Program zajęć z elementami biblioterapii

Katarzyna Andreyka- Wilk
Katowice

Chmury dziecięcego nieba
Program warsztatów dla dzieci z elementami biblioterapii

1. Wprowadzenie do programu
Program powstał w celu prowadzenia zajęć warsztatowych z dziećmi w wieku wczesnoszkolnym. Obejmuje zajęcia powiązane tematycznie, dotykające dziecięcych uczuć, napotykanych trudności, wzmacniania wiary w siebie, umiejętności radzenia sobie w sytuacjach nieszablonowych. Wszystko to gości na dziecięcym niebie w postaci kolorowych chmur. To właśnie chmury pojawiające się na dziecięcym niebie stanowią w nim jednostkę zajęciową. Chmury są metaforą dziecięcych myśli i przeżyć, a tu już nie jest jednokolorowo, dziecięce chmury nie są monochromatyczne, a ich barwa wcale nie jest taka oczywista.

2. Założenia programu
Przeznaczenie
Program został napisany dla dzieci z klas I-III szkoły podstawowej mieszczących się w nomie intelektualnej.
Czas trwania
Program został zaplanowany na 6 spotkań. Czas realizacji jednego scenariusza jest ruchomy od 60 do 90 min. Na czas trwania poszczególnych zajęć ma wpływ w głównej mierze dobrany do nich tekst literacki. Pierwsze i ostatnie zajęcia programowe będą dłuższe od pozostałych z uwagi na konieczność wprowadzenia do programu (w tym stworzenia pomocy dydaktycznych, które będą obecne w każdych zajęciach) oraz jego ewaluacji.
Częstotliwość spotkań
Zajęcia będą odbywały się codziennie przez 6 dni, co pozwoli na całościowe stworzenie i zobrazowanie chmur dziecięcego nieba, także na ich analizę i utrwalanie efektów wspólnej pacy.

Struktura zajęć
Zajęcia będą miały charakter jednolity, część wstępna zawsze opatrzona będzie wierszykiem autorskim konstruktora programu, z kolei część zasadnicza opierać się będzie na celowo dobranym tekście literackim. Każdorazowo zajęcia zakończone będą działaniami twórczymi uczestników, głównie plastycznymi.
3. Cele programu
Celem warsztatów jest uwrażliwianie uczestników na fakt, że nie każdy musi być taki sam, że każdy ma prawo odczuwać co innego, ale też pokazanie, że tak naprawdę wszystko jest możliwe i wszystkiemu można stawić czoła. Wszystko to w świecie dziecięcego nieba, które kolejno w trakcie spotkań będzie przyjmowało co rusz to nowe kolorowe chmury. Uczestnicy rozwiną empatię i nabiorą szacunku do innych zwracając uwagę na to, czy pod cieniem czyjegoś zachowania nie kryje się jakaś ciemna i smutna chmura.
4. Treści
Program składa się z sześciu scenariuszy
• Scenariusz nr 1. Chmurka zielona zwana Tolerancją.
• Scenariusz nr 2. Chmurka czerwona- Pani Złość we własnej osobie.
• Scenariusz nr 3. Chmurka tęczowa- Pan Nie uda się i Pani uda się.
• Scenariusz nr 4. Chmurka czarna- Dobrana para: Pani Samotność i Pan smutek
• Scenariusz nr 5. Chmurka bordowa- zwana Męczącą Zazdrością.
• Scenariusz nr 5. Chmurka transparentna- Jaką chmurką dzisiaj jesteś?

5. Procedury osiągania celów
Metody:
• praca z tekstem literackim
• głośne czytanie
• rozmowa kierowana
• dyskusja
• prace plastyczne

Formy:
• indywidualne
• zbiorowe
• zespołowe
• praca w małych grupach
Środki i materiały:
• duży arkusz szarego papieru
• białe chmurki dla każdego uczestnika
• duża kolorowanka z postacią misia
• kredki
• autorskie wiersze
• teksty literackie
• maskotka niebieskiego misia
• sylwetka smoka
• papierowe pazury, korona, złote nożyce

