Program autorski - zajęcia z terapii ręki

Wstęp
Podstawowym założeniem w wychowaniu każdego dziecka jest zapewnienie mu możliwości wszechstronnego rozwoju. Ale nie zawsze jest to możliwe, czasem pojawiają się trudności, które mogą mieć przeróżną genezę i objawiać się w wieloraki sposób, utrudniając funkcjonowanie. Coraz częściej głównie pojawiają się problemy w zakresie motoryki małej. Na co poza deficytami psychofizycznymi duży wpływ mają czynniki środowiskowe, popularność nowych technologii cyfrowych wśród dzieci, która spowodowała, że w co raz młodszym wieku mają dostęp do laptopów, smart fonów i tabletów. Czas, który wypełnia im korzystanie z dobrodziejstw cywilizacji ogranicza możliwość polisensorycznego poznawania świata. Należy pamiętać, że podczas prawidłowej integracji wrażeń dotyku, równowagi i propriocepcji dziecko rozwija duże grupy mięśniowe (tzw. dużą motorykę) w piersi, szyi, ramionach i nogach oraz uczy się nimi koordynować. Natomiast dobra koordynacja dużej motoryki jest podstawą koordynacji małych grup mięśniowych (tzw. małej motoryki) gdzie konieczne jest używanie małych mięśni, które znajdujących się: w palcach i dłoniach, w palcach stóp, w oczach, języku i wargach.
Zatem ręka spełnia swoje funkcje wówczas gdy wszystkie jej elementy składowe, a więc kości, stawy i mięśnie działają prawidłowo i zachowana jest wielostronna współpraca stąd ważne jest aby traktować ja całościowo. Jako wyspecjalizowany narząd, odpowiedzialna jest w naszym ciele za wiele funkcji. Jej doskonałość polega na tym, że służy nam jako narzędzie do popychania, podnoszenia ciężarów, siłowania się, a jednocześnie potrafi wykonywać bardzo precyzyjne i skomplikowane ruchy np. szycie czy pisanie. Taka szeroka specjalizacja kończyn górnych sprawia, że to w głównej mierze ich sprawność decyduje o poziomie funkcjonowania każdego człowieka.
O deficytach w zakresie funkcjonowania rąk można mówić w bardzo szerokiej skali - od całkowitych niezdolności do kontrolowania ich ruchów do trudności grafomotorycznych. Niezależnie od rodzaju deficytu należy podjąć niezwłocznie terapię udając się odpowiedniego specjalisty- fizjoterapeuty, terapeuty ręki.
Czynniki, które ograniczają pracę ręki:
• nieprawidłowości w budowie ręki,
• uszkodzenia mózgu lub nieprawidłowości w jego pracy,
• trudności z regulacją napięcia mięśniowego,
• zaburzenia w integracji sensorycznej,
• trudności z orientacją w schemacie ciała,
• przyjmowanie niewłaściwej postawy siedzącej,
• dyspraksja – brak umiejętności planowania ruchu,
• nieprawidłowy chwyt narzędzia pisarskiego,
• zaburzenia lateralizacji,
• leworęczność,
• niepełnosprawność intelektualna.

Cel główny programu:
• Rozwijanie sprawności motorycznej dziecka;
• Usprawnianie precyzyjnych ruchów dłoni i palców;
• Wspomaganie dziecka w osiągnięciu optymalnego poziomu w zakresie samoobsługi ;
• doskonalenie sprawności manualnej i grafomotoryki poprzez usprawnianie funkcji percepcyjno- motorycznych

Cele szczegółowe programu:
• rozwijanie ogólnej koordynacji ruchowej;
• wzbogacanie doświadczeń sensorycznych w sferze dotykowej w obrębie dłoni i rąk;
• rozwijanie sprawności ruchowej dłoni oraz palców, umiejętności chwytu i koordynacji pomiędzy dłońmi;
• udoskonalenie sprawności manipulacyjnej ręki;
• polepszanie koordynacji wzrokowo- ruchowej;
• usprawnianie czynności samoobsługowych;
• rozwijanie i zwiększenie samodzielności w zakresie samoobsługi;
• rozwijanie prawidłowego chwytu pisarskiego

