Metody pracy z osobą niepełnosprawną słuchowo

Metody pracy z osobą niepełnosprawną słuchowo.

Jestem nauczycielem logopedą i pracuję w szkole podstawowej oraz grupie przedszkolnej od dziesięciu lat. Prowadzę terapię logopedyczną dla dzieci w formie zajęć indywidualnych i grupowych. Moimi uczniami są dzieci, które posiadają orzeczenia o różnych niepełnosprawnościach takich jak:
- autyzm,
- zespół Aspergera,
- afazja motoryczna,
- mutyzm wybiórczy,
- zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD),
- niepełnosprawność słuchowa.

Wszystkie te dzieci potrzebują pomocy logopedycznej. Ponadto na zajęcia uczęszczają dzieci posiadające opinie z Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej, w których jednym z zaleceń jest właśnie terapia logopedyczna. Oprócz wymienionych tutaj grup, które w szkole mają pierwszeństwo do udziału w terapii, pracuję również z pozostałymi uczniami, u których po wcześniejszych badaniach przesiewowych stwierdziłam nieprawidłowości wymowy. Obecnie opieką logopedyczną w mojej szkole jest objętych około 70 uczniów.
Temat metod pracy z osobą niepełnosprawną słuchowo nie jest mi obcy, ponieważ od dwóch lat pracuję z chłopcem, który posiada orzeczenie o niepełnosprawności dziecka słabo słyszącego z obustronnym niskotonowym niedosłuchem czuciowo – nerwowym lekkiego stopnia, który korzysta z aparatów słuchowych. Moja praca ukierunkowana jest przede wszystkim na prawidłowości językowe i doskonalenie rozwoju językowego moich uczniów. Praca z uczniem słabo słyszącym, nastawiona jest na lepszy kontakt z otoczeniem, bycie zrozumiałym, akceptowanym oraz motywowaniem do nauki. To praca, która uczy pokory, a jednocześnie daje dużo satysfakcji zarówno zawodowej i osobistej.
Wybierając temat tego artykułu chcę przybliżyć jak metody ewaluowały na przestrzeni lat, jak wiele zrobiła nauka i ile jest jeszcze pracy przed nami naukowcami, lekarzami, pedagogami, logopedami itd., aby nieść pomoc naszym wyjątkowym, niepełnosprawnym dzieciom. 
Opiszę także narząd słuchu i związane z nim dysfunkcje,schorzenia, upośledzenia i fizjologia narządów słuchu oraz choroby, zaburzenia i wady narządów słuchu

I. Historyczne metody pracy, terapii osób niepełnosprawnych słuchową i ich prekursorzy.

Słyszenie jest podstawą porozumiewania się ze społeczeństwem za pomocą języka mówionego, czyli typowego dla ludzi sposobu komunikowania się. Już od początku wspólnot plemiennych rodziły się osoby, u których występowały problemy z różną niepełnosprawnością. Jedną z nich jest problem ze słuchem, a co za tym idzie komunikacją słowną. Opierając się na informacjach pani Doroty Podgórskiej – Jachnik zawartych
w książce „Historia wychowania i edukacji głuchych z perspektywy surdopedagogiki początku XX w” [6, s. 168] czytamy, że „w czasach starożytnych twierdzono, że niemota jest następstwem głuchoty, że głuchoniemi posiadają normalnie rozwinięte narządy mowy, mimo to odsuwano głuchoniemych od społeczeństwa i kościoła. Porównywano do zwierząt. Uważano takie osoby za niezdolne do przyjęcia nauki religii i stawiano ich na równi
z niepełnosprawnymi umysłowo. Pozbawiano ich w prawach do dziedziczenia, ubezwłasnowolnienia, dopuszczano się ciągłej dyskryminacji, byli usytuowani poza prawem. Uważano ich za parjasów narodu. Wychowanie i kształcenie osób z uszkodzonym słuchem stanowiło przez wieki wielkie wyzwanie dla medycyny, pedagogów i całej nauki, która mimo wielkich osiągnięć nadal stanowi wielkie wyzwanie. Niestety stosunek osób zdrowych
do niepełnosprawności charakteryzował się na przełomie dziejów historycznych: niechęcia, wrogością, która ewaluowała do strachu, litości przeplatanej działalnością charytatywną oraz okresem, kiedy podjęto badania i udzielano pomocy osobą niepełnosprawnym w powrocie
do zdrowia i życia społecznego. Niechęć i strach do osób niepełnosprawnych wynikała w dużej mierze z przyjętych wówczas norm i zasad, według których uważano, że tylko zdrowe i silne społeczeństwo zapewni prawidłowy rozwój ludzkości. Dokonywano selekcji urodzin dzieci niepełnosprawnych”.
Na szczęście wraz z rozwojem cywilizacji sytuacja ta uległa zmianie i nastąpiła przemiana postaw społecznych wobec niepełnosprawności. Zaczęto ją traktować z godnością i podjęto szereg prac naukowych aby pomóc ludziom. Jedne z pierwszych wzmianek o nauczaniu głuchych pochodzi z 1538 r. Opisywano wówczas przypadek głuchego chłopca, którego nauczenie czytania określano jako „cud”. Niestety nieliczni wówczas nauczyciele, którzy uczyli dzieci głuche chcieli zdradzić swoje metody pracy z nimi. Dopiero w XVIII wieku pojawiły się jedne z pierwszych opisy nauczania. Zrobił to włoski lekarz, filozof, nauczyciel Geronimo Cordano (1501-1576), który uznał, że zmysł słuchu i wypowiadanie słów nie są niezbędne do zrozumienia pojęć. Uważał, że nauka i myślenie są możliwe tylko przez „oczy”. Cordano był przekonany iż myśli można wyrażać głównie dobrze za pośrednictwem słów, jak i gestów. Twierdził też, że głusi mogą i powinni uczyć się czytać i pisać. Opracował swoisty kod do nauczania symbolicznego zapisu językowego, ale nie rozwinął bardziej tej metody”. Również J. Rereire i R. Ernaud , nauczyciele z końca XVIII w. zajmowali się pomocą dzieciom głuchym i wykorzystywali ich resztki słuchu do kontaktu ze światem [4].
Kolejną postacią, która odegrała rolę w nauczaniu głuchych był francuski nauczyciel Jean Marc Gaspard Itard (1774-1838), który również wykorzystywał wrażliwość słuchową, stosował bodźce rytmiczno - akustyczne u swoich uczniów. Postać ta jest znana z pracy
z chłopcem znalezionym w lesie z Aveyron. Itard stosował swoje metody ćwiczeń słuchowych bardzo systematyczne. W kolejnych latach na życie osób niepełnosprawnych, istotny wpływ odegrała Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela. Dzięki innemu nastawieniu społeczeństwa do osób niepełnosprawnych powstały pierwsze zakłady lecznicze dla osób
z dysfunkcjami. Opracowywano metody i formy pracy dla niepełnosprawnych, które miały na celu ułatwianie życia.

