Usprawnianie analizy i syntezy słuchowej. Propozycje ćwiczeń

W klasach I -III duży nacisk kładzie się na opanowanie umiejętności czytania i pisania. Niezbędnym warunkiem rozwoju tychże umiejętności jest sprawne funkcjonowanie analizatora słuchowego. W jego skład wchodzi:
- ucho, jako receptor bodźców
- nerwy słuchowe, czyli droga doprowadzająca bodźce
- część korowa, która odbiera i poddaje przeróbce odebrane bodźce słuchowe
Na poziom percepcji słuchowej składa się:
- słuch fizjologiczny
- słuch fonematyczny
- pamięć słuchowa
- umiejętność kojarzenia bodźców
Od sprawności słuchu fizjologicznego zależy stopień rozwoju słuchu fonematycznego, natomiast od sprawności słuchu fonematycznego zależy różnicowanie dźwięków mowy ludzkiej np. potrafimy odróżnić głoskę „p” od „b”.
Analiza słuchowa polega na odebraniu bodźca i podzieleniu go na elementy. Dzięki syntezie możliwe jest złożenie elementów w całość dźwiękową.
Opanowanie umiejętności czytania i pisania jest dla dziecka bardzo trudne. Wyraz, który dotąd znało jako całościową jednostkę języka stanowi ciąg fonetyczny. Jego składniki (głoski) nie są pojedynczo, odrębnie wymawiane. Są one artykulacyjnie powiązane. W szybkiej mowie zlewają się a niektóre niknął podczas mówienia(np. piszemy „krzaki”- mówimy „kszaki”). Ich artykulacja często jest różna w zależności od miejsca w wyrazie Uczeń najpierw musi poznać strukturę języka mówionego poprzez obserwację i analizę dźwięku, by później przenieść ją na znaki graficzne, litery i ich połączenia Przy zaburzonej analizie i syntezie słuchowej występują liczne błędy w czytaniu i w pisaniu.

Błędy w pisaniu:
- mylenie głosek: dźwięczna- bezdźwięczna
- mylenie głosek ustnych i nosowych
- trudności w różnicowaniu zmiękczeń
- trudności w różnicowaniu pisowni i-j
- opuszczanie wyrazów lub ich końcówek
- zniekształcenia wyrazów z utratą ich sensu np. kobanka (koleżanka)
- zniekształcenia wyrazów lub przekręcanie tekstu przy pisaniu ze słuchu
- rozdzielanie wyrazów lub ich łączenie
- opuszczanie lub dodawanie sylab, liter, wyrazów

Błędy w czytaniu:
- trudności w składaniu sylab, wyrazów
- trudności w zapamiętaniu, powtórzeniu trudnych wyrazów i dłuższych zdań
- uporczywe literowanie
- utrudnione przejście od literowania i sylabizowania do wyrazu całościowego
- przekręcanie wyrazów i sylab
- opuszczanie lub dodawanie głosek podczas czytania
- zlewanie grup spółgłosek

Ćwiczenie analizy i syntezy słuchowej nie musi być nudnym treningiem. Oto kilka propozycji, które można wykorzystać podczas zajęć z dziećmi w świetlicy:

- wyklaskanie rytmu, który wystukał nauczyciel na bębenku
- skakanie w rytmie, jaki wystukuje nauczyciel
- wyklaskanie rytmu ułożonego z patyczków
I I I I I
I I II II
I I I II I I I

