Fascynacje czy obsesje w szkole - uczeń ze spektrum autyzmu. Okazja do zmiany świadomości społecznej, zachowań i postaw

Fascynacje czy obsesje w szkole -uczeń ze spektrum autyzmu– okazja do zmiany świadomości społecznej, zachowań i postaw.
Celem publikacji jest zrozumienie wyzwań w związku z obecnością uczniów ze spektrum autyzmu w szkole ogólnodostępnej.
Dnia 1 kwietnia 2022r. obchodzony jest jako Światowy Dzień Świadomości Autyzmu. Nie do końca są poznane jego przyczyny powstawania, choć duże znaczenie w powstawaniu tego zaburzenia ma podłoże genetyczne, ale nie jest to czynnik decydujący. Tak, jak ludzie są różni, tak i osoby ze spektrum autyzmu zachowują się w swój indywidualny, niepowtarzalny sposób, gdyż ich indywidualny potencjał (w tym mocne i słabe strony), wzrastanie w różnych środowiskach nadającym ważność różnym rzeczom i cechom rozwija każdego inaczej.
Objawy:
1.Unikanie kontaktu wzrokowego.
2.Brak lub opóźniona reakcja na sygnały z otoczenia, zmiany , czasem ,,dziwna” na różne bodźce słuchowe, wzrokowe, węchowe, dotyk, itp.
3.Trudności w komunikacji, podtrzymywaniem konwersacji,
4.Sztywne trzymanie się schematów, przywiązanie do stałości, powtarzalności,
5.Trudności z wyrażaniem uczuć, rozumienia swoich i emocji innych osób, kontekstu społecznego, żartów, przyjmowaniu perspektywy innych osób,
6. Uczenie się o świecie, ale nie tego, jak w nim funkcjonować; trudność z wykorzystaniem posiadanej wiedzy w zmieniających się warunkach zewnętrznych, a przede wszystkim w sytuacjach społecznych.
Leczenie:
Autyzmu nie da się wyleczyć, ale dzięki wsparciu społecznemu, szkolnemu, klasowemu, indywidualizowanym formom organizacji kształcenia, współpracy z rodziną, ze specjalistami, m. inn. z tymi na terenie szkoły, jak pedagogiem, psychologiem, logopedą, innymi terapeutami, gronem pedagogicznym można wspomóc funkcjonowanie takiej osoby i umożliwić realizację edukacji w szkole ogólnodostępnej. Zatrudnieni w placówce ( przedszkolu, szkole) pedagodzy specjalni wspomagają proces nauczania uczniów z niepełnosprawnością biorąc udział w dostosowaniu programu nauczania, zmienianiu podejścia, a także modyfikowaniu struktury i strategii nauczania. Służy temu opracowany indywidualnie dla ucznia IPET, a co najmniej jedno spotkania zespołu uczącego pozwala na ewentualne jego modyfikacje.
Mózg osoby ze spektrum autyzmu funkcjonuje inaczej, ale nie wadliwie. Dla dziecka priorytetem jest poszukiwanie wiedzy, doskonałości, prawdy, samodzielności, zrozumienia świata , a nie kontakty towarzyskie. Dajemy więc możliwość rozwoju mocnych stron, wspieramy, motywujemy do osiągania sukcesów, odkrywania własnego potencjału, zamieniania obsesji się w pasję. Czasem tworzenie przez dziecko ciekawej, wymyślonej rzeczywistości może doprowadzić do zainteresowania się czytaniem i pisaniem fikcji literackiej, niejednokrotnie stania się szkolnym ekspertem, np. od dinozaurów, gdyż intensywność zainteresowań przekłada się na jedno lub kilka stereotypowych tematów, rutynowych zachowań i rytuałów, gdzie nie prowadzi się rozmowy, a powtarza się przyswojone fakty, ale też i przerywa się rozmówcy, prawie się nie słucha, nawet na niego się nie patrzy... Część z tych osób to matematycy, gdyż logika, porządek, świat liczb dają przewidywalność, co do następstwa i wyniku. Od małego interesują je przedmioty, urządzenia, technologie-warto wykorzystywać je, więc i przy uczeniu rozwijania relacji międzyludzkich.
Wiele osób zmagało się z objawami autyzmu.