Opierając się na wiedzy historycznej z wykładów, chciałabym jeszcze nadmienić o pracy kolejnych prekursorów propagujących metody słuchowe. Na przełomie XIX i XX wieku, austriacki lekarz otorynolaryngolog Wiktor Urbantschitsch (1847-1921) i niemiecki otoolog Fryderyk Bezold (1842-1908), którzy pracowali ze szkołami dla dzieci niesłyszących stwierdzili, ze wielu uczniów ma możliwości korzystania z resztek słuchowych i dzięki temu można u nich stosować ćwiczenia słuchowe. Urbantschitsch podał teorię, która zakładała wybudzenie dziecka głuchego z tzw. letargu, a stosując bodźce akustyczne można poprawić funkcję słyszenia. Natomiast Bezold uważał, że polepszenie odbioru słuchowego odpowiada aspekt psychologiczny dziecka. Jego metody pracy polegały na ćwiczeniach wyodrębnionych głosek, ale na całościach wyrazowych, na jednostkach znaczeniowych. Obydwaj audiolodzy zapisali się na kartach surdopedagogiki jako osoby, które dały początek tworzenia klas dla dzieci głuchych i wyodrębnienia spośród nich dzieci z niedosłyszących. Ważnym osiągnięciem było także skonstruowanie przez Bezolda stroików widełkowych, które służyły jako metoda badania słuchu. Miała ona zastosowanie przez ponad 30 lat.
Mając na uwadze zasługi dla metod pracy z osobą niepełnosprawną słuchowo należy również wspomnieć o węgierskim audiologu i nauczycielu dzieci głuchych Gustawie Barćzi (1890 – 1964), który uważał, ze przyczyny głuchoty tkwią w mózgu. Opierając się na tej teorii stworzył metodę „wzbudzania słuchu i wychowania słuchowego”. Do tego kierunku pracy dziecka z wadą słuchu zaliczyć należy niderlandczyka Hendrika Huizinga oraz szwedzkiego lekarza Erika Wedenberga.
W latach 40 – tych XX wieku powstawały pierwsze przedszkola dla dzieci z wadami słuchu. W 1919 roku w Polsce powstała taka placówka w Instytucie Głuchoniemych w Warszawie [7]. Jej założycielką była Julia Manczarska (1887–1972). Wkrótce ten trend rozpowszechnił się jeszcze mocniej i zaczęto tworzyć więcej takich miejsc dla dzieci. Współczesne przeobrażenia polityczno – ekonomiczne w Polsce po 1991 roku spowodowały uregulowania prawne dla osób niepełnosprawnych.
Od tego czasu zaszło wiele zmian w obszarze medycyny, nowych technologii i pedagogiki, działających na korzyść osób niepełnosprawnych słuchowo. Powstało wiele stowarzyszeń, ognisk, świetlic i miejsc aktywności zawodowych, w których osoby borykające się z tą formą niepełnosprawności mogą uzyskać pomoc. Bardzo korzystnie zmieniły się instytucje użyteczności publicznej (w urzędach, biurach pracują osoby, które znają język migowy), w których dużo łatwiej jest obecnie załatwić wszelkiego rodzaju sprawy administracyjne.
W systemie oświaty również objęto wszelaką pomocą dzieci i młodzież, począwszy od tych najmłodszych, aż po osoby studiujące. To bardzo ważne, że staliśmy się społeczeństwem o dużej wrażliwości, empatii i reagujemy właściwie na potrzeby osób niepełnosprawnych.

II.Narząd słuchu i związane z nim dysfunkcje. Schorzenia, upośledzenia i fizjologia narządów słuchu.

