Rozwijanie zainteresowań dziecka i jego zdolności twórczych

ROZWIJANIE ZAINTERESOWAŃ DZIECKA I JEGO ZDOLNOŚCI TWÓRCZYCH

Światopogląd dziecka.
• Definicje twórczej aktywności dziecka.
• Formy aktywizujące dzieci do twórczego działania.
• Pielęgnowanie twórczości dziecka.
Człowiek w ciągu swego życia dochodzi do określonego poglądu na otaczający go świat. Przyswajana przez niego wiedza, zdobyte doświadczenia kształtują zespół sądów o zjawiskach życiowych, przekonań i postaw. Można powiedzieć, że człowiek posiada określony światopogląd. W odniesieniu do dziecka, trudno mówić o określonym, charakterystycznym dla tego wieku sposobie widzenia rzeczywistości. W całym organizowanym przez nas procesie wychowawczym stwarzamy sytuacje, które wpływają na to, iż dziecko dochodzące do lat siedmiu posiada wyraźnie określoną, dla tego wieku właściwą, koncepcje świata. W wieku przedszkolnym prace dzieci są proste, szczere i bezpośrednie. Dzieci dokonują uproszczeń, zniekształcają w pewnej mierze rzeczywistość, pozostawiają w swych wytworach wiele niedokładności. Natura i społeczeństwo nie są dla nich modelem w dosłownym znaczeniu, są jedynie surowcem, materiałem, któremu nadaje się kształt i formę. Bez tego surowca twórczość dziecka nie mogłaby się rozwijać, ale gdybyśmy oczekiwali dokładnego odtworzenia rzeczywistości – zmniejszylibyśmy wartość wytworów dziecięcych. W obrazach naszych małych artystów świat jest piękny, miły, pełen radości i swobody.
Rozwój zdolności twórczych rozpoczyna się już w momencie, gdy dziecko stawia pierwsze znaki na papierze. Czyni to na swój własny, niepowtarzalny sposób. Od tych prostych wypowiedzi do najbardziej złożonych form twórczości prowadzi wiele stadiów.
W rozwoju twórczości dzieci można dostrzec, obserwując ich rysunki i malowidła, niezależne, czysto wyobrażeniowe traktowanie sztuki.
Dzieciom niepotrzebna jest zręczność w trakcie tworzenia, potrzebny jest im natomiast pewien stopień emocjonalnej niezależności, swobody w odkrywaniu nowego i eksperymentowaniu zarówno w zakresie treści, jak i użycia artystycznych środków wyrazu. Aktywność twórczą zawsze uważano za źródło przeżyć artystycznych w okresie szkolnym. Jednakże uznanie tego faktu niewiele wnosi do bezpośredniej pracy indywidualnej z dzieckiem. Wytwory artystyczne dzieci mówią nam bardzo wiele. Dziecko ujawnia w nich bez obaw swą obecność. Twórcza aktywność dziecka jest czymś więcej niż spędzaniem czasu; jest sensowną formą wypowiedzenia się, jest też sposobem wyodrębnienia z otoczenia tych elementów, z którymi dziecko identyfikuje się oraz organizowaniem ich w sensowną całość. Zdolności twórcze są dla dziecka czymś ważnym, istotnym zarówno dla procesów myślenia, rozwoju percepcyjnego i emocjonalnego, jak i dla rosnącej świadomości społecznej. Jasnym jest, że narzucanie dziecku jakichś szczególnych wymagań, które są niezgodne z jego poglądami prowadzi do wytworzenia się postawy zależności od osób starszych, potrzeby „prowadzenia za rączkę” i nieustannego wzmacniania. Myślimy zazwyczaj, iż wiedza jest czymś, co nauczyciel przekazuje uczniowi. Nauczyciel jest odpowiedzialny za organizacje otoczenia, dostarczanie odpowiednich treści, podręczników,decydowanie o wyborze najlepszych form wykorzystywania informacji, które przekazuje oraz za doskonalenie programu nauczania. Z drugiej strony, dziecko jest zwykle kimś, kogo się ocenia na podstawia zasobu nabytej wiedzy i na podstawie umiejętności radzenia sobie w klasie w sposób społecznie akceptowany. Na podstawie odpowiedzi ucznia ocenia się poziom jego rozwoju, mimo że oceny te mogą być jedynie odzwierciedleniem uznawanych przez nauczyciela wartości. Sztuka może dostarczyć nowych danych dla organizacji procesu kształtowania. Dane te obejmują procesy psychiczne występujące w okresie rozwoju dziecka i interweniujące w proces uczenia się.
