Program zajęć logopedycznych w szkole

PROGRAM ZAJĘĆ LOGOPEDYCZNYCH W SZKOLE

Dla odpowiedniego ukształtowania się języka i umiejętności komunikacyjnej niezbędna jest sprawność aparatu artykulacyjnego ale również umysłowa, a także odpowiednie wzorce, bodźce, postawy i zachowania językowe dorosłych. Znaczenie ma również styl wychowawczy, atmosfera domowa oraz odpowiednie stymulowanie przebiegu procesu rozwojowego. W kolejnych etapach rozwoju coraz większego znaczenia nabiera środowisko, w jakim żyje dziecko. Najpierw dorośli opiekunowie, a w późniejszych okresach grupa rówieśnicza dostarczają wzorów używania języka i zachowania się w rozmowie. Należy zadbać o harmonijny rozwój dziecka, nie pomijając żadnej ze sfer. Zwłaszcza, gdy chodzi o dziecko zagrożone dysfunkcjami.
Stwarzanie sytuacji, które powodują wejście w układ komunikacyjny, jest bardzo ważne dla rozwoju języka dziecka i warunkuje jego rozwój. Dziecko wchodzi od momentu przyjścia na świat w pierwszy, jeszcze znacznie zdeterminowany układ komunikacyjny.
We wczesnym, okresie nabywania języka ważne są dwie zmienne: czas spędzony na wspólnym zaangażowaniu z matką oraz używanie przez nich odniesień językowych. Zmienne te są istotne dla budowania rusztowania procesu przyswajania języka. Opanowywanie języka zależy od cyklu ciągłych sprzężeń zwrotnych dostarczanych przez rodziców w reakcjach na wypowiedzi dziecka.
Motorem napędzającym wymawianie jest na pewno obok obserwacji wzrokowej obserwacja słuchowa. Kształtowanie się poprawności wymawianiowej w największym stopniu zależy od sprawności analizatora słuchowego.
Słownik dziecka w wieku przedszkolnym szybko się powiększa, w 3 roku życia używa ono około 1500 słów, a pod koniec wieku przedszkolnego jego słownik czyny zawiera nawet 4500 słów. Uczeń szkoły podstawowej opanowuje ok. 20 słów dziennie. Jego słownik czynny liczy 10000- 14000 słów. Uczeń jest w stanie analizować wyrazy złożone i odczytywać ich znaczenia. Wiele słów przyswaja w toku czytania tekstów (Miller, 1991). W późnym dzieciństwie wiedza dzieci o świecie staje się bardziej zorganizowana, co pozwala im na bardziej precyzyjne używanie słów.
W okresie dorastania słownik nadal szybko się powiększa; zwłaszcza wzrasta w nim liczba słów abstrakcyjnych. Młodzież używa słów bardziej precyzyjnie w porównaniu z młodszymi uczniami i potrafi je definiować. W okresie dorastania rozwija się także gwara uczniowska. Słownictwo tej gwary podatne jest na zmiany kulturowe i często podlega modyfikacji.
Na rozwój słownictwa uczniów wpływają powiązane ze sobą czynniki środowiskowe. I tak, wykształcenie rodziców ma znaczenie we wczesnym okresie życia dziecka, i to tym większe, im środowisko jest mniejsze i uboższe. Zaznacza się pozytywny wpływ starszego rodzeństwa oraz jedynactwa. Środowisko szkolne oddziałuje na rozwój słownictwa uczniów poprzez kompetencje językowe nauczycieli oraz grupę rówieśniczą. Sprawność językowa uczniów koreluje dodatnio z poziomem rozwoju umysłowego oraz pomysłowością

O wadach czy błędach mówimy, gdy spontanicznych wypowiedziach występują cechy odbiegające od skodyfikowanej normy ortofonicznej. Z tak postawionego problemu wynika, że obserwacja swobodnych wypowiedzi dziecka jest jednym z najistotniejszych elementów badania wymowy. Zwracamy przy tym uwagę zarówno na brzmienie dźwięków, jak i na estetykę układu narządów artykulacyjnych.