Medycyna i zmieniające się poglądy jednoznacznie utwierdziły naukowców, że im wcześniej rozpoznane zostanie u dziecka uszkodzenie słuchu, to istnieją większena unisensoryczne wychowanie słuchowe. Aby dokładniej poznać problem osób
z niepełnosprawnością słuchową, należy zapoznać się z wiedzą o tym, jak jest zbudowany narząd słuchu i co powoduje schorzenia i jego upośledzenia.System słuchowy zbudowany jest z trzech głównych części: ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego. Integralna częścią analizatora słuchu jest nerw słuchowy
i ośrodek korowy słuchu w mózgu. Korzystając z opracowania dr Władysława Kubika pt. „Anatomia, Fizjologia i Patologia Narządów Głosu, Mowy i Słuchu” [5, s.55-57] oraz materiałów z wykładów [8] stwierdzam, że ucho zewnętrzne składa się z małżowiny usznej
i przewodu słuchowego zewnętrznego. Małżowina jest pofałdowaną płytką chrząstki sprężystej, pokrytej skórą. Przewód słuchowy w bocznej części posiada szkielet chrząstkowy, w dalszym przebiegu ścianę przewodu stanowi piramida kości skroniowej. Małżowina uszna
i przewód słuchowy zewnętrzny doprowadza dźwięki do błony bębenkowej, która stanowi dno przewodu i zewnętrzną ścianę ucha środkowego. Ucho środkowe, położone jest w kości skroniowej, zawiera kosteczki słuchowe i dwa mięśnie – napinacz błony bębenkowej
i strzemiączkowy. Błona bębenkowa połączona jest z rękojeścią młoteczka, który wraz z kowadełkiem i strzemiączkiem, położonym w otworze owalnym, przenosi spowodowane przez fale głosowe drgania błony bębenkowej na płyny ucha wewnętrznego. Ucho środkowe łączy się z jamą wyrostka i z częścią nosową gardła przez trąbkę słuchową. Zadaniem trąbki słuchowej jest umożliwienie jak największej absorpcji dźwięku. Prawidłowo funkcjonująca trąbka zapobiega przechodzeniu drgań głosowych z gardła bezpośrednio do ucha. Ważną czynnością trąbki słuchowej jest usuwanie do gardła drobnych cząsteczek i wydzieliny poprzez ruch rzęsek nabłonka. Funkcja ta jest bardzo istotna po zabiegach operacyjnych
w uchu środkowym.

Ucho wewnętrzne leży w piramidzie kości skroniowej. Rozróżniamy w nim trzy części: przedsionek, ślimak i trzy kanały półkoliste. Błędnik błoniasty jest wypełniony płynem (endolimfą), łączy się z jamą bębenkową dwoma otworami: okienkiem przedsionka
i okienkiem ślimaka. Ze względu na funkcje błędnik dzieli się na część statyczną i słuchową. Ślimak przypomina kształtem muszlę i jest zwężającym się kanałem, jego długość wynosi ok. 5 mm, zaś średnica u podstawy około 9 mm. W przewodzie ślimakowym znajduje się narząd spiralny (Cortiego). W jego skład wchodzą dwa rodzaje komórek, włoskowate i tworzące zrąb narządu i utrzymujące komórki włoskowate w ich położeniu. Komórki rzęsate nachylone ku sobie tworzą tunel, są to właściwe komórki zmysłowe, z których wychodzą włókna VIII nerwu czaszkowego. Inne komórki spełniają rolę podporowo odżywczą.
Za przesyłanie informacji dźwiękowej do nerwu słuchowego odpowiadają głównie komórki słuchowe wewnętrzne. Łączą sie one z około 28000 włókien nerwu słuchowego, podczas gdy komórki słuchowe zewnętrzne łączą się z zaledwie 1500 włókien. „Kiedy komórki słuchowe zewnętrzne są wprowadzone w ruch przez drgania fali dźwiękowej, kurczą się i rozkurczają, następuje w ten sposób wzmocnienie bodźca słuchowego i stymulacja komórek wewnętrznych. Komórki zewnętrzne zatem pełnią rolę układu wspomagającego. Dźwięk zostaje teraz przekształcony w impulsy elektryczne. Następnie sygnały elektryczne są przesłane wzdłuż włókien nerwu słuchowego do centralnego układu nerwowego.
Tam powstaje wrażenie słuchowe”[10].

Korzystając z materiałów udostępnionych przez Wyższą Szkołę Kształcenia Zawodowego we Wrocławiu uważam, że zgromadzone treści doskonale wskazują jak wygląda nasza fizjologia słuchu. Słuch, czyli wrażliwość na bodźce słuchowe, jest obok wzroku jednym
z podstawowych zmysłów umożliwiających orientację w otoczeniu. Dźwięk docierając do błony bębenkowej powoduje jej drgania, przekształcając falę akustyczną w drgania mechaniczne. Przekształcenie fali akustycznej w drgania mechaniczne jest możliwe dzięki przeniesieniu drgań błony bębenkowej na zespół kosteczek i strzemiączka na owalne okienko. „Ucho środkowe pełni funkcję transformatora impedencji, stanowiąc układ dźwigni mechanicznej” [8]. Żeby nastąpiła transmisja dźwięku z ucha środkowego do ucha wewnętrznego potrzebne jest dopasowanie impedancyjne, ponieważ fala dźwiękowa gdy przechodzi między jednym, a drugim ośrodkiem o niskiej impedancji ulega odbiciom, pochłanianiu i załamaniu. „w przypadku, gdyby w układzie ucha środkowego nie występowało dopasowanie impedancyjne, zaledwie 3 procent energii, która występuje
w ośrodku powietrznym przeniknęłaby do drugiego ośrodka. Jak wynika z zależności (2 – 2) energia, która przeniknęła do drugiego ośrodka może być scharakteryzowana przez współczynnik pochłaniania. Główny składnik przekładni mechanicznej stanowią dwie powierzchnie: błony bębenkowej i podstawy strzemiączka. Stosunek wielkości tych dwóch powierzchni wynosi w przybliżeniu 17, gdyż przyjmuje się że powierzchnia błony bębenkowej wynosi ok. 0,55 cm do kwadratu, zaś wielkość podstawy strzemiączka szacuje się na 0,032 cm do kwadratu. Ponieważ ciśnienie dźwięku jest proporcjonalne do siły działającej na jednostkę powierzchni, tj. p = F/A, tak więc wypadkowe ciśnienie oddziaływujące na podstawę strzemiączka i wywierane przez błonę okienka owalnego na ciecz limfatyczną jest wzmacniane ok. 17 – krotnie. Dodatkowo w układzie dźwigni, jaką tworzą kosteczki, rękojeść młoteczka jest 1,3 – krotnie dłuższa niż odnoga kowadełka.
W rezultacie amplituda drgań jest wzmacniana ok. 17 x 1,3 = 22 krotnie. Ponieważ jednak jedna krawędź strzemiączka jest umieszczona bliżej krawędzi okienka przedsionka, to strzemiączko nie porusza się jak tłok, lecz waha się dookoła tej krawędzi. Zatem przekładnia mechaniczna nie jest idealnym transformatorem. Uważa się, że tylko około 60% energii zostaje przekazane z ucha środkowego do ucha wewnętrznego poprzez zespół kosteczek” [8 s. 11-12].