Przewidziane efekty:
Dzięki dostosowanym ćwiczeniom oraz cyklicznej ich realizacji zwiększamy poprawę:
• napięcia mięśniowego kończyn;
• sprawności ruchowej całej kończyny górnej;
• czynności manipulacyjnych dłoni;
• w wykonywaniu kontrolowanych i dokładnych ruchów palców;
• umiejętności prawidłowego chwytu;
• koordynacji pomiędzy dłońmi, w efekcie daje nam to dużą niezależność w czynnościach codziennej samoobsługi;
• sprawności grafomotorycznych;
Program prowadzony jest w oparciu o metody:
• Elementy Metody Ruchu Rozwijającego W. Sherborne – poprzez ćwiczenia ruchowe pobudza do poznawania ciała, nawiązywania kontaktu dotykowego i współpracy z innymi osobami;
• Metodę Dobrego Startu – podzieloną na zadania rozwijające sferę ruchową oraz koordynację ruchowo – słuchową i ruchowo – słuchowo – wzrokową, umiejętności naśladowania i współdziałania;
• Elementy Pedagogiki zabawy – wykorzystywanie zabaw ruchowych, ćwiczeń integrujących grupę, wyzwalających własną aktywność dziecka i pobudzających do nawiązywania interakcji;
• Metoda samodzielnych doświadczeń – stwarzanie dzieciom warunków do swobodnego wypowiadania się, poszukiwania i bezpośredniego przeżywania
• Metoda zadań stawianych do wykonania – pobudzenie aktywności, mobilizowanie dzieci do skupienia uwagi, zachęcanie do podejmowanie określonych zadań
• Różnorodne techniki plastyczne oraz masaże.
• Kontakt
Wszystkie ćwiczenia zostaną dostosowane do potrzeb uczestników zajęć. Nauczyciel dobiera ćwiczenia adekwatne do wieku dzieci, ich zainteresowań i możliwości psychofizycznych. Treści mogą być modyfikowane w trakcie zajęć.

Dla kogo jest potrzebna terapia ręki?
• dzieci niechętnie podejmujących czynności manualne (malowanie, lepienie z plasteliny, układanie drobnych przedmiotów),
• dzieci mających problem z nauką czynności samoobsługi codziennej (ubieranie, wiązanie sznurowadeł, zapinanie guzików itp),
• dzieci mających wyraźnie obniżone lub podwyższone napięcie mięśniowe w obrębie kończyny górnej i obręczy barkowej,
• dzieci mających problem z koordynacją obu rąk podczas czynności manipulacyjnych,
• dzieci wykonujących czynności wymagające dużej precyzji zbyt wolno lub za szybko i niedbale,
• dzieci nie lubiących dotykać nowych i różnorodnych faktur,
• dzieci, które dostarczają sobie dodatkowych doznań proprioceptywnych i domagają się zdecydowanego i mocnego ucisku dłoni np. siadają na własnych dłoniach, bardzo mocno zaciskają ręce na przedmiotach, uderzają rękami w przedmioty o ostrych i wyraźnych fakturach.

Głównym celem pracy stawianym w programie terapii ręki zawsze są konkretne umiejętności znajdujące się w zakresie możliwości dziecka, które z punktu widzenia jego i osób dla niego ważnych są możliwe do osiągnięcia. Cele wiodące to samoobsługa, umiejętności szkolne, zabawa i komunikacja. Następnie dokonuje się uszczegółowienia potrzeb dziecka i pracuje nad konkretną umiejętnością, funkcją, która jest dla dziecka ważna: np. picie z kubka, pisanie, zapięcie guzika itd. Wszystkie proponowane zabawy muszą zachować swoją kolejność. Należy również pamiętać o tym, że rozwój małej motoryki zawiera się w rozwoju psychomotorycznym dziecka i przebiega równolegle do jego całościowego rozwoju. Oznacza to, że wszystkie proponowane dziecku działania muszą być dobrane do poziomu rozwoju ruchowego manualnego i poznawczego dziecka. Przystępując do pracy należy dokonać wnikliwej obserwacji dziecka pod kątem funkcjonowania samej ręki, ale także zaburzeń całego organizmu, ponieważ diagnoza jest podstawą, która pozwala wytyczyć cele (nadrzędne i szczegółowe) oraz przygotować indywidualnie dobrany plan terapii. Praca odbywa się według określonego schematu. Bardzo ważna jest kolejność wprowadzanych zadań i ćwiczeń.
Ćwiczenia zastosowane podczas realizacji programu przeprowadzane będą wg schematu zajęć z terapii ręki:
1. Powitanie
Stwarza dziecku poczucie bezpieczeństwa, wariant przewidywalności. Daje dziecku znak, że zaczynają się ciekawe zabawy. Propozycje- podanie ręki, piosenka, masażyk, wyliczanka, zabawa paluszkowa.
2. Seria ćwiczeń rozmachowych
Są to ćwiczenia, które angażują obręcz barkową oraz budują centralna stabilizację ciała.
3. Seria ćwiczeń manualnych
W tym obszarze zwracamy uwagę na pracę stawu łokciowego i nadgarstka.
4. Seria ćwiczeń precyzyjnych
Mają na celu angażowanie dłoni ułożonej jak do nauki pisania.
5. Relaks, rozluźnienie
Przeprowadzenie wszystkich ćwiczeń jest dla dziecka obciążające fizycznie, dlatego ważne jest aby dać odpocząć mięśniom. Forma relaksu może być dowolna i powinna być dobrana do preferencji dziecka.
6. Pożegnanie
Podobnie jak przy powitaniu pozwala dziecku na odczucie pewnych ram. Można zaproponować wierszyk ,piosenkę.