Wady:
Brak umiejętności i właściwego wymawiania głosek; realizacja w postaci:
deformacji (przy zachowanej kompetencji językowej)
substytucji obserwowanej w wieku szkolnym (kompetencja językowa opanowana lub nie)
Możliwość wymawiania, ale realizacje niekonsekwentne, przypadkowe, których przyczyną jest najczęściej niedokształcenie słuch fonematycznego, czyli nie do końca opanowane kompetencje przy braku autokontroli słuchowej.

Błędy:
Wadliwa wymowa, zwykle o podłożu środowiskowym, brak znajomości normy. Czasami obserwuje się bardzo silne nawyki artykulacyjne, które zupełnie umykają kontroli, mimo że osobiście uświadomi się jej specyficzne cechy.
W okresie rozwojowym mieszanie głosek podobnych.
SKUTKI NIEPRAWIDŁOWEJ WYMOWY
Dzieci, u których występują zaburzenia mowy, nawet jeśli osiągną prawidłowy poziom umiejętności językowych – w późniejszym czasie, mają liczne dodatkowe problemy, jak np. trudności z nauką czytania i pisania, zaburzenia w kontaktach interpersonalnych itp. Występujące nieprawidłowości w rozwoju języka najczęściej są poważnymi odchyleniami od normy rozwojowej, prowadzącymi do trwałych zmian, czyli do różnych zaburzeń mowy i do zaburzeń wtórnych, takich jak np. zaburzenia w funkcjonowaniu emocjonalnym, społecznym itp.

PROFILAKTYKA LOGOPEDYCZNA W ŚRODOWISKU ŻYCIA DZIECKA
Profilaktyka pierwszorzędowa (pierwotna) - zapobieganie przyszłym zaburzeniom mowy: promowanie zdrowia wśród kobiet ciężarnych, uświadamianie opiekunów na temat prawidłowego rozwoju mowy, objawów zaburzeń;
Profilaktyka drugorzędowa (wtórna) – wczesna identyfikacja, która umożliwia wyodrębnienie dzieci z tzw. grupy ryzyka zaburzeń mowy i wczesna interwencja logopedyczna
Profilaktyka trzeciorzędowa – działania prewencyjne i wspomagające wobec osób, u których problem komunikacji już wystąpił
Cele profilaktyki logopedycznej
Zapoznanie rodziców opiekunów z prawidłami rozwoju mowy oraz możliwościami wsparcia
Wspomaganie rozwoju językowego wszystkich dzieci w przedszkolu poprzez jak najpełniejsze przygotowanie przedszkolaków do dobrego startu w szkole, ćwiczenia otrofoniczne dla całych grup przedszkolnych:
Ćwiczenia oddechowe
Ćwiczenia fonacyjne (głosowe)
Ćwiczenia logorytmiczne
Ćwiczenia kształcące słuch fonemowy
Ćwiczenia usprawniające motorykę narządów mownych
Ćwiczenia artykulacyjne

Niniejszy pogram przeznaczony jest dla dzieci w wieku szkolnym, które zostały zakwalifikowane na podstawie badań przesiewowych, informacji od wychowawców i rodziców oraz na podstawie opinii i orzeczeń z PPP. W celu ustalenia szczegółowego planu zajęć niezbędny będzie wywiad z rodzicami.
Zajęcia będą prowadzone indywidualnie i będą odnotowywane w dzienniku zajęć.
W celu jak najefektywniejszej pracy terapeutycznej bardzo ważnym elementem będzie współpraca ze środowiskiem rodzinnym dziecka i praca w domu. Każdy rodzic będzie na bieżąco informowany o przebiegu zajęć, efektach.

I Cele ogólne i szczegółowe
1. Cele ogólne pracy logopedycznej
 rozwijanie słuchu fonemowego i fonetycznego
 wczesne wykrywanie wszelkich nieprawidłowości w rozwoju mowy
 wspomaganie i stymulowanie rozwoju mowy dzieci,
 utrwalanie prawidłowej wymowy
 zapobieganie powstawaniu nieprawidłowych zachowań językowych (wad wymowy),
 osiągnięcie przez dzieci umiejętności sprawnego komunikowania się z rówieśnikami i dorosłymi z bliższego i dalszego środowiska wychowawczego,
 osiągnięcie umiejętności komunikowania o swoich potrzebach, stanach emocjonalnych.