III. Choroby, zaburzenia i wady narządów słuchu.

Nasze uszy są narządem bardzo delikatnym i podatnym na różnego rodzaju infekcje i zapalenia. Najczęstsze zapalne choroby uszu to zapalenia ucha wewnętrznego, ucha zewnętrznego oraz zapalenie ucha środkowego. A ponadto, mogą nam dokuczać szumy uszne, perlak oraz różnego rodzaju zmiany w uchu typu nowotworowego.
Zapalenie ucha środkowego może mieć przebieg ostry lub przewlekły. Dotyczy to najczęściej małych dzieci aż do ukończenia drugiego roku życia.

Ostre zapalenie ucha środkowego towarzyszy infekcji górnych dróg oddechowych.
Zakażenie rozwija się od strony nosogardła i nosa obejmując zapalenie ucha środkowego. Wywoływane jest przez zakażenie wirusowe bądź bakteryjne. Wirusowe zakażenie powodują: RSV, adenowirusy, enterowirusy oraz wirusy grypy [11].
Występują również zakażenia bakteryjne. Może wtedy rozwinąć się ropne zapalenie ucha środkowego, wtedy do objawów dołącza się ropna wydzielina z ucha. Objawy zapalenia to przede wszystkim silny, pulsujący ból ucha oraz ból głowy, osłabienie słuchu, a także złe samopoczucie i gorączka, nudności, zawroty głowy.

Przewlekłe zapalenie ucha środkowego objawia się nawracającym lub stałym wysiękiem z ucha o charakterze śluzowo-ropnym, ubytkiem błony bębenkowej oraz stopniowym pogarszaniem się słuchu. Wymaga leczenia laryngologicznego, może bowiem doprowadzić do powikłań, w tym trwałego ubytku słuchu.

Wysiękowe zapalenie ucha środkowego to powikłanie po ostrym zapaleniu ucha, powiązane z przedłużającym się katarem i przerostem trzeciego migdałka. Zdarza się najczęściej dzieciom w przedszkolnym lub szkolnym wieku. Zapalenie leczy się preparatami zmniejszającymi obrzęk błony śluzowej ucha, usuwa się także przerośnięty migdałek gardłowy.

Zapalenie błędnika najczęściej spowodowane jest powikłaniami po zapaleniu ucha środkowego lub po zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych lub jest wynikiem urazu. Zakażenie ucha wewnętrznego wywołują najczęściej bakterie, rzadziej wirusy. Może być też następstwem zakażeń górnych dróg oddechowych.
Objawy zapalenia błędnika to zaburzenia równowagi, zawroty głowy, wymioty lub nudności, szum w uszach, oczopląs i pogorszenie słuchu. Choroba może wymagać nawet hospitalizacji. Podawane są antybiotyki, a także wykonywany drenaż ucha środkowego, aby umożliwić odpływ ropnej wydzieliny.

Zapalenie ucha zewnętrznego [13] powodują zakażenia bakteryjne, grzybowe bądź wirusowe. Ucho zewnętrzne to małżowina uszna i przewód słuchowy zewnętrzny. Do zakażeń dochodzi wskutek uszkodzenia naskórka w uchu, zmniejszenia wydzielania woskowiny, a także zalegania wody w przewodzie słuchowym. Szczególnym przypadkiem jest ograniczone zapalenie przewodu słuchowego zewnętrznego, czyli czyrak, wywołany zakażeniem gronkowcem złocistym. Objawy to ból ucha, przy zakażeniach bakteryjnych dodatkowo połączony z ropnym wyciekiem. Leczenie obejmuje antybiotykoterapię lub leczenie przeciwwirusowe.

Perlak [14] jest niezłośliwym guzem, powstający w uchu środkowym. Ma charakter wrodzony bądź nabyty. Nieleczony powoduje stopniowe pogarszanie się słuchu. Jest także przyczyną stanów zapalnych ucha środkowego, objawiających się ropną wydzieliną z ucha. Perlak musi być usunięty chirurgiczne, ponieważ jego rozrost niszczy strukturę ucha, uszkadza słuch i może nieść poważne powikłania zdrowotne, włącznie z zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych i ropniem mózgu.