Bibliografia:
1. Stock C., „Nie – zgrane dziecko w świecie gier i zabaw” , Harmonia, Gdańsk 2012
2. Piotrowska Madej K., Żychowicz A., „Smart Hand Model. Diagnoza i terapia ręki u dzieci” , Harmonia, Gdańsk, 2017
3. Bartkiewicz W., Giczewska A., „ Terapia ręki” , Acentrum szkolenia, Warszawa 2014
Przykładowe scenariusze zajęć
Scenariusz 1
Temat: „Zima nie jest taka zła”.
Grupa wiekowa : 5-6 latki
Cele ogólne:
• Kształtowanie umiejętności z zakresu motoryki małej,
• Stymulowanie percepcji dotykowej,
• Wzmacnianie koncentracji uwagi.
Cele operacyjne:
Dziecko:
• Reaguje na polecenia nauczyciela,
• Orientuje się w schemacie ciała i przestrzeni,
• Próbuje kontrolować ruch ciała,
• Wykonuje precyzyjne ruchy dłoni oraz palców,
• Manipuluje przedmiotami,
• Koordynuje prace obu rąk,
• Odbiera bodźce pobudzające i uaktywniające zmysł dotyku.
Metody: Terapia Ręki i zaburzeń motoryki małej
Środki dydaktyczne: folia malarska, piłki, utwór Vivaldi „Cztery pory roku- zima”, papierowe kulki i papierowe gwiazdki, mąka ziemniaczana, pianka do golenia, miski, ciepła woda, kostki lodu, duże arkusze papieru, pasta miętowa
Formy: zbiorowa.
1. Powitanie
Wierszyk „ Mam 10 palców”
Mam 10 palców małych do zabawy doskonałych. (dzieci podnoszą dłonie do góry, na wysokości twarzy)
Mogę wszystko zrobić nimi – paluszkami malutkimi! (dzieci nadal trzymają dłonie na wysokości twarzy i dodatkowo ruszają paluszkami)
Mogę zamknąć je w piąsteczki lub rozłożyć jak chusteczki, (zgodnie z treścią dłonie zamykają w piąstki a następnie rozkładają je przed sobą)
Mogę w słonko je zamienić, albo schować do kieszeni. (w rozłożonych dłoniach dzieci „rozczapierzają” paluszki a następnie wkładają do kieszeni)
Mogę podnieść je wysoko lub rozłożyć tak szeroko, (dzieci podnoszą ręce wysoko do góry a następnie rozkładają je w bok)
Mogą w koszyk się zaplatać albo jak motylek latać. (dzieci splatają dłonie palcami ze sobą, potem udają machanie skrzydełkami)
Mogę je ustawić w rządku lub rozpocząć od początku! (dzieci łączą ze sobą paluszki w obu dłoniach).
2. Ćwiczenia rozmachowe
• „Zimowa pogoda”- naśladowanie zjawisk pogodowych przez dzieci z wykorzystaniem folii malarskiej (ćwiczenia rozmachowo- precyzyjne)
- drobny śnieg- uderzanie palcami o folię,
- śnieg- uderzanie całymi dłońmi,
- śnieżyca- uderzanie pięściami,
- deszcz i śnieg- uderzanie na zmianę palcami i dłońmi,
-wiatr- podnoszenie folii z naśladowaniem odgłosów wiatru.
• „Aniołki”- leżenie na podłodze i naśladowanie ruchów anioła.
• „Zimowe zabawy”- praca w parach z użyciem piłki.
W pozycji stojącej: tyłem do siebie- dzieci utrzymują piłkę między łopatkami i próbują zrobić przysiad oraz przodem do siebie- odbijanie piłki do partnera,
W pozycji klęczącej: jedno dziecko turla piłkę do drugiego i na odwrót,
W pozycji leżącej na brzuchu („samolot”)- dziecko podnosi lekko barki, wyciąga ręce do przodu i podaje piłkę do drugiej osoby, następnie kładzie się i znów podnosi przy przyjęciu piłki- kilka powtórzeń.
• „Zimowy taniec” – taniec dowolny z użyciem szarf na patykach do utworu Vivaldiego „ Cztery pory roku- zima”.
3. Ćwiczenia manualne
• „Dary Pani zimy”- zbieranie palcami porozrzucanych po podłodze kulek z papieru, gwiazdek śniegowych.
• „Pachnący śnieg”- wykonanie masy z mąki ziemniaczanej i pianki do golenia imitującej śnieg. Dowolne zabawy z masą, np. robienie kulek śniegowych, zlepienie bałwana.
4. Ćwiczenia precyzyjne
• „Zimowy krajobraz”- malowanie palcem na ciemnych arkuszach papieru z wykorzystaniem miętowej pasty do zębów zimowego pejzażu.
5. Rozluźnienie
• „Lód”- dwie miski , w jednej misie umieszczamy kostki lodu, w drugiej misce ciepłą wodę. Dzieci zanurzają ręce na zmianę w oby dwóch miskach, otrzepują ręce z wody, pryskają wodą palcami, pocierają palcami, składają i rozkładają palce.
6. Pożegnanie
Żegnamy się wierszem „Pięć paluszków”
Jest pięć kropek na biedronce,
Pięć paluszków mam przy rączce.
Mogę nimi zbierać klocki,
Głaskać kotka, kręcić loczki.