Oprócz Billa Gatesa, Lionela Messi podawane są też następujące nazwiska:
Henry Cavendish – Naukowiec & odkrywca wodoru (źródło: Applied Behavior Analysis programs guide),
Charles Darwin – przyrodnik, geolog i biolog (źródło: Asperger ) Syndrome.me.,Naukowiec (źródło: Spectrum News),
Alfred Kinsey – Biolog & seksuolog (źródło: Applied Behavior Analysis Programs Guide),
Sir Isaac Newton – matematyk, astronom, & fizyk (źródło: NewScientist),
Nikola Tesla – wynalazca (źródło: Applied Behavior Analysis programs Guide),
Alan Turing – matematyk (źródło: Wikipedia,
Hans Christian Andersen – autor książek dla dzieci (źródło: Applied Behavior Analysis programs guide),
Jane Austen – pisarka (źródło: aspergersyndrome.,me.uk)
Lewis Carroll – Autor „Alicji w Krainie Czarów” (źródło: Sztuka autyzmu),
James Joyce – Autor (źródło: Sztuka autyzmu),
Franz Kafka – pisarz (źródło: Research Gate),
George Orwell – pisarz & eseista (źródło: AspergerSyndrome.me.uk),
Michael Edward Palin-pisarz, aktor & komik (źródło: Sensory Direct)
Mark Twain – pisarz (źródło: Everyday Asperger ' s),
Bobby Fischer – mistrz świata w szachach (źródło: Applied Behavior Analysis Programs),
Henry Ford – założyciel Ford Motor Company (źródło: AspergerSyndrome.me.uk),
Bill Gates-współzałożyciel Microsoftu (źródło: Very Well Health),
Thomas Jefferson – trzeci prezydent Stanów Zjednoczonych (źródło: Applied Behavior Analysis Programs),
Steve Jobs – CEO firmy Apple (źródło: Mercury News),
Friedrich Nietzsche – filozof (źródło: Asperger Autyzm Network),
Satoshi Tajiri – twórca Pokemonów (źródło: Sztuka autyzmu)
Vincent Van Gogh-artysta (źródło: All Things Interesting),
Andy Warhol – artysta (źródło: Applied Behavior Analysis Programs),
William Butler Yeats – poeta (źródło: Applied Behavior Analysis Programs),
Emily Dickinson – poeta (źródło: Early Childhood Education Degree),
Michał Anioł – poeta, malarz, architekt & rzeźbiarz (źródło: WebMD),
Tommy Hilfiger – projektant odzieży i wielu innych...
Od stycznia 2022 r. do polskiego nazewnictwa wszedł nowy system kodowania chorób oraz zaburzeń psychicznych. Miejsce systemu ICD-10 zastąpił nieco zmieniony ICD-11. Znaczące zmiany obejmują nazewnictwo i kodowanie przypisane do zaburzeń ze spectrum autyzmu, zwłaszcza dotychczasowo diagnozowanego Zespołu Aspergera aby podkreślać większe możliwości poznawcze. Możliwe jednak, że obecna diagnoza „Spektrum autyzmu” pozwoli ogólnie na mniejszą stygmatyzację osób z tym zaburzeniem. System ICD-11 udostępniany jest w formie internetowej wyszukiwarki, dostępnej dla każdego:
https://icd.who.int/en
W klasyfikacji zaburzeń psychicznych, w systemie ICD-11 w rozdziale 6. Zaburzenia psychiczne, behawioralne lub neurorozwojowe (kompatybilnym z DSM – V) wyróżnia się następujące grupy zaburzeń:
6A00 Zaburzenia rozwoju intelektualnego
6A01 Rozwojowe zaburzenia mowy lub języka
6A02 Zaburzenia ze spektrum autyzmu
6A03 Rozwojowe zaburzenie uczenia się
6A04 Rozwojowe zaburzenie koordynacji ruchowej
6A05 Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi
6A06 Stereotypowe zaburzenie ruchu
8A05.0 Pierwotne tiki lub zaburzenia tikowe
6E60 Wtórny zespół neurorozwojowy
6A0Y Inne określone zaburzenia neurorozwojowe
6A0Z Zaburzenia neurorozwojowe, nieokreślone
Zmiany w nazewnictwie powodują, że nie wyróżnia się już zaburzenia o nazwie Zespół Aspergera, a pojęcie autyzmu zostaje zastąpione pojęciem spectrum autyzmu. Pod kodem 6A02 dla zaburzeń ze spektrum autyzmu wyróżniono:
6A02.0 Zaburzenie ze spektrum autyzmu bez zaburzeń rozwoju intelektualnego i z łagodnymi zaburzeniami języka funkcjonalnego lub bez nich
6A02.1 Zaburzenia ze spektrum autyzmu z zaburzeniami rozwoju intelektualnego i łagodnymi zaburzeniami języka funkcjonalnego lub ich brakiem
6A02.2 Zaburzenia ze spektrum autyzmu bez zaburzeń rozwoju intelektualnego i z zaburzeniami języka funkcjonalnego
6A02.3 Zaburzenia ze spektrum autyzmu z zaburzeniami rozwoju intelektualnego i zaburzeniami języka funkcjonalnego
6A02.5 Zaburzenia ze spektrum autyzmu z zaburzeniami rozwoju intelektualnego i brakiem języka funkcjonalnego
6A02.Y Inne określone zaburzenia ze spektrum autyzmu
6A02.Z Zaburzenia ze spektrum autyzmu, nieokreślone .