- reagowanie klaśnięciem na daną głoskę
- pokazywanie obrazków przedstawiających słyszany dźwięk
zegar (cyk, cyk)
mucha (bzzzz)
woda z kranu(kap, kap)
bocian(kle, kle)
dzwonek(dzyń, dzyń)
pies(hau, hau)
fajka(pyk, pyk)
- łączenie czerwoną kredką obrazków, których nazwy zaczynają się tą samą głoską
- łączenie niebieską kredką obrazków, w których nazwach na końcu jest ta sama głoska
- rysowanie tyle okienek, ile jest głosek w nazwach przedmiotów znajdujących się na obrazkach
- rysowanie tylu kółek, ile jest sylab w wyrazach na obrazku
- wyszukiwanie wyrazów, które mają tyle głosek/sylab ile kloców ułożył nauczyciel
- oglądanie kilku obrazków i szukanie w ich nazwach wspólnej głoski(gęś, ślimak, kość)
- wyszukanie wyrazów zaczynających się od pierwszej głoski/sylaby wyrazu, który wypowiedział nauczyciel
- wyszukanie wyrazów zaczynających się od ostatniej głoski,/sylaby wyrazu, który wypowiedział nauczyciel
- głoskowanie przez nauczyciela wyrazów przedstawionych na obrazkach- zadaniem dzieci jest znalezienie odpowiedniego obrazka
- układanie wyrazów z rozsypanki literowej
- grupowanie wyrazów tak, by zaczynały się na tę samą sylabę
ko-sa wa-łek
ko-ra-le wa-ga
ko-gut wa-liz-ka
ko-ło wa-zon
ko-ro-na wa-gon
ko-szyk wa-rzy-wa
ko-łys-ka wa-fel
ko-min wa-ta
ko-za
- układanie wyrazów z pierwszych lub ostatnich głosek nazw obrazków (krowa, owca, tygrys- KOT, szafa, kot, oko, ławka, akwarium –SZKOŁA, bocian, agrafka, tort- BAT, klocki, okulary, trąbka – KOT, lalaka, autobus, słoń – LAS, orzechy, krowa, ołówek – OKO, skrzypce, orzeł, kura – SOK, nożyczki, oko, cytryna - NOC)
- wymyślanie wyrazów zaczynających się np. od głoski „s” związanych z ubiorem (sukienka, spodnie, serdak, skarpety), z jedzeniem(ser, smalec, sok, surówka, słodycze)
- odnajdywanie i nazywanie przedmiotów znajdujących się w klasie, których nazwy zaczynają się od danej głoski/sylaby np. „z”- zegar, zeszyt.
- na rysunku węża układanie tylko tych zwierząt, w których nazwie słychać np. głoskę”s” (słoń, tygrys, smok, nosorożec)
- szukanie rymujących się wyrazów: na początku wybieramy wyrazy jedno, dwusylabowe o łatwiejszej strukturze (las-pas, koza-kosa, sok- smok)
- układanie zdań, w których każdy wyraz będzie zaczynał się od tej samej głoski np. Ten Tadek to tchórz.
- Zabawa wyraz w wyrazie – dziecko ma odszukać wyraz ukryty w podanym wyrazie ( mikSER. KOTwica, mikSOWAć, KROKodyl, SIANOkosy, oSTATKI, CUKIERki, GRAjek, buDZIK, LASka, SŁOŃce, BUTelka, SERce,KOSZula, śliMakKOTwica, kOSA)
- Szukanie samogłosek w magicznych kwadratach

N
N O S
C
-dobieranie w pary wyrazy , których nazwy różnią się tylko jedna głoską
góra-kura
mak-rak
buty-budy
biurko-piórko
koza-kosa
bułka-półka
bucik
budzik
muszka-myszka
pajac-pałac
wąs – waż
teczka-beczka
żabka -czapka

• Koperty z kropeczkami

Dziecko otrzymuje koperty, na których narysowane są kropki. W każdej kopercie jest obrazek (nazwa jednosylabowa w kopercie z jedną kropką). Zadaniem dziecka jest wyjąć obrazek, powiedzieć jego nazwę i sprawdzić, czy został umieszczony w odpowiedniej kopercie. Zamiast obrazków można wykorzystać kartoniki z wyrazami. Można również pogrupować wyrazy w niewłaściwe koperty (wyraz jednosylabowy umieścić w kopercie z dwiema kropkami).

• Co słyszę, co widzę?

Zadaniem dziecka jest dobrać odpowiedni wyraz do obrazka. W każdym zestawie są cztery wyrazy o podobnym brzmieniu i jeden obrazek.
SMOK – sok, skok, smok, sowa
SIKAWKA- siano, siatka, sitko, sikawka
SZAFA – szalik, szafa, szmata, szatnia
ŚLIMAK- śliniak, ślimak, śliwka, świnia

• Wędkowanie

Na stole leżą obrazki (pływają rybki). Dziecko łowi obrazki zawierające w swojej nazwie np. głoskę „S” .„Złowioną rybkę” dziecko pokazuje, podaje nazwę obrazka a następnie głoskuje ów wyraz. Można także zróżnicować polecenie np. w pierwszej kolejności dziecko ma „złowić” te obrazki, w których głoska „s” występuje na początku, następnie w środku i na końcu.
• Lotto

Dziecko otrzymuje kartoniki z obrazkami. Szuka obrazków, których nazwy kończą się taką samą głoską( w zestawie są również rysunki dla których nie ma pary)
sowa- krowa – zebra........... słoń
kot – płot – namiot............ szafa
pomidor- ser – bóbr .........leżak

• Pszczółki

Na dywanie znajdują się ule wraz z odpowiednimi literami danego wyrazu ( na kartonikach). Dziecko po usłyszeniu wyrazu stara się wymówić kolejne głoski i jednocześnie ustala, w jakiej kolejności wylatywać będą litery z ula, by utworzyć dany wyraz.

• Łańcuch

Na podłodze rozłożone są obrazki , na środku leży jeden, który będzie początkiem
łańcucha. Dziecko dokłada kolejne obrazki w takim porządku, aby nazwa kolejnego obrazka rozpoczynała się ostatnia głoską poprzedniego. W ten sposób obrazki utworzą łańcuch
zamek- kot – telewizor – ryba – akwarium – materac – cukierki – igła
wazon – namiot – tęcza – auto – ogórek – klej – jajko
fotel – lustro – olej – jarzębina –autobus – smok – kasztan – nos

• Układanie zdań, w których wszystkie wyrazy zaczynają się od tej samej głoski. Dzieci pracują w grupach. Każda z grup losuje dana głoskę i tworzy zdanie np.:
"J" – Jarek je jedno jajko.
"K" – Kasia kupiła kolorowe klocki.
"O" – Olek opowiada Olgierdowi o owocach.