Szumy uszne [15] to dźwięki, które dokuczają nam w uchu, nie mające jednak fizycznego źródła na zewnątrz. Przyczyny mogą być rozmaite, w tym schorzenia samego ucha, czyli nerwiaki nerwu słuchowego, niewydolność trąbek słuchowych, otoskleroza (odkładanie się nietypowej tkanki kostnej w uchu środkowym) oraz przewlekłe, ropne zapalenie ucha. Jednak najczęściej szum w uchu wywołany jest zatkaniem ucha zewnętrznego przez woskowinę lub ciało obce.

Ucho to skomplikowany i bardzo delikatny „mechanizm”, dlatego należy o nie dbać i chronić przed chorobami.Upośledzenie narządu słuchu może być wywołane chorobami, uszkodzeniami uszu lub mieć podłoże odnoszące się do uszkodzeń na drodze nerwowej skrzyżowania szlaków słuchowych.
Niedosłuch mieszany powstaje wówczas, gdy współistnieje niedosłuch odbiorczy z niedosłuchem przewodzeniowym. W takim przypadku słuch może być upośledzony jedno lub obustronnie, a stopień upośledzenia od lekkiego do całkowitej głuchoty.

W niedosłuchu przewodzeniowym, zmiany chorobowe znajdują się w aparacie przewodzącym dźwięki z otoczenia do receptora słuchowego, a więc w przewodzie słuchowym zewnętrznym lub w uchu środkowym.
Cechami dla tego typu niedosłuchu są:
a) dobre rozumienie mowy przez telefon,
b) lepsze słyszenie i rozumienie mowy w hałasie niż w ciszy,
c) poprawa rozumienia mowy po wzmocnieniu dźwięku, np. radia lub telewizji,
d) zachowana kontrola własnego głosu”.

Aby rozpoznać przewodzeniowe upośledzenie słuchu należy wykonać badania otoskopowe, audiometryczne i stroikowe. Ten typ upośledzenia charakteryzuje się:
a) ujemnym wynikiem próby Rinnego , która wskazuje na lepsze przewodzenie tonów drogą kostna niż powietrzną,
b) lateralizacją dźwięku do ucha gorzej słyszącego w próbie Webera oraz w badaniu audiometrycznym prawidłowym przebiegiem krzywej progowej przewodnictwa kostnego przy obniżeniu krzywej progowej przewodnictwa powietrznego.”

Do najczęstszych przyczyn ubytku słuchu przewodzeniowego dochodzi na skutek problemów spowodowanych wadami rozwojowymi, zapaleniami ucha zewnętrznego, ucha środkowego oraz nadmierne wydzielanie gruczołów woszczynowych (czop woszczynowy, tzw. korek w uchu), ubytek błony bębenkowej, otoskleroza (rodzaj zwapnienia kosteczki słuchowej – strzemiączka). Polega na tym, że zaburzone zostaje przenoszenie dźwięków od małżowiny usznej przez ucho środkowe do ucha wewnętrznego. Niezależnie od wysokości, dźwięki nie są prawidłowo przenoszone do ucha wewnętrznego. W przypadku przewodzeniowej utraty słuchu słyszymy wszystko znacznie ciszej. Mamy wrażenie, że inni cicho mówią. To też sprawia, że unikamy rozmów, prosimy o głośniejsze mówienie, podnosimy poziom głośności telewizora lub radia itp.
Niedosłuch odbiorczy (sensoryczno – odbiorczy) jest to upośledzenie słuchu, które jest spowodowane uszkodzeniem ślimaka lub nerwu słuchowego czy przewlekłe stany zapalne. Ubytek słuchu odbiorczy polega na tym, że dźwięk jest doprowadzany do ucha wewnętrznego, ale nieprawidłowo przekształcany jest na impulsy nerwowe. Przez co dźwięki nie są prawidłowo rozpoznawane.
Cechami charakterystycznymi dla tego typu upośledzenia jest:
a) gorsze rozumienie mowy (prosimy rozmówcę o powtórzenie zdania),
b) utrudniona rozmowa z wieloma osobami, lub w hałaśliwym otoczeniu (irytujemy się, że nie słyszymy, przeszkadza nam hałas, prosimy o mówienie głośniej).

Niedosłuch mieszany stanowi połączenie ubytku słuchu spowodowanego złym przewodzeniem oraz ubytku sensoryczno-odbiorczego.
Wyróżnia się cztery stopnie niedosłuchu:
a) niedosłuch mały – 20–40 dB,
b) niedosłuch średni – 41-65 dB,
c) niedosłuch duży – 65-90 dB,
d) niedosłuch głęboki – powyżej 91 dB.

Prezentowane upośledzenia i schorzenia pozwalają osobom zdrowym zrozumieć nie tylko chorobowy aspekt tej niepełnosprawności, ale również odnieść się do dysfunkcji z dużą empatią. Z kolei poznanie wad słuchu i przyczyn ich powstawania stanowi ważną cześć wiedzy, która w późniejszym etapie pracy korekcyjnej, kompensacyjnej, pozwoli zastosować odpowiednie formy i metody pracy czy rehabilitacji.
Wada słuchu to schorzenie polegające na nieprawidłowym odbieraniu lub przewodzeniu dźwięków z otoczenia. Niedosłuch to choroba cywilizacyjna. Dotyka nie tylko ludzi starszych ale także dzieci, Wady słuchu może mieć nawet 20 procent dzieci w wieku przedszkolnym
i szkolnym. Szacuje się, że wrodzoną wadę słuchu ma 3 na 1000 urodzonych dzieci - szczególnie dzieci urodzonych przedwcześnie [16]. Odsetek chorób słuchu u dzieci do pierwszego roku życia nieznacznie wzrasta. Zdaniem ekspertów wady słuchu pojawiają się
w późniejszych okresie rozwoju dziecka, szczególnie w wieku przedszkolnym i szkolnym, co ma związek z przebywaniem w hałasie i słuchaniem głośnej muzyki.