Przypisanie kategorii zaburzenia następuje poprzez ustalenie jakie trudności dominują w obrazie funkcjonowania, co jest kluczowe dla rozwijającego się organizmu, funkcji poznawczych, intelektualnego i/lub upośledzenia czynnościowego języka lub braku rozwoju języka funkcjonalnego. Dzięki temu ujęciu, wprawdzie znajdują się w tej samej kategorii osoby o odmiennym funkcjonowaniu, ale mające pewne cechy wspólne dotyczące deficytów w zdolności nawiązywania i podtrzymywania interakcji społecznych i komunikacji społecznej oraz ograniczonych, powtarzalnych i nieelastycznych wzorców zachowań, zainteresowań lub czynności, które są wyraźnie nietypowe. Deficyty te są na tyle poważne, że powodują upośledzenie we wszystkich obszarach funkcjonowania, choć w różny sposób, w zależności od sytuacji rodzinnej, kulturowej, społecznej, edukacyjnej, indywidualnego potencjału, czasem objawiających się niezwykłych zainteresowań lub czasem ponadprzeciętnymi możliwościami i uzdolnieniami w pewnych obszarach.
Osoba poniżej poziomu normy intelektualnej, ale z wykształconymi umiejętnościami społecznymi, jak wiele osób z dysleksją, może funkcjonować bardzo wysoko, w tym utrzymać pracę, odnosić sukcesy w wielu dziedzinach, niż ktoś z przeciętnym lub wysokim IQ, kto ma problemy w funkcjonowaniu w społecznym, właściwym adoptowaniu się, samodzielnością, nie pracuje, nie wychodzi z domu. Dobrze obrazował trudności z funkcjonowaniem społecznym film z 1988 roku Rain Man, gdzie grany przez Dustina Hoffmana bohater, posiada uzdolnienia na poziomie sawantyzmu w zakresie liczenia, wykonywanie skomplikowanych obliczeń w pamięci, zapamiętywania dat, bezbłędnego określania dni tygodnia w przypadku podania dowolnej daty, ale przy braku wiedzy ogólnej o funkcjonowaniu w społeczeństwie, wśród zasad, niepisanych norm, zwyczajów, zachowań, konwenansów społecznych. Tak, jak przy dysleksji czasem ilość ćwiczeń oraz znajomość zasad czasem wydaje się nie przekładać na posiadaną wiedzę praktyczną i nie wyklucza dalszego popełniania błędów, tak i tutaj, nie ma gwarancji na wyuczanie pewnych umiejętności, zachowań, strategii. Na pewno jednak cenne jest wykonywanie, jak największej ilości wszystkich zalecanych przez specjalistów ćwiczeń, zadań, choćby dla tworzenia nowych ścieżek neuronalnych przy wyrabianiu nawyku do uczenia się i bycia aktywnym, bez względu na osiągane efekty i pozwolenie na szukanie własnej drogi.