6. Literatura przedmiotu
Bąk Jolanta, Wiewióra- Pyka Elżbieta, Bajkowe spotkania- program zajęć wychowawczo- profilaktycznych dla uczniów szkoły podstawowej, Kraków 2003
Borecka Irena, Ippoldt Lidia, Co czytać, aby łatwiej radzić sobie w życiu, czyli Wprowadzenie do biblioterapii ,Wrocław 1998.
Kavecky Peter, Macho Adrian, Gerda- historia wieloryba, Warszawa 2019
Khoa Le, Słońce i księżyc, Ożarów Mazowiecki 2015
Red. Konieczna Ewelina, Biblioterapia w praktyce. Poradnik dla nauczycieli, wychowawców i terapeutów
Kosmowska Barbara, Dziewczynka z parku, Warszawa 2017
Kosmowska Barbara, Niezłe ziółko, Warszawa 2018
Kosmowska Barbara, Kolorowy szalik, Warszawa 2018
Liao Jimmy, Księżyc zapomniał, Łódź 2012

7. Literatura podmiotu
Andreae Giles, Parker- Rees, Żyrafy nie umieją tańczyć, Warszawa 2019
Chmielewska Joanna, Niebieska niedźwiedzica, Warszawa 2012
Desbordes Astrid, Martin Puline, Moja młodsza siostra, Warszawa 2017
Ferrero Bruno, Historie, Warszawa 1994
Magda Małkowska, Czary mamy, Księgarnia Fundacji Hospicyjnej
Reguera Raquel Diaz, Dziewczynki latają wysoko, Katowice 2018
Walden Libby, Jones Richard, Uczucia, Warszawa 2019

8. Przewidywane osiągnięcia
Uczestnicy:
• nabędą umiejętności radzenia sobie w sytuacjach trudnych
• rozwiną empatię
• nauczą się konstruktywnego działania
• rozwiną zainteresowanie literaturą
• będą w szerszym kontekście patrzeć na czyjeś zachowanie i emocje
• zintegrują się z grupą
9. Ewaluacja
• formatywna- po każdym spotkaniu, obserwacja uczestników
• sumatywna- na zakończenie programu.

Scenariusz nr 1
Temat: Chmurka zielona zwana Tolerancją.

Cele:
• integracja grupy
• wzajemne zrozumienie
Cele terapeutyczne:
• szacunek dla poglądów innych osób
• przezwyciężanie uprzedzeń
• akceptowanie odmienności
• uwrażliwianie na krzywdę innych
• pobudzanie empatii
• dostrzeganie piękna i wartości w tym, że jesteśmy różni
• zrozumienie, że inny nie oznacza gorszy
Uczestnicy: uczniowie klas I-III szkoły podstawowej (grupa jednorodna wiekowo od 15-20 osób)
Czas trwania: 90 minut
Warunki: przestronna sala z miejscem do zabaw na dywanie oraz z ławkami do tworzenia indywidualnych prac plastycznych.
Metody i techniki:
• głośne czytanie
• rozmowa kierowana
• dyskusja
• metody aktywizujące
Formy:
• praca zespołowa
• praca w małych grupach
Środki:
• duży arkusz szarego papieru
• biała chmurka dla każdego uczestnika
• duża kolorowanka z postacią misia dla 4 lub 5 grup
• kredki
• worek z zielonymi kredkami
• autorski wiersz
• tekst literacki
• maskotka niebieskiego misia
Literatura:
tekst J. Chmielewskiej Niebieska niedźwiedzica
Przebieg zajęć:
Część pierwsza (wstępna)
• wprowadzenie i wyjaśnienie technicznych spraw dotyczących programu (omówienie powtarzającego się schematu bez podawania dokładnej tematyki zajęć)
• omówienie zasad zachowania akceptowanych w trakcie zajęć
• Odczytanie autorskiego wiersza

Chmurka z chmurką się sprzeczała,
jaki kolor mieć by chciała
i zdziwienie było wielkie
kiedy chmura, ta największa
głos zabrała i tym małym powiedziała:
Chmury mogą być: niebieskie, białe, szare
Nie różowe, a tym bardziej kolorowe!

Lecz ta duża nie wiedziała,
że są chmury gdzieś w ukryciu,
które goszczą w czyimś życiu.
I te chmury wcale nie są jednobarwne, ale...
o tym się tu przekonacie, gdy do końca dotrzymacie.

• zabawa integrująca Ludzie do ludzi
Uczestnicy dobierają się w pary. Osoba bez pary zaczyna zabawę mówiąc: np. plecy do pleców, noga do ręki itp. Na hasło ludzie do ludzi wszyscy zmieniają pary.