Coraz częściej u dzieci diagnozuje się zaburzenia centralnego przetwarzania słuchowego, z którym coraz częściej się spotykam wykonując pracę logopedy. Zaburzenia centralnego przetwarzania słuchowego charakteryzują się tym, że dziecko ma sprawny układ słuchowy, ale występuje u niego problem z przetwarzaniem dźwięków na poziomie neuronalnym.
Przyczyny wad słuchu dzieci należy podzielić na dwa rodzaje: wrodzone oraz nabyte. Za wrodzone wady słuchu odpowiadają czynniki dziedziczne oraz choroby przebyte przez matkę w czasie ciąży. Najczęściej wymieniane przez specjalistów choroby, które mogą doprowadzić
do ubytku słuchu u nienarodzonego dziecka to różyczka, ospa wietrzna, odra, świnka, opryszczka i półpasiec. Do wrodzonej wady słuchu mogą także doprowadzić zaburzenia hormonalne u ciężarnej oraz substancje toksyczne (np. antybiotyki), z którymi miała kontakt kobieta w ciąży. Wpływ na rozwój wady słuchu u dziecka mają także używki stosowanie przez kobiety w ciąży, szczególnie alkohol oraz papierosy.
Nabyte wady słuchu u dzieci powstają zwykle na skutek urazu porodowego i niedotlenienia. Najczęściej są diagnozowane u wcześniaków i dzieci z niską wagą urodzeniową. Wady powstałe w późniejszym okresie rozwoju dziecka są często wynikiem przebytej choroby zakaźnej, wypadku lub zażywania leków oto toksycznych
Rozwój dziecka z wadą słuchu przebiega inaczej niż dziecka zdrowego. Charakterystyczne objawy wad słuchu u dzieci to trudności w mówieniu i pisaniu. Dzieci z zaburzeniami słuchu mają często wadę wymowy, nie reagują na polecenia, nie potrafią zlokalizować źródła dźwięku. Ponadto mogą mieć problem z koncentracją oraz zapamiętywaniem sekwencji dźwięków i wyrazów. Dzieci z zaburzeniami słuchu centralnego, poza wymienionymi wyżej objawami, mogą dodatkowo mieć problemy z wykonywaniem czynności, które angażują obie półkule mózgu, takich jak taniec czy rysowanie. Często zachowanie dziecka z zaburzeniami słuchu centralnego jest mylone z nadpobudliwością psychoruchową.

IV.Stosowane metody pracy z osobą niepełnosprawną słuchowo.

Znakiem naszych czasów jest dynamiczny rozwój pomocy osobą niepełnosprawnym słuchowo. Wiedza z dziedzin medycyny, nauk pedagogicznych, technologii itp., powoduje, że można zaproponować takim osobą wiele rozwiązań, aby poprawiać i wspomagać komunikację w otaczającym ich świecie.
Pracując jako logopeda w szkole podstawowej i grupie przedszkolnej mam kontakt z dziećmi, które zmagają się z niepełnosprawnościami sprzężonymi. Bez wsparcia psychologicznego, pedagoga specjalnego, terapeutów, logopedy i innych specjalistów dzieci nie miałyby szans na edukację. Od dwóch lat pracuję z uczniem z niedosłuchem, który
korzysta z aparatu zausznego. Uważam, że terapia i wsparcie dziecka daje mu poczucie pewności, satysfakcji i wywołuje u niego większe angażowanie się w proces komunikacyjny. Dzięki wzmożonej chęci i potrzebie kontaktu z rówieśnikami odnosi swoje sukcesy
w rozwijaniu języka mówionego.

Najczęstszymi problemami u dzieci z wadami słuchu są zaległości w rozwoju języka w płaszczyznach: dźwięków, słownictwa i gramatyki. Wszelkie zaburzenia słyszenia występujące we wcześniejszych latach życia dziecka, wywołują natychmiastowe skutki poprzez ograniczenie uwagi i możliwości poznawczych.
Kiedy spotykam się na początku pracy z moimi uczniami, zawsze zaczynam od zapoznania się z dokumentacją dziecka. U moich pacjentów zawsze szukam mocnych stron, które będę u dziecka rozwijała i dysfunkcji, nad którymi będę z nim pracowała. Oczywiście
w cały proces angażuję rodziców, niestety z różnym stopniem zaangażowania. Pierwsze spotkania zaczynam od wspólnej zabawy, zapoznania się i nawiązania dobrego kontaktu
z dzieckiem. W trakcie takich spotkań dokonuję aktualnej diagnozy logopedycznej
i sporządzam plan pracy na najbliższe półrocze.

W procesie terapii logopedycznej z moimi uczniami najczęściej korzystam z poniższych metod:
a) Metody usprawniania narządów mowy. Ćwiczenie z dziećmi narządów artykulacyjnych i oddechowych (język, wargi, policzki, żuchwa),
b) Metody słuchowej – ćwiczenia słuchu fonematycznego,
c) Metody wyjaśniającej – pokazywania i omawianie ułożenia narządów mowy,
d) Metody mechanicznej – układanie narządów artykulacyjnych za pomocą szpatułek,
e) Metody naturalnej – wykorzystania odgłosów dźwiękonaśladowczych do tworzenia nowych głosek,
f) Zabaw logorytmicznych.