Zaburzenie neurorozwojowe, oznacza, że nie jest to choroba ( nie można się np. zarazić, wyleczyć, itp.), tylko, że przyjmowaniem innej perspektywy, w tym z rozumiem emocji swoich i innych osób oraz dosłowne odbieranie wypowiedzi, metafor, żartów, a więc rozumienia związków frazeologicznych, w związku z tym osoba taka reaguje często inaczej niż rówieśnicy, np. :
-zasadniczo i sztywno trzyma się reguł, odstępstwa od schematów budzą w niej lęk i niechęć, uwielbia rutynowe czynności, stały schemat; nieadekwatnie reaguje na zmiany, dziwacznie, nieadekwatnie do sytuacji zachowuje się, np. śmieje się, gdy wszyscy są smutni,
-działa impulsywnie, ma trudności z regulacją własnych emocji, np. przy nadmiernej stymulacji dźwiękowej lub wzrokowej, w związku z tym mogą przerywać wypowiedzi innych osób lub mówić mimo tego, że ktoś inny nie skończył swej wypowiedzi,
-wtrąca komentarze nie na temat, skraca dystans, zwracać się zbyt bezpośrednio do osób będących autorytetami, przejawiając brak poczucia hierarchii społecznej, np. mówi na ,,ty’’ do nauczyciela, bądź dzwoni do niego o północy.
-mieć trudność z rozpoczynaniem, utrzymywaniem, ale też i kończeniem rozmowy,
-używać nienaturalnego lub dziwnego tonu, akcentu i rytmu wypowiedzi, typowego dla robota lub postaci z bajki lub gry komputerowej, bądź zbyt sformalizowanego słownictwa,
-poruszać nieodpowiednie tematy, informacje, uporczywie forsować i narzucać swój punkt widzenia,
-komentować rzeczywistość w sposób, który może się wydawać obraźliwy dla innych,
-stać zbyt blisko lub zbyt daleko drugiej osoby w trakcie rozmowy, kichać, wycierać nos w rękaw, itp.
-wpatrywać się nadmiernie w rozmówcę bądź unikać kontaktu wzrokowego,
-przyjmować nienaturalną pozycję ciała i stosować nienaturalne gesty.
Zachowania te przyczyniają się do znacznych kłopotów w relacjach, funkcjonowaniu w społeczności szkolnej, ponadto wywołują problemy ze zrozumieniem i dostosowaniem swojego zachowania do sytuacji w oparciu o reakcje otoczenia. Do rozmów wybierają osoby starsze, do zabawy młodsze.
Często u dziecka ze spektrum autystycznego współistnieją : ADHD, zaburzenia lękowe, obsesyjno-kompulsywne, zaburzenia integracji sensorycznej.
Z perspektywy nabywania umiejętności ruchowych występują trudności, gdyż odmienny sposób interpretowania sygnałów z otoczenia, wywołuje określone reakcje, które najczęściej są spowodowane w wybranych obszarach układ nerwowy działa inaczej niż u większości osób, gdyż odmienne jest odbieranie otoczenia oraz przetwarzanie informacji, czemu często towarzyszy przekonanie, że wyłącznie ich punkt widzenia jest właściwy. Towarzyszy temu trudność z poszukiwaniem lub unikaniem bodźców, a to przekłada się na inny rodzaj eksploracji otoczenia, więc generuje zaburzenia w zakresie koordynacji, równowagi, zręczności manualnej, zdolności wykonywania szybkich ruchów, zdolności naśladowania, gdyż powtarzane są strategie nastawione na chęć odczuwania lub ucieczki. To zaś wpływa na niską sprawność grafomotoryczną i powoduje niechęć do pisania, a to ponownie wpływa na trudności w uprawianiu sportów oraz niską ogólną sprawność. Ponadto uczeń taki może prezentować trudności z poruszaniem się po różnych powierzchniach, przyjmować dziwne postawy ciała, przejawiać nadmierną potrzebę ruchu (trudność z usiedzeniem w miejscu), bądź tylko na określony rodzaj ruchu, w tym prezentować specyficzne, powtarzalne ruchy, np. kołysać się, chodzić w kółko, machać rękami. machać rękami. Uczeń taki szybko się męczy, rusza się powoli i potrzebuje więcej czasu, aby zareagować na polecenia, ma trudność z wykonaniem sekwencji ruchów.
Odmienne odbieranie bodźców słuchowych może powodować nadmierne rozpraszanie się i koncentrowanie się na dźwiękach, które dla większości osób są jedynie tłem, ale dla osób z zaburzeniem ze spektrum autyzmu są frustrujące i wywołują nieprzewidywalne reakcje, np. odgłosy z korytarza, bądź zza okna.
