z obręczy, z naciągniętą na nią błoną pęcherzową świni i metalowych dzwonków. Używany był w czasie zabaw weselnych.

-Prezentacja plansz ze zdjęciami instrumentów

8. Usłyszymy teraz pieśń ludową „Wczoraj była niedzieliczka” w wykonaniu uczniów z klasy I-III .

-Uczniowie klasy I-III śpiewają pieśń (3 zwrotki) przy akompaniamencie fortepianu. Publiczność zachęcana jest do śpiewania słów (z przygotowanych kartek z tekstem)

9. A teraz czas na obrzędy i tradycje Śląska Opolskiego:

Żniwnioki – tradycja polegająca na tym, że zaraz po żniwach rozpoczynał się obrzęd podziękowania Bogu za dar, jakim jest chleb; przygotowywało się korony i wieńce żniwne.

-Prezentacja planszy przedstawiającej korony dożynkowe

Kroszonki – dawniej wręczało się pisanki i kroszonki jako podarki w lany poniedziałek. Czerwone jajko dawało się ukochanemu, czarne natomiast osobie szanowanej lub narzeczonemu. Obecnie nie przywiązuje się już takiej wagi do kolorów kroszonek, ale sam zwyczaj na Śląsku Opolskim jest ciągle żywy. W jej upowszechnianiu swój udział ma także Muzeum Wsi Opolskiej, które co roku organizuje konkurs na zdobienie jajek wielkanocnych.

-Prezentacja planszy przedstawiającej opolskie kroszonki

-Prezentacja opolskich kroszonek (rekwizyty)

Sobótki świętojańskie były świętem, kiedy dziewczyny wiły wianki i darowały je chłopcom. Palono ogniska wokół których spotykała się młodzież i wróżyła przy zabawie własny los. Najstarsza śląska pieśń świętojańska pochodzi z Chróścic:

-Uczniowie kl. I-III prezentują słowa rymowanek „Odro, odro moja...” oraz „Jonku, roztomiły Jonku...”

Pozostałe obrzędy i tradycje opisane są w skryptach, które otrzymaliście.

10. A teraz zapraszam uczniów klasy I-III, którzy zaprezentują taniec „Stara baba”.

-Uczniowie klasy I-III prezentują kroki tańca „Stara baba” (1 zwrotka) przy akompaniamencie fortepianu. Publiczność zachęcana jest do wspólnego śpiewania (z przygotowanych kartek z tekstem)

11. Zabawa – Quiz. Waszym zadaniem będzie wybranie jednej poprawnej odpowiedzi spośród dwóch proponowanych. Ten kto odpowie prawidłowo, otrzyma drobny upominek.

12. Chciałam teraz zaproponować konkurs plastyczny dla chętnych: waszym zadaniem będzie wykonanie dowolną techniką plastyczną (rysunek, farba, wyklejanka, materiał, itp.) opolskiej kroszonki z charakterystycznym motywem ludowym.

13. Na zakończenie uczniowie z klasy I-III zaprezentują taniec „Diobołek”. Dziękuję bardzo za zainteresowanie oraz przybycie i zapraszam na kolejne spotkanie w przyszłym roku szkolnym.

-Uczniowie klasy I-III prezentują kroki tańca „Diobołek” przy akompaniamencie fortepianu.

Quiz - pytania testowe:

1) Folklor to:
a) twórczość i kultura ludowa
b) nazwa tańca

2) Twórcami folkloru są:
a) naukowcy
b) chłopi

3) Podaj tytuł usłyszanej melodii ludowej („Dzieweczko ze Śląska”)

4) Nazwa miasta, która pojawia się w pieśni ludowej „Poszła Karolinka...” to:
a) Głogów
b) Gogolin

5) W dawnych kapelach ludowych muzycy:
a) nie mieli przygotowania muzycznego, byli samoukami
b) ukończyli szkołę muzyczną

6) Skrzypce diabelskie to instrument:
a) smyczkowy
b) perkusyjny

7) Obrzęd, któremu towarzyszyła słomiana kukła to:
a) Chodzenie z Gaikiem
b) Topienie Marzanny

8) Podaj tytuł usłyszanej melodii ludowej („Zwodzony”)

9) Imię najwybitniejszego polskiego etnografa – Kolberga to:
a) Edmund
b) Oskar

10) Tytuł tańca ludowego, w którym pojawia się tematyka góralska to:
a) Trojak
b) Trepak

11) Stolicą regionu opolskiego jest:
a) Opole
b) Wrocław

12) Charakterystyczny opolski zwyczaj wielkanocny – kroszonki to:
a) zdobienie jaj
b) wyplatanie koszyków

13) Nazwa fartucha pojawiająca się w pieśni ludowej „Opolskie dziołchy” to:
a) chusta
b) zopaśnica

14) Charakterystyczne męskie spodnie „Jelenioki” są koloru:
a) zielonego
b) żółtego

15) Instrument ludowy „piscołka” była używana przez:
a) pastuszków
b) żołnierzy

16) Podaj tytuł usłyszanej melodii ludowej („Szła dzieweczka”)

17) Nazwa obrzędu, w którym biorą udział przebierańcy, m. in. lekarz, myśliwy, gospodyni, policjant, panna młoda, cyganka to:
a) Halloween
b) Wodzenie niedźwiedzia

18) Nazwa miniaturowej śląskiej szopki bożonarodzeniowej to:
a) betlejka
b) Herody

19) Charakterystyczną cechą tańca „Miotlarz” jest:
a) imitacja ruchów miotłą
b) trzymanie miotły w rękach podczas tańca