2. Cele szczegółowe
 ćwiczenia narządów artykulacyjnych, kinestezji artykulacyjnej
 ćwiczenia oddechowo - fonacyjne
 rozszerzanie biernego i czynnego słownictwa
 ćwiczenia pamięci słuchowej, analizy i syntezy wzrokowo-słuchowej
 usprawnianie koordynacji wzrokowo-słuchowej
 praca nad stymulacją świadomości językowej, m.in. kształcenie form gramatycznych
 korygowanie wad wymowy
 usprawnianie funkcji związanych z kształtowaniem i rozwijaniem mowy ( ćwiczenia koncentracji uwagi, spostrzegawczości, koordynacji wzrokowo-ruchowo-słuchowej)
 doskonalenie wymowy już ukształtowanej

III Procedury osiągania celów
Osiągniecie celów zamierzam uzyskać poprzez odpowiednio dobrane treści, formy, metody. Na zajęciach będę stosować zasady stopniowania trudności, indywidualizacji, systematyczności.
Zajęcia będą prowadzone różnymi metodami, wzajemnie ze sobą powiązanymi. Będą to głównie metody poszukujące, samoistne i niesamoistne. Praca dziecka będzie opierać się na ciągłym działaniu, doświadczeniu, gromadzeniu informacji z różnych dziedzin życia.
METODY PRACY
METODY SAMOISTNE:
- metoda usprawniania narządów mowy,
- metoda słuchowa – uwrażliwianie dziecka na dźwięki otoczenia, ćwiczenia słuchu fonematycznego (rozróżnianie głosek opozycyjnych, głosek wadliwie i prawidłowo realizowanych),
- metoda wyjaśniania – słowna instrukcja prawidłowego ułożenia narządów mowy,
- metoda wzrokowa – naśladowanie przez dziecko układu artykulacyjnego demonstrowanego przez logopedę,
- metoda czuciowa – metoda kontroli dotyku i czucia skórnego,
- metoda naturalna – naśladowanie naturalnych odgłosów, szmerów,
- metoda integracji sensorycznej – wykorzystywanie jednocześnie pracy wszystkich analizatorów w celu wywołania i utrwalenia prawidłowej głoski (wzmocnienie sposobu i miejsca artykulacji) symbolem, rysunkiem

METODY PRZEKSZTAŁCAJĄCE:
- metoda substytucyjna (przekształcanie dźwięku pomocniczego, realizowanego prawidłowo w oczekiwany dźwięk)

METODY NIESAMOISTNE:
- metoda uczulania – uwrażliwianie miejsc artykulacji za pomocą szpatułki,
- metoda mechaniczna – uzyskiwanie prawidłowego ułożenia narządów mowy z wykorzystaniem szpatułek,

FORMY PRACY
- wielopoziomowa
- pełna indywidualizacja pracy z dzieckiem

ZASADY DYDAKTYCZNE W PRACY LOGOPEDYCZNEJ
- zasada systematyczności
- zasada stopniowania trudności
- zasada utrwalania
- zasada aktywnego i świadomego udziału

Praca będąca długofalowym oddziaływaniem ma się opierać na realizowaniu trzech rodzajów oddziaływań terapeutycznych:
- usprawnieniu zaburzonych funkcji potrzebnych w opanowaniu języka,
- korygowanie wad wymowy,
- podejściu psychologicznym mającym na celu „uspokojenie i wyciszenie” złych emocji dziecka oraz równoczesne zaktywizowanie go do komunikowania się i rozwijania biernego i aktywnego słownika.
Przed przystąpieniem do zajęć z dzieckiem niezbędnym jest poznanie jego możliwości psychofizycznych i dostosowanie wymagań do indywidualnych możliwości.
Bardzo ważnym czynnikiem pomocy skierowanej do dziecka jest atmosfera przyjaźni i akceptacji. Starać się zrozumieć jego potrzeby, możliwości i ograniczenia. Towarzyszyć jej powinien ład, samodyscyplina i koncentracja. W pracy z dzieckiem bazować należy na tym, co dziecko już potrafi, co łatwiej mu przychodzi.
Należy zdawać sobie sprawę, że efekty pracy zależą od wielu czynników: poziomu inteligencji, wieku, zakresu zaburzeń, osobowości dziecka, współpracy z rodzicami, a przede wszystkim konsekwencji na wszystkich tych płaszczyznach. 7