Trzymać nimi kredki, łyżki,
Z plasteliny lepić myszki.
A gdy przyjdzie sroga zima,
To je w rękawiczce trzymam.

Scenariusz 2
Temat: „Drobiazgomania”.
Grupa wiekowa: 6 latki
Cel ogólny:
 usprawnienie motoryki małej, kształtowanie podstawowych funkcji rąk i stymulacja ręki
Cele szczegółowe:
 kształtowanie sprawności manualnej rąk i percepcji wzrokowej
 kształtowanie koncentracji uwagi i koordynacji wzrokowo-ruchowej
 kształtowanie podstawowych funkcji rąk i stymulacja ręki
 kształtowanie zakresu ruchu w obrębie stawu łokciowego, nadgarstka
 kształtowanie serii ruchów precyzyjnych (śródręcze i palce)
Metody:
metoda stacji zadaniowych
Formy:
indywidualna, zbiorowa
Środki dydaktyczne:
Szary arkusz dużego papieru, farby lub kreda, folia bąbelkowa z narysowanymi różnymi kształtami, miękkie piłeczki i kuleczki z różną fakturą na powierzchni, magnesy, piasek sensoryczny, „gniotki”, materiały sypkie różnej wielkości i kształtów, plastelina, plastikowe kubki, łyżeczki plastikowe, spinacze do bielizny różnej wielkości, piankowe chrupki, małe okrągłe słodkie drażetki, układanka – przybijanka.
Powitanie
Przywitanie grupy wierszem Hanny Niewiadomskiej „ Ręce”
Na spacerze ręka mała
Dużą rękę dziś spotkała.
Paluszkami się splątały
I tak sobie wędrowały.

Mała piąstka w dłoni dużej
Chce posiedzieć trochę dłużej.
Bo się bardzo dobrze czuje,
Gdy ją duża przytrzymuje.

Trochę ślisko – rączka mała
W dużej ręce się schowała.
Przez ulicę przechodzimy
– Małej samej nie puścimy.