Szczególne znaczenie w trakcie ćwiczeń ma znaczenie odczytywania wypowiedzi z ust, kiedy mówię zawsze patrzę na dziecko. W trakcie zajęć stymuluję u ucznia percepcję wzrokową, motorykę małą, ćwiczę stronę leksykalna i gramatyczną, ćwiczę czytanie i pisanie, motywuję do tworzenia własnych wypowiedzi, opowiadania historyjek obrazkowych. Ulubioną formą ćwiczeń u dzieci są wszelkiego rodzaju zabawy, gry logopedyczne
i edukacyjne, także te na płytach CD (ćwiczenia dźwiękonaśladowcze, rymowane wierszyki, nauka piosenek, ćwiczenia logorytmicze itp.).
Praca z uczniem niepełnosprawnym słuchowo wymaga od logopedy i nauczycieli znajomości metod postępowania w procesie terapeutycznym ale także ogólnych metod postępowania na zajęciach. Korzystając z notatek z WSKZ wskazuję na te metody [9, s. 21]:
a)uczeń słabo słyszący lub niesłyszący powinien zajmować w klasie miejsce
w pierwszej ławce, zwłaszcza jeśli metoda prowadzenia lekcji jest skierowana na aktywność nauczyciela,
b)ławki powinny być ustawione tak, aby uczeń z uszkodzonym słuchem miał możliwość obserwacji zarówno nauczyciela jak i pozostałych uczniów,
c)w przypadku uszkodzenia jednostronnego, uczeń powinien być zwrócony do klasy uchem zdrowym lub lepiej słyszącym,
d)twarz nauczyciela powinna być dobrze oświetlona – umożliwi to dziecku czytanie z ruchu ust,
e)nauczyciel powinien pamiętać, że osoba z uszkodzonym słuchem nie może jednocześnie pisać i słuchać, dlatego wskazane są przerwy na przepisanie treści z tablicy,
f)nauczyciel musi pamiętać o stopniowaniu trudności zadań zadawanych dziecku,
g)bardzo ważne miejsce zajmują codzienne ćwiczenia oddechowe i artykulacyjne, powinny mieć one formę zabawy, nie nudzić i nie powodować zmęczenia dziecka,
h)nauczyciel musi zwracać szczególną uwagę na poprawność wypowiedzi kierowanych do dziecka, na prawidłowy oddech, artykulację, sylabizowanie,
i)dzieci należy chwalić za najmniejsze nawet osiągnięcie, nie wolno jednak traktować go inaczej niż rówieśników, ponieważ prowadzi to do kształtowania nieprawidłowych postaw i nawyków”. Cały proces rewalidacji ma na celu aby przywrócić dziecko niepełnosprawne do funkcjonowania w społeczeństwie.
W procesie pracy logopedycznej z dzieckiem ważne jest stopniowanie trudności, systematyczność, utrwalanie i indywidualizacja. Dziecko musi być świadome swoje udziału w tym procesie. Podstawową zasadą jest spojrzenie całościowe na dziecko. Badania naukowe podkreślają, że dziecko niesłyszące należy traktować jako integralną jednostkę o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Wada słuchu, choć stwarza poważne przeszkody w kształtowaniu się mowy, porozumiewaniu się słowem oraz w ogólnym rozwoju, nie wyklucza możliwości uzyskania takich samych umiejętności i wiadomości, jakie osiągają osoby słyszące [2, s.130].
W pracy z dzieckiem z wadą słuchu obowiązują zasady dobrowolności, atrakcyjności krótkotrwałych ćwiczeń, prowadzenia zajęć w formie zabaw i gier oraz zasada tworzenia sprzyjającej atmosfery. Dobór metod w praktyce logopedycznej zależy od wielu zmiennych, takich jak: wiek dziecka, istota zaburzenia, rodzaj i stopień niedosłuchu, rodzaj urządzeń wspomagających słyszenie, cele, zadania oraz środki i organizacja procesu terapeutycznego.

Podział metod w opracowaniu Krystyny Błachnio [1] obejmuje:
a)metody werbalne: lingwistyczne, filologiczne, psychologiczne, pedagogiczne,
b)metody pozawerbalne: rysunkowe, taneczno - muzyczne, motoryczno-kinestetyczne, wzrokowo – słuchowo - dotykowe, wzrokowo – słuchowo - ruchowe [2, s.140].
Mając na względzie przytoczone metody pracy z dzieckiem z niepełnosprawnością słuchową, należy koniecznie wspomnieć o rozwijającej się technologii, która zapewnia osobą z uszkodzonym słuchem aparaty słuchowe i implanty ślimakowe. Mój podopieczny korzysta z aparatu zausznego (ma uszkodzenie słuchu na poziomie umiarkowanym), dzięki któremu może zrozumieć mowę cichą, a nawet szept. Takie działania korekcyjne bardzo ułatwiają mu życie.
Postęp medyczno – techniczny jest bardzo ważny dla osiąganych efektów rehabilitacji osób z uszkodzonym słuchem. Jednak należy wskazać, że bez wsparcia psychologiczno – pedagogiczno – logopedycznego nie przynosiłoby oczekiwanych efektów.