Sztuka dostarcza dziecku ogromnych możliwości, dzięki którym jego rozwój nie ogranicza się do dziedzin określonych z góry przez system oświatowy. Odpowiedzi, których dziecko szuka i rozwiązania, jakie znajduje są jego zdobyczą, rysowanie, malowanie czy konstruowanie rzutuje na jego rozwój, łącząc w konstruktywny sposób różne możliwości. Nauczyciel chcąc rozwijać osobowości twórcze swych uczniów, preferuje przede wszystkim problemy otwarte, biorąc pod uwagę potrzeby i możliwości emocjonalno–motywacyjne, poznawcze, behawioralne dzieci. Według V. Lowenfelda definicja twórczości jest różnie formułowana. Uczeni rozumieją ją raczej wąsko, stwierdzając, iż oznacza ona giętkość myślenia czy płynność wyobrażeń albo zdolność do wysuwania nowych pomysłów lub umiejętności widzenia czegoś w nowych relacjach.
Zwykle myśli się o twórczości jako o produktywnej, konstruktywnej aktywności. Nieodłącznym elementem aktywności poznawczej jest działanie, w toku którego dziecko jest prawdziwym twórcą. Ta twórczość sprawia, że jest szczęśliwe i radosne, uświadamia sobie własne istnienie, bogaci swą osobowość. Nauczyciel powinien tak organizować pracę dziecka,by wykorzystywało w pełni wszystkie swe wiadomości, by potrafiło analizować zjawiska i ich cechy, umiejętnie wybierało najważniejsze, potrafiło wykorzystywać nowe doświadczenia, wyszukane w wyobraźni. Tak więc twórcza działalność dziecka jest niezbędna do ogólnego jego rozwoju. A spełnia swą funkcje wówczas, gdy dziecko potrafi samodzielnie działać i nie będzie w niczym wyręczane przez nauczyciela.
Nauczyciel natomiast powinien pobudzać inicjatywę dziecka, czuwać nad tokiem jego pracy i przychodzić z pomocą wówczas, gdy dziecko pod wpływem napotkanych trudności gubi się lub zniechęca do dalszej pracy. Wówczas nauczyciel udziela rady, naprowadza, wyjaśnia, podsuwa możliwości, ale nie dyktuje, nie wyręcza, nie decyduje za dziecko. Tylko tak postępując możemy aktywizować myślenie dziecka i zapewnić pozytywne wyniki procesu poznawczego. Nauczyciel może stymulować aktywność twórczą dzieci stosując metody pośrednie i zadaniowe, a zwłaszcza metody zadań otwartych. Zadania otwarte stwarzają dzieciom możliwości do pełniejszego działania, przeżywania, doświadczania i poszukiwania. Dzięki takiej pracy twórczej umysł dziecka będzie lepiej przygotowany do rozumienia podstaw wiedzy.
Dzieci mogą utrwalić swoje przeżycia poprzez prace plastyczne, uczestnicząc w konkursie. Lekcje tego typu odgrywają olbrzymią rolę w rozwijaniu zainteresowań i zdolności twórczych dzieci. Są szansą dodatkowego, lepszego poznawania dzieci – ich zainteresowań, uczuć, wiadomości i umiejętności. Łatwiej wówczas zauważyć dzieci uzdolnione i zainspirować je do dalszej pracy, rozwijając w nich pasję tworzenia. Później nastąpić może prezentacja utworów, której towarzyszyć będzie radość, satysfakcja małego często jeszcze nieporadnego twórcy. Największym jednak przeżyciem dla dzieci jest inscenizowanie własnych tekstów. Zabawa w teatr wymaga pomysłowości i twórczego przetransportowania treści wymyślonej fabuły. Wszelkie niezbędne rekwizyty do odegrania ról, dzieci wykonują własnoręcznie na lekcjach plastyki. Wykonując te rekwizyty dzieci rozwijają swą pomysłowość, ćwiczą wyobraźnię. Inscenizowanie pomysłów, zagadek, bajek odgrywanie scenek z życia codziennego, a więc ciągłe utożsamianie się z różnymi postaciami, pomaga dziecku w rozumieniu przeżyć innych osób. Ta forma przyczynia się do pogłębiania i wzbogacania życia wewnętrznego każdego dziecka.