Bodźce wzrokowe również wpływają na komfort i samopoczucie. U ucznia, przy nadwrażliwości wzrokowej objawiającej się unikaniem jasnego światła (np. słonecznego, sztucznego lub ich połączenia), bądź poszukującego pewnych nietypowych doznań wizualnych (pewne kolory lub obiekty nadmiernie przykuwające uwagę) w trudnościach szkolnych będzie występować, np. trudność z wyodrębnieniem figury z tła, uporczywe analizowanie wzorów (na ścianach, ubraniach, firankach itp.), poszukiwanie symetrii i jej zaburzeń, trudności ze zlokalizowaniem przedmiotów, osób.
Uczeń może nie lubić dotyku lub wręcz przeciwnie – nadmiernie poszukiwać kontaktu fizycznego z innymi osobami; poszukiwać pewnych specyficznych doznań dotykowych (np. dociskania – wciskając się na zajęciach WF między materace), odczuwać dyskomfort związany z ubraniem (metki, obciskające skarpetki itp.), jak też mieć wysoki próg bólu (wiąże się to również z brakiem poczucia zagrożenia) i np. dokonywać w ekstremalnej formie samookaleczeń, jako wyrazu braku stymulacji, zapotrzebowania na określony bodziec dla zaburzonego organizmu.
Uczeń może być bardzo wrażliwy na zapachy i odczuwać znaczny dyskomfort związany z zapachami i jeść tylko wybrane produkty lub potrawy (wybiórczość pokarmowa), może przy tym w sposób dosadny wyrażać swoje obsesje.
Niejednokrotnie rozległa wiedza, encyklopedyczne zwroty, zwłaszcza z obszaru swoich szczególnych zainteresowań, bądź niezwykła pamięć wzrokowa występują wraz z trudnościami w regulowaniu uwagi zewnętrznej, koncentracji, planowaniu, pojmowania czasu, w perspektywie dni, miesięcy, tygodni, oceny sytuacji, organizacją zajęć, pracy, innych samodzielnych działań.
Śledząc biografie sławnych ludzi ( w tym Alberta Einsteina, Nikoli Tesla czy Isaaca Newtona i wielu innych) niejednokrotnie w nieszablonowym sposobie myślenia, kreatywności i oryginalności widać cechy wspólne osobom ze spektrum autyzmu. Ich nieharmonijny rozwój nie wpływał negatywnie na rozwój wewnętrznego potencjału, a wręcz stał się siłą napędową do realizacji swoich obsesji, mimo pewnych deficytów, trudności. To zaspakajanie swoich potrzeb, podążanie za zainteresowaniami, marzeniami przyczyniało się do ich pełnego rozwoju osobistego i sukcesu.
Bazując na mocnych stronach uczniów ze spektrum autyzmu właściwe jest używanie pomocy wizualnych (np. zdjęć, modeli itp.), gdyż to z reguły przykuwa ich uwagę, pozwala lepiej przyswoić materiał, zapamiętywać fakty i wydarzenia (jeśli tylko temat zainteresuje ich w stopniu umożliwiającym koncentrację uwagi), gdyż przeważnie mają dobrą pamięć wzrokową, bądź pozwolić na wykorzystywanie w nabywaniu wiedzy innych ulubionych sposobów i po prostu podążać za dzieckiem. Właściwe jest pozwalać na indywidualną pracę, wybór osoby, przerwę, docenianie twórczości, zwłaszcza w zakresie oryginalności proponowanych rozwiązań, gdyż to że nie myślą szablonowo, sprzyja tworzeniu nowatorskich rozwiązań, mimo, że nie potrafią pracować w grupie..
Dzieci ze spektrum autyzmu , tak jak ich rówieśnicy mają prawo, aby się rozwijać, testować granice lub po prostu „psocić”. Bardzo ważne jest rozróżnienie, które zachowania ucznia wynikają z jego trudności, a które są normalnym testowaniem granic. Dla wszystkich jest to okazja do zmiany świadomości, ćwiczenia cierpliwości, zachowań, postaw, gdyż oni są wśród nas.

Krystyna Gosztyła Pabian
Pedagog specjalny,
Terapeuta Integracji Sensorycznej, Terapeuta EEG-biofeedback
Bibliografia:
MartinL.Kutscher, Tony Attwood, Robert R.Wolf, Dzieci z zaburzeniami łączonymi,
Polly GodwinEmmons, Liz McKendry Anderson, Dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej. Zaburzenia rozwojowo-sensoryczne oraz edukacyjne występujące w ramach autyzmu, ADHD, trudności szkolnych oraz zaburzeń dwubiegunowych
internet