Część druga (właściwa)
• prowadzący rozkłada arkusz szarego papieru informując, że to będzie nasze niebo, które na każdych zajęciach będziemy przyozdabiać chmurkami. Uczestnicy otrzymują swoje chmurki i losują z magicznego worka kredkę, którą mają ją pokolorować. Niestety jakiś chochlik zrobił wszystkim psikusa i w worku znalazły się tylko kredki w koloru zielonego. Uczestnicy kolorują chmurki, a następnie naklejają je na szary arkusz umieszczając je w różnym miejscu.
• Dyskusja:
Czy chmurki mogą być zielone? Czy podobają wam się zielone chmurki? Dlaczego? Czy chcielibyście na swoim niebie zielone chmurki?
• Odczytanie autorskiego wiersza
Zielona chmurka na niebie się pojawiła,
myślicie, że wśród innych podziw budziła?
Nic bardziej mylnego koleżanko, kolego...

Jedna z chmur powiedziała zuchwale:
Zielonych chmur nie potrzeba wcale!
Czy miała rację?
Zaraz się przekonacie,
gdy o pewnej niedźwiedzicy
bajki posłuchacie.

• Podział uczestników na małe grupy, w których wspólnie kolorują sylwetkę misia, mając do dyspozycji rożne kolory.
• Dzieci układają swoje prace na dywanie, uzasadniając wybór kolorów. Następnie po środku umieszczamy maskotkę niebieskiego misia.
• Dyskusja:
Czy misie mogą być niebieskie? Czy podoba wam się taki niebieski miś? Dlaczego?
• Wysłuchanie utworu „Niebieska niedźwiedzica”
• Rozmowa kierowana
Czemu nikt początkowo nie lubił Azul? Co stało się ze słowami wypowiedzianymi przez króla o małej niedźwiedzicy? Czy zdarza wam się rzucać takie ciężkie słowa? A może słyszeliście je skierowane do was? Jak się wtedy czuliście? Dlaczego dzieci nie lubiły Azul? Czy dzieci miały rację? Czy możemy komuś dokuczać dlatego, że jest inny niż my? Czy cierpiała tylko Azul? Co mógł zrobić król, żeby nie zranić tej rodziny? Czy inni też mogli temu zaradzić? Czy pamiętacie, że Azul była najlepsza w zawodach? To właśnie tak jest mimo, że każdy z nas jest inny, to każdy jest na swój sposób wyjątkowy i w czymś najlepszy.
• Dzieci targają szary papier i piszą na nich złe słowa, które ktoś wypowiadał do niedźwiedzicy lub o niej. Następnie formują z nich kulkę i rzucają do siedzącej na środku maskotki. Następnie zbierają je na szufelkę i wyrzucają do śmieci. Prowadzący mówi, jak wiele krzywy wyrządzają takie czarne, złe słowa, prosi by dzieci zapamiętały, że bolą bardziej niż cios fizyczny.

Część trzecia (zakończenie)
• Prowadzący rozdaje dzieciom papierowe okulary (które każdy może pokolorować i ozdobić)
• Rozmowa dotycząca okularów króla.
Dlaczego król nie chciał nosić okularów? Co się zmieniło kiedy je ponownie założył?
• Prowadzący prosi by dzieci założyły swoje okulary i nigdy nie zapominały gdzie są, bo one pomogą iść przez życie z podniesionym czołem i otwartym sercem.
• Na koniec tworzymy legendę do naszego nieba, na którym znajdują się zielone chmurki i podpisujemy zieloną chmurkę nadanym jej wspólnie imieniem (burza mózgów) np. Tolerancja.


Scenariusz nr 2
Temat: Chmurka czerwona- Pani Złość we własnej osobie.

Cele:
• integracja grupy
• rozwijanie współpracy w grupie
Cele terapeutyczne:
• nabywanie umiejętności rozpoznawania i nazywania emocji
• uczenie radzenia sobie z własnymi emocjami
• nauka panowania nad złością
• przeciwdziałanie agresji
• poznanie sposobów na odreagowanie złości
Uczestnicy: uczniowie klas I-III szkoły podstawowej (grupa jednorodna wiekowo od 15-20 osób)
Czas trwania: 60 minut
Warunki: przestronna sala z miejscem do zabaw na dywanie oraz z ławkami do tworzenia indywidualnych prac plastycznych.
Metody i techniki:
• głośne czytanie
• rozmowa kierowana
• dyskusja
• metody aktywizujące
Formy:
• praca zespołowa
• praca w małych grupach
Środki:
• nasze niebo (arkusz szarego papieru z zielonymi chmurkami)
• biała chmurka dla każdego uczestnika
• sylwetka smoka (do układania z części)
• papierowa korona, pazury i złote nożyce
• kredki
• worek z czerwonymi kredkami
• autorski wiersz
• tekst literacki
Literatura:
• tekst B. Ferrero, w Krainie smoków
Przebieg zajęć:

Część pierwsza (wstępna)
• zabawa integrująca Lusterka
Uczestnicy dobierają stają parami twarzą do siebie, jedna osoba pokazuje miny, druga ją naśladuje.
• Uczestnicy otrzymują swoje chmurki i losują z magicznego worka kredkę, którą mają ją pokolorować. W worku znajdują się tylko kredki w kolorze czerwonym. Uczestnicy kolorują chmurki, a następnie naklejają je na szary arkusz umieszczając je w różnym miejscu.
• Odczytanie autorskiego wiersza

Na niebie dziwów dziś nie brakuje
oto na nim czerwona chmurka właśnie parkuje.

Wpada z impetem, głośno pokrzykuje,
a z uszu aż dym jej paruje!

Nikt się nie waży odezwać wcale,
bo ta czerwona tupie nogami
i krzyczy głośno tak,
że te inne zaczęły się bać.
Część druga (właściwa)
• Dzieci układają smoka z obrazków, kiedy ukazuje się sylwetka smoka starają się go scharakteryzować (jakie są smoki, czy są groźne, a może miłe itp.)
• Wysłuchanie utworu B. Ferrero W krainie smoków.
• W trakcie słuchania dzieci nakładają królowi koronę i pazury, które następnie obcinają złotymi nożycami.
• Rozmowa kierowana
Co się działo z królem kiedy się złościł? Czy wam również czasem rosną takie pazury? Czy król miał prawo zjadać smoki? Czy dobrze się wtedy czuł? Dlaczego? Kto pomógł królowi? Co się wydarzyło kiedy nożyce się zgubiły? Czy król był królem swoich pazurów? Czy wy również możecie być królem swoich pazurów?
• Praca grupach: dzieci spisują lub postaci obrazkowej zapisują sposoby radzenia sobie ze złością, ale takie, które nie wpływają negatywnie na innych.
Część trzecia (zakończenie)
• Omówienie prac grupowych.
• Dzieci na zakończenie otrzymują receptę, na której zapisują/rysują ten sposób, który jest dla nich skuteczny, który pomaga im poradzić sobie ze swoimi pazurami.
• Pamiętajcie Każdy jest królem swoich pazurów!!!
• Odreagowanie emocji: tworzymy kosz złości. Dzieci otrzymują kartkę, po której energicznie bazgrają, potem ją mną, następnie wygładzają i wyrzucają do kosza złości.
• Kolejnym punktem będzie wykonanie kolorowej mandali podczas, gdy w tle leci muzyka relaksacyjna.
• Ostatnim etapem jest dodanie czerwonej chmurki do legendy dziecięcego nieba i wspólne nadanie jej tytułu np. Złość.


Scenariusz nr 3
Temat: Chmurka tęczowa- Pan Nie uda się i Pani uda się.

Przebieg zajęć analogicznie do wcześniejszych scenariuszy (zabawa integracyjna kolorowanie chmurki, umieszczanie jej na naszym niebie, odczytanie autorskiego wiersza o chmurce, rozmowa o marzeniach, wysłuchanie tekstu literackiego i praca z tekstem, dyskusja, rozmowa, praca plastyczna, wklejenie chmurki do legendy i nadanie jej tytułu)
Tekst literacki: R. D. Reguera Dziewczynki latają wysoko, a dla młodszych dzieci G. Anders i G. Parker- Rees Żyrafy nie umieją tańczyć.

Wiersz autorski
Patrzcie tylko, coś dziwnego na niebie się pojawiło
Co spytacie? Słusznie ciałkiem.
A to chmurka zwariowana
w swych kolorach pomieszania.
Co się dzieje? Skąd ten twór
kolorowych pawich piór?

Pewnie dziś po niebie sunie
Tęczowa chmurka w swojej koronie.
Jest taka dzielna,
krok ma dostojny, oddech miarowy
no i spokojny.

To chmurka marzeń
Pewnie zgadniecie,
Kiedy po jedno marzenie sięgniecie,
Bo ono może być całkiem realne,
Piękne, magiczne, nigdy banalne!


Scenariusz nr 4
Temat: Chmurka czarna- Dobrana para: Pani Samotność i Pan smutek.

Przebieg zajęć analogicznie do wcześniejszych scenariuszy (na niebie umieszczamy i na koniec nadajemy imię chmurce czarnej)

Tekst literacki: Bajka plasterek seria wydawnicza Fundacji Hospicyjnej. Tytuły do wyboru: Czary mamy, Za siódmą górą, Zaczarowany ogród dziadka, Trzecie życzenie Tumbo.

