Zjawisko lęku i stresu u dzieci w wieku szkolnym a ich wpływ na osiągnięcia edukacyjne - analiza badań w środowisku wiejskim

Streszczenie

Celem artykułu jest przedstawienie wyników badań dotyczących wpływu lęku i stresu na osiągnięcia edukacyjne uczniów w wieku szkolnym. Badanie przeprowadzono w środowisku wiejskim wśród uczniów klasy V szkoły podstawowej. Analiza wyników wskazuje, że stres negatywnie wpływa na osiągnięcia edukacyjne dzieci, szczególnie w grupie uczniów o niższych wynikach w nauce. W pracy omówiono również różnice w reakcjach na stres w zależności od płci oraz poziomu osiągnięć szkolnych.
Słowa kluczowe: stres szkolny, lęk, osiągnięcia edukacyjne, uczniowie, motywacja, płeć

Wprowadzenie

Stres i lęk stanowią istotne czynniki wpływające na funkcjonowanie emocjonalne i poznawcze dzieci w wieku szkolnym. W kontekście edukacyjnym mogą one oddziaływać zarówno motywująco, jak i hamująco na proces uczenia się. Badania psychopedagogiczne wskazują, że nadmierny stres szkolny obniża zdolność koncentracji, zapamiętywania oraz efektywnego przetwarzania informacji (Januszewska, 2020;
Lazarus & Folkman, 1984). Celem niniejszego artykułu jest analiza wpływu stresu i lęku na wyniki edukacyjne uczniów w środowisku wiejskim oraz identyfikacja różnic między płciami w zakresie odporności na stres.

Metodologia badań

Charakterystyka grupy badawczej

Badaniem objęto 15 uczniów klasy V szkoły podstawowej (9 dziewcząt i 6 chłopców)
uczących się w środowisku wiejskim. Przed przystąpieniem do eksperymentu uczniów
podzielono na trzy grupy według poziomu osiągnięć edukacyjnych:
- wysoko osiągający – średnia ocen 4,75 i więcej (5 dziewczynek, 2 chłopców), - średnio osiągający – średnia ocen 4,74–2,81 (3 dziewczynki, 1 chłopiec), - nisko osiągający – średnia poniżej 2,8 (1 dziewczynka, 3 chłopców).

Procedura badawcza

Badanie eksperymentalne obejmowało dwa etapy:
1. Warunki neutralne – uczniowie wypełniali kartę pracy z historii w spokojnej
atmosferze, z możliwością korzystania z podręcznika i konsultacji.
2. Warunki stresowe – tydzień później uczniowie rozwiązywali tę samą kartę pracy, jednak poinformowano ich, że wynik wpłynie na ocenę końcową. Wyniki porównano między oboma warunkami, analizując wpływ stresu na osiągnięcia uczniów różnych grup oraz różnice między płciami.

Wyniki badań

Uczniowie nisko osiągający
W warunkach neutralnych chłopcy uzyskali wyniki 4–5 pkt, dziewczynka – 3 pkt.
W warunkach stresowych ich wyniki spadły: chłopcy maksymalnie do 3 pkt, dziewczynka utrzymała 3 pkt. Wniosek: stres istotnie obniżył wyniki uczniów o najniższych osiągnięciach, co wskazuje na niską odporność na presję ocen.

Uczniowie średnio osiągający
Wyniki w warunkach neutralnych: 5–6 pkt. W warunkach stresowych nie zaobserwowano znaczących zmian (większość utrzymała wynik 5 pkt). Wniosek: stres nie wpłynął znacząco na tę grupę – ich poziom adaptacji i odporności emocjonalnej wydaje się wyższy.

Uczniowie wysoko osiągający
W warunkach neutralnych chłopcy uzyskali po 7 pkt, dziewczynki 6–7 pkt. W sytuacji stresowej u części uczniów wyniki spadły do 5 pkt. Wniosek: stres umiarkowanie obniżył wyniki, szczególnie u uczniów ambitnych, co może być skutkiem presji oczekiwań i perfekcjonizmu.

Zależności płciowe

Dziewczynki częściej znajdowały się w grupie wysoko osiągających (r = 0,51; p < 0,05).
Wykazywały większą systematyczność i stabilność wyników w warunkach stresowych.
Chłopcy częściej reagowali spadkiem wyników, zwłaszcza w grupach nisko i wysoko
osiągających.

Dyskusja wyników

Analiza danych potwierdza hipotezę, że wysoki poziom stresu negatywnie wpływa na osiągnięcia edukacyjne dzieci. Uczniowie o niższych wynikach wykazują mniejszą odporność na presję i częściej doświadczają obniżenia efektywności poznawczej.
Zaobserwowano również zależności między płcią a reakcją na stres. Dziewczynki częściej zgłaszały objawy lęku (np. bóle brzucha, trudności w koncentracji), jednak ich wyniki w sytuacji stresowej pozostawały stabilniejsze. Może to wynikać z większej systematyczności i zdolności do organizacji pracy. Wyniki potwierdzają wcześniejsze badania (Sęk, 2018; Kofta & Szustrowa, 2015), wskazujące, że stres egzaminacyjny szczególnie silnie wpływa na uczniów o niskiej samoocenie i ograniczonych zasobach emocjonalnych.

Wnioski

1. Stres i lęk szkolny mają wyraźny, negatywny wpływ na osiągnięcia edukacyjne uczniów, szczególnie w grupie nisko osiągających.
2. Dziewczynki osiągają lepsze wyniki i wykazują większą stabilność w warunkach stresowych, mimo że częściej deklarują objawy lęku.
3. Presja ocen stanowi główne źródło stresu szkolnego, obniżając zdolność koncentracji i przetwarzania informacji.
4. Uczniowie średnio osiągający wykazują największą odporność na stres, co może wynikać z równowagi między motywacją a poczuciem kompetencji.
5. Wskazane jest wdrażanie strategii redukcji stresu szkolnego, takich jak trening relaksacyjny, wsparcie emocjonalne i ocenianie kształtujące.

Bibliografia

Januszewska, K. (2020). Stres szkolny a funkcjonowanie emocjonalne uczniów. Warszawa: PWN.
Kofta, M., & Szustrowa, T. (2015). Psychologia motywacji i emocji. Kraków: Wydawnictwo UJ.
Lazarus, R. S., & Folkman, S. (1984). Stress, Appraisal, and Coping. New York: Springer.
Sęk, H. (2018). Psychologia kliniczna dziecka i rodziny. Warszawa: PWN.
Woynarowska, B. (2019). Zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży w środowisku szkolnym. Warszawa: Scholar.