IV Plan pracy
Terapia logopedyczna polega przede wszystkim na ćwiczeniach narządów mowy , rozwijaniu słownictwa, rozwijaniu i ukierunkowaniu spostrzegania oraz na ćwiczeniach pamięci wzrokowej, i koncentracji. Oprócz wyżej wymienionych ćwiczeń podczas terapii będę zwracała uwagę na:
- ćwiczenia nastawione na rozwijanie analizatora wzrokowego
- ćwiczenia nastawione na rozwijanie analizatora słuchowego
- ćwiczenia artykulacyjne
- ćwiczenia słuchu fonematycznego
- ćwiczenia fonacyjne
- ćwiczenia kinezjologiczne
- masaż taktylny wg S. Masgutowej oraz ustno-twarzowy
- integracja odruchów ustno-twarzowych, posturalnych i dynamicznych
Postępowanie terapeutyczne dotyczące pracy nad korygowaniem wymowy składa się z dwóch etapów:
I - wywołanie prawidłowego wzorca artykulacyjnego danej głoski;
II - utrwalenie tego wzorca w ciągu mownym (wprowadzenie go poprzez szereg ćwiczeń do spontanicznej mowy dziecka).
Metodyka ćwiczeń logopedycznych w nauczaniu prawidłowej artykulacji uwzględnia pewien ustalony sposób postępowania, który trzeba zachować.
Obejmuje ona :
- ćwiczenia usprawniające motorykę narządów artykulacyjnych (języka, warg, podniebienia miękkiego, żuchwy);
- ćwiczenia słuchowe w różnicowaniu poprawnego i zaburzonego brzmienia;
- ćwiczenia polegające na ustawieniu narządów mowy dla uzyskania prawidłowego brzmienia (przy pomocy mechanicznej, np. szpatułką, palcem );
- ćwiczenia wykonywane pod kontrolą wzrokową (lustro), kinestetyczną (dotykiem) i słuchową;
- ćwiczenia usprawniające wymowę wyćwiczonych głosek w izolacji, w wyrazie, w zdaniu, w mowie potocznej;
- psychoterapię przy zaburzonej osobowości (relaks);

- ścisłą współpracę z domem, innymi nauczycielami, specjalistami. 8

Ważnym elementem pracy korekcyjnej będzie współpraca z rodzicami. Jest to konieczne do sukcesywnej pracy i poniesienia jakości zajęć, które powinny być kontynuowane w domu. W ramach tej współpracy zamierzam organizować:
a) cykliczne spotkania szkoleniowe, dotyczące zagadnień profilaktyki zaburzeń mowy – ze szczególnym uwzględnieniem korekcji wad zgryzu, sposobu połykania i oddychania, badania słuchu fizycznego i konsekwencji zaniedbań we współpracy z PPP
b) spotkania informacyjne, w trakcie których zostają przedstawione wyniki badań dzieci w placówce, z omówieniem najczęściej występujących zaburzeń mowy oraz ze wskazaniem właściwej drogi postępowania,
c. cykliczne, indywidualne konsultacje dla zainteresowanych rodziców, w trakcie których przekazuje się zalecenia i omawia przygotowane indywidualne zestawy ćwiczeń do pracy w domu.
V Ewaluacja założonych celów
Ewaluacja jest systematyczną refleksją nad własną pracą, podlegającą analizie i wpływającą na dalsze decyzje edukacyjne.
Działania ewaluacyjne skierowane są zarówno na system badania osiągnięć uczniów, jak i na własną ocenę pracy nauczyciela.
Ewaluacja programu odbywać się będzie poprzez:
-zapisy w dzienniku zajęć
-systematyczne obserwacje osiągnięć uczniów
-analizę tych osiągnięć