Dla osób niesłyszących wsparciem w komunikowaniu się mogą być metody:
a)alternatywna i wspomagająca komunikacja AAC, osoba niepełnosprawna porozumiewa się z drugim człowiekiem bezpośrednio, ale inaczej niż za pomocą języka mówionego (stosuje gesty, obrazki) ,
b)metoda migowa (osoba komunikuje się wykonując znaki migowe określające dane pojęcie),
c)daktylografia (mowa palcowa),
d)fonogesty (ruchy dłoni, uzupełniające artykulację),
e)mowa kombinowana (stosowanie mowy ustnej w formie graficznej, dźwiękowej, alfabetu palcowego oraz znaków migowych),
f)metoda totalnej komunikacji (miganie, daktylografia, mowa ustna),
g)metoda ustna (prowadzi do opanowania mowy ustnej).
Różnice w metodach pracy z dzieckiem głuchym i niedosłyszącym polegają na różnych trudnościach w komunikacji tych dzieci. O ile dzieci niedosłyszące mogą wykorzystywać resztki słuchu w procesie porozumiewania się z otoczeniem, a także wzmacniać je poprzez aparaty słuchowe czy implanty, dziecko głuche nie słyszy nic. Dziecko z głuchotą nie ma wyobrażenia o tym, czym jest dźwięk, dlatego proces nauki mowy jest zdecydowanie trudniejszy i bardziej rozciągnięty w czasie.

Podsumowanie
Wprowadzanie różnych metod i form wspomagających komunikację z osobami niepełnosprawnymi słuchowo budzi wiele dylematów. Często rodzice zadają mi pytania na temat stygmatyzowania dziecka w szkole. Pytają również, czy odmienność nie zostanie wzmocniona? Przy tych rozterkach dochodzą jeszcze pojawiające się problemy: emocjonalne, społeczne i poznawcze. Tymczasem ważne w rozwoju moich uczniów jest to, by miało kontakt z otoczeniem, by dochodziło do wymiany wiadomości, uczuć, przekazywania wiedzy, a tym samym – tworzenia wspólnoty.
Wybierając ten kierunek studiów podyplomowych chciałam przede wszystkim poznać specyfikę niepełnosprawności słuchowej. W jaki sposób się objawia i w jaki sposób można pomóc osobom z taką niepełnosprawnością. Wszystkie treści wynikające z publikowanych przez Wyższą Szkołę Kształcenia Zawodowego materiałów, pozwoliły mi na poznanie specyfiki funkcjonowania tych osób. Posiadając taką wiedzę będę mogła lepiej pomóc dzieciom uczęszczającym do szkoły, w której pracuję.
Artykuł, który napisałam jest wprowadzeniem do szerszego poznania tej zarówno interesującej jak i złożonej tematyki. Zawarte w niej treści, dotyczące poznanych metod i form pracy, z pewnością ukierunkowują i ułatwiają pracę nauczyciela – surdopedagoga oraz tworzenie przez niego sposobów postępowania edukacyjnego dla tego typu niepełnosprawności. Dla mnie samej stanowi ona bardzo istotny czynnik motywacyjny do dalszego doskonalenia warsztatu pracy oraz zaangażowania się w pracy z dziećmi
z niepełnosprawnością słuchową.

Opracowała
Monika Gutman

Bibliografia
[1] K. Błachnio „Vademecum logopedyczne”, Wydawnictwo Naukowe UAM, 2015 r.
[2] G. Gunia „Terapia logopedyczna dzieci z zaburzeniami słuchu i mowy”, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2006 r.
[3] S. Grabias i In. „ Głuchota a język, Wydawnictwo: Uniwerytet Marii Curie-Skłodowskiej Polski związek głuchych , Lublin 1994 r.
[4] U. Eckert, „Wychowanie słuchowe w przebiegu historycznym”, Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej, Warszawa.
[5] W. Kubik „Anatomia, fizjologia i patologia narządów głosu, mowy i słuchu”, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2005 r.
[6] D. Podgórska – Jachnik, „Historia wychowania i edukacji głuchych z perspektywy surdopedagogiki początku XX w”, WSP Łódź 2008, str. 165.
[7] T. A. Świderski, Przewodnik po Głuchej Warszawie, Instytut Historii Głuchych „Surdus Historicus”, Warszawa 2017 r.
[8] Skrypt „Anatomia narządów słuchu, wady słuchu” , Wyższa Szkoła Kształcenia Zawodowego w Przemyślu.
[9] Skrypt, „Metody pracy z dzieckiem z zaburzeniem słuchu” Wyższa Szkoła Kształcenia Zawodowego w Przemyślu, s. 21.
[10] Materiały - Specjalistyczna Poradnia Narządu Słuchu i Mowy Gaudium, Poznań.
[11] Strona www, „Wirus grypy - rodzaje i najczęstsze objawy”, https://zdrowie.gazeta.pl/Zdrowie/7,101580,23111697,wirus-grypy-najczestsze-objawy.html [Dostęp: 10.01.2022 r.].
[12] Strona www, artykuł J. Woźniak /medme/pl, [dostęp dn. 12.02.2022 r. ].
[13] M. Frąckiewicz, „Zapalenia ucha zewnętrznego - problem sezonowy?” https://zdrowie.gazeta.pl/Zdrowie/7,101580,13429698,zapalenia-ucha-zewnetrznego-problem-sezonowy.html, [Dostęp: 14.01.2022 r.].
[14] Strona www, „Perlak: przyczyny, objawy, leczenie”, https://zdrowie.gazeta.pl/Zdrowie/7,101580,24810065,perlak-przyczyny-objawy-leczenie.html [Dostęp: 15.01.2022 r.].
[15] Strona www, „Szum w uchu - skąd się bierze i jak się go pozbyć?” https://zdrowie.gazeta.pl/Zdrowie/7,101580,22911010,szum-w-uchu-skad-sie-bierze-i-jak-sie-go-pozbyc.html [Dostęp: 17.01.2022 r.].
[16] Strona www, J. Woźniak https://www.medme.pl/artykuly/rodzaje-wad-sluchu-i-ich-charakterystyka [Dostęp: 12.02.2022 r.].