Rozwijanie zainteresowań dziecka i jego zdolności twórczych można realizować również na lekcjach plastyki. Według Zofii Słobodzian plastyka modeluje widzenie świata, czyni je bogatszym, pełniejszym i piękniejszym, a pierwszy z nią kontakt w dzieciństwie jest najtrwalszy i wielu przypadkowych pozostaje we wspomnieniach na całe życie. Pod wpływem twórczego działania, w wyniku którego powstaje obrazek, rzeźba czy konstrukcja-dziecko ujawnia, jak myśli, czuje i widzi. Jest to okazja nie tylko do wyładowania nagromadzonej energii, ale w toku właściwie zorganizowanej działalności, dziecko wyzwala swe zainteresowania, kształci uwagę, pamięć, wyobraźnię. Jest wdrażane do samodzielnego działania, kształcąc dokładność, sumienność, inicjatywę oraz wytrwałość w doprowadzeniu pracy do końca. Plastyka jest więc dla dziecka twórczą, dynamiczną aktywnością.
Przez aktywność twórczą w początkowym nauczaniu i uczeniu się plastyki rozumiemy podejmowaną chętnie, opartą na własnych pomysłach, świadomą celu osobistą działalność plastyczną ucznia, stymulowaną głównie przez zadania otwarte powiązane z jego potrzebami, której rezultatem jest stworzenie lub odkrycie czegoś dla niego nowego z dziedziny plastyki na kanwie realizacji celów nauczania i wychowania tego przedmiotu. Bez względu na swoje zdolności. Nauczyciel na lekcji plastyki powinien zapewnić uczniom atmosferę wzajemnego zaufania. Współdziałać z każdym dzieckiem, by uczniowie widzieli w osobie nauczyciela swego doradcę. O twórczości najsłuszniej jest myśleć jako o procesie trwałym, do którego najlepszym przygotowaniem jest uprawianie jej, rzeczywista radość tworzenia stanowi nie tylko nagrodę, lecz dostarcza również bodźców do dalszych poszukiwań. Sztukę można traktować jako stały proces tworzenia, każde dziecko pracuje na właściwym dla siebie poziomie wytwarzając niepowtarzalne, nowe formy. Na każdy proces twórczy wywiera upływ kilka czynników, m.in. czynniki środowiskowe, nad którymi nauczyciel sprawuje bezpośrednią kontrolę. Czynniki te, to nie tylko osoby i przedmioty znajdujące się w otoczeniu dziecka, ale także jego środowisko psychologiczne, które może być znacznie ważniejsze. Innym czynnikiem jest hierarchia wartości uznanych społecznie. Dzieci w pewnym wieku bardziej potrzebują wskazówek i uznania ze strony swych rówieśników niż nauczyciela, jednakże nawet wówczas nauczyciel może grać ważną rolę w kształtowaniu twórczości wychowanków. Inną zmienną jest osobowość dziecka. Postawa wobec siebie i znaczenia, jakie nadaje się temu, co się robi mogą odgrywać ważną rolę w procesie tworzenia.
Rozwój procesów twórczych przebiega na innych zasadach niż rozwój pozostałych dziedzin psychiki człowieka. Wiadomo, że 4-letnie dziecko zdrowe, o żywej wyobraźni zdradza zainteresowanie przedmiotami znajdującymi się w jego otoczeniu. Ważnym czynnikiem zachęty w rozwoju myślenia twórczego jest wpływ domu rodzinnego. Aby twórczość mogła się rozwijać, potrzebne są specjalne warunki. Atmosfera braku stymulacji jest równie niekorzystna, jak i autorytarne zdominowanie jednostki, konieczne jest natomiast popieranie tendencji twórczych, należy to jednak czynić w sposób społecznie akceptowany. Twórcze przeżycia artystyczne stanowią doskonałą sposobność do pobudzania myślenia twórczego, dostarczają też środków, za pomocą których dzieci mogą realizować swe nowatorskie pomysły. Dla dzieci, które obawiają się wyrazić swe zdanie, możliwość wypowiedzi artystycznej jest dobrą metodą uwalniania się od lęku. Pragną również, by nauczyciel był kimś, kto pozwala im nawet czegoś nie wiedzieć, lecz kto poważnie traktuje to, co myślą kto sam cieszy się życiem i pozwala innym czynić to na swój własny sposób, kto uznaje ważne dla dziecka wartości. Takie cechy nauczycieli przedmiotów artystycznych umożliwiałyby im odgrywanie ważnej roli w rozwoju osobowości dziecka.

Bibliografia:
1) R. Gloton, C. Clero „Twórcza aktywność dziecka”
2) V. Lowenfeld, W. Lambert Brittain „Twórczość a rozwój umysłowy dziecka”
3) J. Kujawiński „Rozwijanie aktywności twórczej uczniów klas początkowych”
4) Z. Słobodzian „Twórcza praca dziecka”
5) Z. Zaborowski „ Rozwijanie aktywności twórczej dziecka”