Przywództwo edukacyjne

Zgłębiając temat przywództwa, w tym przywództwa edukacyjnego, wśród wielu prac poświęconych temu zagadnieniu natrafiłam na ciekawy artykuł o przywództwie nauczycielskim, autorstwa Ewy Wiśniewskiej.(Prof. Ewa Wiśniewska „PRZYWÓDZTWO EDUKACYJNE NAUCZYCIELA”. Czasopismo "Społeczeństwo. Edukacja. Język" 2016, vol. 4. Str.103-113)

Prof. Ewa Wiśniewska wykładowca akademicki w Zakładzie Pedagogiki Ogólnej i Edukacji w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Płocku, pełniła przez wiele lat funkcje Prorektora ds. nauki i rozwoju, a obecnie jest członkiem rady Wydziału Nauk Humanistycznych i Społecznych Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Płocku. W swoim dorobku naukowym ma prace przede wszystkim dotyczące wzajemnych relacji nauczyciel-uczeń, ze szczególnym uwzględnieniem wymagań nałożonych na nauczyciela przez współczesny system edukacji.
Autorka w swoich rozważaniach wychodzi od głównych zadań nauczyciela wynikających z obowiązujących przepisów prawa. Artykuł podzielony został na sześć części. Po wprowadzeniu skupia się na definicji przywództwa i przywództwa edukacyjnego, modelu nauczyciela jako przywódcy edukacyjnego oraz wskazaniu kluczowych kompetencji warunkujących status nauczyciela - przywódcy edukacyjnego.
Pisząc o przywództwie przywołuje definicje Józefa Penca z pracy „Encyklopedia Zarządzania. Podstawowe kategorie i terminy.” Charakteryzując przywódcę edukacyjnego sięga do tekstu Grzegorza Mazurkiewicza „Przywództwo edukacyjne. Odpowiedzialne zarządzanie edukacją wobec wyzwań współczesności.” Zwracając uwagę, że przywództwo edukacyjne charakteryzuje się:
– adekwatnością do kontekstu,
– refleksyjnością i służebnością wobec ludzi i instytucji,
– uszanowaniem autonomii i różnorodności,
– ciągłym wspieraniem partycypacji i dialogu,
– szczególną koncentracją na uczeniu się i rozwoju”
Traktując o nauczycielskim przywództwie autorka opiera się na pracach Stephena Coveya „7 nawyków skutecznego działania” i „Zasady skutecznego przywództwa” oraz Iwony Majewskiej - Opiełki „Wychowanie do szczęścia”. Aby być dobrym nauczycielem-przywódcą należy kształtować w sobie:
„1) poczucie spójności wewnętrznej, czyli zgodności pomiędzy tym, co się mówi, robi, myśli, czuje,
2) poczucie własnej wartości, szacunek dla samego siebie, zaufanie do siebie,
3) proaktywność, wybór decyzji, odpowiedzialność za ten wybór, przejmowanie inicjatywy,
4) poczucie obfitości, mentalność dostatku, postrzeganie świata jako szansy dla swoich możliwości,
5) pozytywne myślenie, zaczynanie z wizją końca, oczekiwanie pozytywnych okoliczności.”
Prof. Ewa Wiśniewska zwraca uwagę, że nauczyciel nie jest tylko „funkcjonariuszem” systemu oświaty, że „praca nauczyciela ma jednak przede wszystkim wymiar osobowy i jest pochodną rozumienia nauczyciela jako profesjonalisty, etycznie zaangażowanego we wspieranie rozwoju ucznia.” Aby współczesny nauczyciel mógł realizować powierzone mu zadania zmierzające do wszechstronnego rozwoju ucznia, musi być świadomy swojej roli przywódcy i dążyć do najefektywniejszego używania atrybutów dobrego przywództwa.
Popieram autorkę, że przywództwo edukacyjne to postępujący proces podobny do nauczania i uczenia się. Przywódca edukacyjny inspiruje, pomaga wyzwolić i rozwijać zdolności do wykonywania zadań jak najlepiej. Powinien dzielić się swoją władzą i zachęcać do współdziałania, pomagając innym uwierzyć w siebie, zobaczyć i wykorzystać własny potencjał. Wobec tego tylko szkoła, w której nauczyciel i uczeń partycypują w działaniach może stworzyć właściwe warunki do skutecznego uczenia się, relacji opartych na zaufaniu i chęci współpracy.
Autorka stawia tezę, że główną zasadą przywództwa nauczycielskiego jest odpowiedzialność. Rzeczywiście wobec zmian cywilizacyjnych, wpływu rewolucji technologicznej na procesy edukacyjne, silne oczekiwanie dobrego startu i zapewnienia sukcesu zawodowego, odpowiedzialność nauczyciela uzyskuje szczególne znaczenie. Wskazując na istotę przywództwa i określając przywództwo edukacyjne nauczyciela autorka odnosi się wprost do odpowiedzialności pedagogicznej. Posługuje się „Encyklopedią pedagogiczną XXI wieku” i książką Stanisława Kowala „Współczesne konteksty odpowiedzialności nauczyciela”. W tej ostatniej zagadnienie odpowiedzialności zostało opisane bardzo szeroko, z punktu widzenia pedagogiki, ale także teorii filozofii.