Wiersz autorski
Spytam nieśmiało, choć chyba wiem
Czy widział ktoś kiedyś na niebie cień?
To czarna chmura sunie powoli
Ciężarem swoim wygania inne,
nawet te małe, całkiem niewinne.

I tak ugniata, tak ściska, tak pcha się
I już ciężko nawet pomyśleć,
że da się niebo odmienić,
kiedy na nim tyle samotnych, czarnych cieni.
Scenariusz nr 5
Temat: Chmurka bordowa- zwana Męczącą Zazdrością.
Przebieg zajęć analogicznie do wcześniejszych scenariuszy (na niebie umieszczamy i na koniec nadajemy imię chmurce czarnej)

Tekst literacki: A. Desbordes Moja młodsza siostra.
Wiersz autorski
Jedna chmurka drugą szturcha
Za włosy ją ciągnie
Mówiąc przy tym dumnie
I tak nie jesteś lepsza ode mnie!!!
Choćbyś nie wiem jakie bujne loki miała
I tak będziesz tylko mała!!!
Scenariusz nr 6
Temat: Chmurka transparentna- Jaką chmurką dzisiaj jesteś?

Przebieg zajęć podobnie do wcześniejszych scenariuszy, jednak wyjątkowo nie rozpoczynamy od kolorowania chmurki, pokazujemy chmurkę wyciętą np. z przeźroczystej koszulki lub folii do laminowania i prowadzimy rozmowę/ dyskusję na temat jej koloru, następnie odczytujemy wiersz autorski i rozmawiamy co wpływało na zmianę chmurki bohaterki wiersza, potem odczytujemy tekst literacki, odbywa się rozmowa na jego temat, by potem dzieci wybrały kolor swojej dzisiejszej chmurki Jaką chmurką dzisiaj jesteś (w odniesieniu do tekstu literackiego), umieszczamy chmurki na dziecięcym niebie omawiając emocje uczestników, następnie doklejamy do legendy zbór trzech chmurek w rożnym kolorze i nadajemy jej tytuł np. uczucia.
Kolejnym etapem będzie podsumowanie programu: wspólne wywieszeni i omówienie naszego nieba, rozmowa dot. jego kolorów, co na nie wpływa (Widzisz świat jakim go czujesz). Odczytanie wiersza autorskiego.

Tekst literacki: L. Walden, R. Jones Uczucia

Wiersz autorski
Dzisiaj chmurka mała
przeźroczystą być zechciała.
Fruwała po niebie
I nie zwracała uwagi na siebie.

Lecz kiedy inna na nią wpadła
Ta ze złości aż pobladła
Nagle potem, mimochodem
Czerwoną ze złości się stała
Aż ta druga zapłakała
Smutek drugą objął czule
I w niebieską zmienił jej koszulę.

Chmurka pierwsza dalej płynie
Po nieba bezkresnej krainie
Gdy tą niewidzialną była
Smutna się zrobiła,
Bo samotność nic miłego
I dodaje koloru czarnego.

Wędrówka cały dzień trwała,
a chmurka się ciągle zmieniała
Kiedy tylko coś innego odczuwała
Od razu koloru innego nabierała
Chociaż wcale tego nie chciała

Mała chmurka nie rozumiała,
Że uczucia zmienne miała,
A każde uczucie dobrze czuje się
w innego koloru bucie

I to nie jest nic złego
Gdy kolory się zmieniają
Uwierz: wszyscy z nas tak czasem mają.
Wiersz autorski na podsumowanie programu
Teraz nasuwa się to pytanie:
Czy niebo dziecięce niebieskie zostanie:?

Popatrzcie proszę na nasze niebo,
Co na nim widzisz drogi kolego?

Chmurki zielone i te bordowe,
Czarne, czerwone no i tęczowe

Tak właśnie niebo się prezentuje
Gdy je dziecięce serce maluje

Bo dziecięce niebo nie jest dorosłym niebem
I chmurki na nim są różne.

Czy więc chmurki rację miały
Gdy o kolor się sprzeczały?

A ja dziś jestem różową chmurką
I dobrze mi z tym

Bo każdy z nas może mieć taki dzień
Że w inny kolor chmurka zamieni się

Na zakończenie chcę tylko dodać,
Że kolorowe niebo, to nic złego

Życząc kolorów tych kolorowych,
żegnając się dużo kolorów Wam ślę.