Duża myśli – jak przyjemnie,
Gdy tak mała wierz we mnie.
Jak to miło tak wędrować
I się małą opiekować.

A gdy miną długie lata,
Posiwieje trochę tata,
Dłonie znowu się spotkają
– Młode stare przytrzymają.

Trochę ślisko – ręka stara
W młodej dłoni się spotkała.
Przez ulicę przechodzimy
– Starszej samej nie puścimy.

Te spacery uczą nas,
Że choć szybko mija czas,
Nasze ręce się trzymają,
Zawsze wtedy, gdy kochają.
Wprowadzenie do tematu zajęć. Zapoznanie dzieci z metodą stacji zadaniowych. Na poszczególnych stołach eksponowane są pomoce dydaktyczne. Każda stacja ma inny znaczek identyfikacyjny. Zaprezentowanie poszczególnych stacji i wyjaśnienie zadań do wykonania. Wszystkie zadania są wykonywane pod nadzorem nauczyciela lub z pomocą nauczyciela.

Pierwsza stacja zadaniowa
Na stole przyklejony jest duży arkusz szarego papieru z narysowana ramką. Zadaniem dzieci jest malowanie z pomocą kredy/ farby malowanie dużych szlaczków/ form falistych.

Druga stacja zadaniowa
Układanka – Przybijanka (gotowa pomoc). Dziecko układa kompozycje z gotowych elementów według wzoru lub z pamięci. Przybija elementy do podkładki drewnianej miniaturowymi gwoździkami.
Trzecia stacja zadaniowa
Zadaniem dziecka jest, przy pomocy klamerek do bielizny, wyciągnąć kolorowe elementy z talerzyka. W tym wypadku są to cukierki. Cukierki można zastąpić chrupkami kukurydzianymi.
Czwarta stacja zadaniowa
Zadaniem do wykonania jest przekładanie z ręki do ręki, gniecenie, wałkowanie, formowanie dowolnych kształtów z gniotków, piłeczek miękkich z różną fakturą na powierzchni.
Piąta stacja zadaniowa
Dzieci mają do dyspozycji folie bąbelkowe różnej wielkości z narysowanymi konturami różnych kształtów . Zadaniem dziecka jest wystrzelać bąbelki w obrębie wzoru. Może to robić jednym, kilkoma palcami lub przy użyciu obu rąk.
Szósta stacja zadaniowa
Dzieci formują różne kształty z plasteliny.
Siódma stacja zadaniowa
Wychowankowie za pomocą magnesów, przyciągają różne drobne elementy i przesuwają je po określonym torze.
Ósma stacja zadaniowa
Na stole jest przygotowany w pojemnikach piasek sensoryczny, materiały sypkie różnej wielkości, plastikowe kubeczki, łyżki plastikowe. Zadaniem dzieci jest „zabawa palcami” w materiałach sypkich, przesypywanie materiałów sypkich rękoma, nakładanie na łyżeczkę i wsypywanie do kubeczków.
Pożegnanie
Żegnamy się wierszykiem masażyskiem „ Wycieczka”. Dzieci siedzą w kole blisko siebie odwrócone plecami, naśladując ruchy nauczyciela recytującego wiersz :
„Wycieczka”
Idzie pani: tup, tup, tup (stukamy plecy opuszkami palców),
dziadek z laską: stuk, stuk, stuk (stukamy w plecy zgiętym palcem),
skacze dziecko: hop, hop, hop (opieramy dłoń na przemian to na przegubie i na palcach)
żaba robi długi skok (dotykamy pleców i głowy ).
Wieje wietrzyk: fiu, fiu, fiu (dmuchamy w jedno i w drugie ucho ),
kropi deszczyk: puk, puk, puk (stukamy w plecy wszystkimi palcami),
deszcz ze śniegiem: chlup, chlup, chlup (klepiemy plecki dłońmi złożonymi w miseczki),
a grad w szyby łup, łup, łup (stukamy dłońmi zwiniętymi w pięści).
Świeci słonko (palcem wykonujemy na plecach koliste ruchy),
wieje wietrzyk (dmuchamy we włosy ),
pada deszczyk (znowu stukamy opuszkami palców).
Czujesz dreszczyk? (leciutko szczypiemy w kark).