W ostatniej części artykułu autorka skupia się na wybranych kompetencjach i cechach osobowościowych warunkujących przywództwo nauczycielskie. Za istotne uważa umiejętność budowania poprawnych relacji, autorytet, empatie, spolegliwość, sumienność, asertywność, ciągłe koncentrowanie się na uczniu i jego rozwoju. Podpisuję się także pod twierdzeniem, że „tylko taki nauczyciel, który jest tłumaczem świata szanującym autonomię i indywidualność osób uczących się, konsultantem, diagnostykiem, osobą ułatwiającą uczenie się, w którym jest miejsce zarówno dla wolności, jak i dyscypliny towarzyszącej każdemu działaniu, będzie miał szansę stawania się przywódcą edukacyjnym.” Bowiem „sercem przywództwa nauczyciela jest to, co się dzieje w relacji nauczyciel – uczeń.”
W pracy nauczyciela-przywódcy ważna jest umiejętność krytycznego spojrzenia na siebie i swoje dokonania. Autorka artykułu zwraca uwagę na tą konieczną umiejętność refleksyjności. Tak jak wcześniej pisał Stanisław Kowal „autorefleksja, choć czasem trudna, umożliwia korygowanie własnego myślenia i działania poprzez wykrywanie i eliminowanie czynników zakłócających interakcje edukacyjne”. („Współczesne konteksty odpowiedzialności nauczyciela”, str. 81)
Z rozważań na temat wybranych kompetencji warunkujących przywództwo edukacyjne wynika, że odpowiedzialne przywództwo nauczycielskie musi opierać się na takich wartościach jak: wolność, równość i sprawiedliwość społeczna, szacunek, zaufanie, odpowiedzialność, odwaga, uczciwość, rozwój i uczenie się, otwartość, dialog, służebność, partycypacja, różnorodność, refleksyjność, wiarygodność, solidarność.
O takim samym zbiorze wartości przywództwa edukacyjnego pisze Roman Dorczak w publikacji ” Zarządzanie i przywództwo w edukacji – gdzie jesteśmy i dokąd zmierzamy.”
Do stwierdzenia „Dobrze uczący nauczyciel nie potrzebuje wspaniałych warunków.” pozwolę sobie dodać osobistą dygresję wynikającą z długoletniego doświadczenia pedagogicznego oraz wniosków opartych na obserwacji rewolucji w stosowaniu nowoczesnych technologii jako metody pracy z uczniem. W naukach ścisłych, szczególnie w nauczaniu fizyki, przy pomocy jedynie kredy i tablicy, nawet najlepszy nauczyciel nie sprosta zadaniom procesu dydaktycznego. Na nowocześnie prowadzonych lekcjach fizyki trzeba stosować wszystkie dostępne środki, bo tylko wtedy nauka będzie kontekstowa, ciekawa, a trudne treści przystępniejsze. Tylko wtedy nauczanie może przyczynić się znacząco do wypełnienia zadań przypisanych nowoczesnej szkole. W pracy z uczniami należy stosować nowoczesne technologie, które w sposób naturalny będą wyzwalały ich aktywność i będą sprzyjać uczeniu się. W związku z tym dbanie o nowoczesny, zgodny z duchem epoki warsztat pracy jest ważnym elementem rozwoju przywództwa nauczycielskiego.
W punkcie szóstym, w podsumowaniu, autorka zawiera swoiste memento dla każdego pedagoga: „Sukcesy w zawodzie nauczyciela odnoszą ci, którzy trafią do serca ucznia, rozumieją go, interesują się nim, ale potrafią także zarazić swoimi pasjami i wzniecić w nim zapał. Przywództwo edukacyjne sprzyja takiemu podejściu do ucznia, ponieważ tworząc w szkole przestrzeń autentycznego spotkania tych dwóch osób, pomaga wzrastać przede wszystkim uczniowi, ale także nauczycielowi.”
Artykuł „PRZYWÓDZTWO EDUKACYJNE NAUCZYCIELA” jest zrozumiały, klarowny, podkreślający najważniejsze aspekty pracy nauczyciela nad sobą i pracy z uczniem w dążeniu do najlepszego: świadomego, odpowiedzialnego i skutecznego przywództwa edukacyjnego. Wywód prowadzony w sposób uporządkowany, spójny, taktujący kluczowe zagadnienia szeroko w odniesieniu do współczesnej wiedzy pedagogicznej i filozoficznej.
Pracę kończy obszerna bibliografia. Autorka w artykule opiera się na publikacjach uznanych w środowisku oświaty autorytetów z dziedziny pedagogiki i zarządzania. Całość została starannie zredagowana. Nie można mieć także zastrzeżeń co do poprawności języka, a to sprawia, że czytelnik nie ma kłopotów z jej odbiorem.