Arteterapia

ARTETERAPIA
Sztuce od bardzo dawna przypisuje się działanie lecznicze. Dzięki różnego rodzaju działaniom – jak taniec, śpiew, malowanie czy inne działania kreatywne powodują, że można odreagować emocje lub je uzewnętrznić i nazwać. Dlatego też terapia sztuką to rodzaj psychoterapii, która wykorzystuje twórczość w zajęciach terapeutycznych.
Arteterapia jako kierunek leczniczy rozwijała się równolegle w Anglii i w Ameryce. Jako pierwszy tego terminu użył pracujący w Wielkiej Brytanii artysta – Adrian Hill. Określenia „arteterapia” (ang. art therapy) używała również pracująca w USA psychoanalityczka Margaret Naumburg.
Obydwa środowiska wypracowały swoje własne definicje arteterapii:
- zgodnie z definicją BAAT (British Association of Art Therapists) arteterapia jest formą psychoterapii, która wykorzystuje media artystyczne (w dom. wizualne) jako podstawowy element komunikacji;
- według AATA (American Art Therapy Association) arteterapia to lecznicze z zastosowanie sztuki, w którym klienci przy pomocy nośnika jakim jest sztuka (w tym wypadku sztuki wizualne) oraz pracy terapeuty, uruchamiają proces twórczy, który pomaga w rozwiązaniu problemów emocjonalnych, zwiększenia samoświadomości, rozwoju umiejętności interpersonalnych, poprawy orientacji w otaczającej rzeczywistości, zmniejszenia lęków i zwiększenia poczucia własnej wartości, osiągając jednocześnie wgląd w siebie. W takim rozumieniu, arteterapia integruje różne sfery ludzkiego rozwoju, poprzez połączenie sztuki i wiedzy o procesie twórczym z elementami psychoterapii.
- ANZATA (Stowarzyszenie Arteterapeutów Austaralii, Nowej Zelandii i Singapuru) szeroko podaje, że arteterapia jest formą psychoterapii wykorzystującą sztuki, w tym wizualne, dramę, taniec/ruch w relacji terapeutycznej, w celu osiągnięcia fizycznej, umysłowej i emocjonalnej poprawy.
- definicja arteterapii sformułowana przez Stowarzyszenie Arteterapeutów Polskich ”KAJROS” określa tę formę terapii jako działalność skierowaną na człowieka i jego środowisko, mającą na celu przywrócenie, poprawę lub utrzymanie zdrowia i dobrej jakości życia, prowadzoną przez osoby o odpowiednich kwalifikacjach, której specyfika polega na tym, że do realizacji tego celu wykorzystuje sztukę, w różnych jej formach, traktowaną jako narzędzie terapeutyczne oraz związek terapeutyczny zachodzący między prowadzącym terapię a jego podopiecznym.
Arteterapia należy w kręgu terapii kreatywnych. Proces tworzenia czegoś, pozwala na dokonywanie się zmian w strukturach poznawczych, emocjonalnych oraz w sferze zachowań.
Podstawowym celem arteterapii jest dokonanie zmiany i rozwój osobowości za pomocą przeróżnych działań artystycznych. Możliwość zaprezentowania siebie towarzysząca procesom twórczym ma pomóc ludziom w rozwiązaniu ich trudności emocjonalnych i psychologicznych, ma wpływać także na ich zachowanie.
Pozostałe, nie mniej ważne cele arteterapii, to:
• redukowanie stresu,
• zmniejszenie poziomu napięcia i uwolnienie negatywnych emocji,
• podnoszenie samoświadomości i samooceny,
• rozwijanie umiejętności interpersonalnych,
• poznawanie motywów własnych zachowań, introspekcja, czyli wejrzenie „ w siebie”,
• rozwijanie spontaniczności i lepszej ekspresji samego siebie.
Funkcje arteterapii zależą przede wszystkim od celu jej zastosowania. Można wyróżnić:
• rekreacyjną –tworzenie odpowiednich warunków odpoczynku, oderwania się od problemów;
• edukacyjną –dostarczenie dodatkowych wiadomości pomocnych przy refleksji nad sensem i celem życia, a także ujawnianie swoich własnych pragnień i potrzeb; rozwój wrażliwości i kształtowanie uczuć estetycznych;
• korekcyjną –przekształcenie mechanizmów szkodliwych (odnoszących się do negatywnego widzenia siebie i kontaktów z innymi) na wartościowe.
• ekspresyjną –ujawnianie stłumionych emocji i pomoc w rozładowaniu napięcia;
• kompensacyjną –zaspokojenie niezrealizowanych potrzeb;
• poznawczą –uczenie nazywania i wyrażania uczuć;
• regulacyjną –zaspokajanie potrzeby samorealizacji, samoakceptacji (także akceptacji swojego ciała poprzez lepsze jego rozumienie) oraz kompensowanie braków i niepowodzeń doznawanych w określonej dziedzinie życia.
Arteterapia ma szerokie zastosowanie w przypadku wielu zaburzeń oraz można ją stosować u pacjentów niemal w każdym wieku – od małych dzieci po osoby starsze.
Uczestnicy zajęć arteterapii, nie muszą posiadać uzdolnień artystycznych, gdyż ważna jest sama działalność twórcza, dzięki której możliwe jest uzewnętrznienie siebie w akcie twórczym, przez co możliwe jest dotarcie do tego co nie jest do końca uświadomione.
Wyróżniamy następujące gałęzie terapii sztuką:
Terapia tańcem i ruchem (zwana też choreoterapią, psychoterapią tańcem i ruchem), której definicja wg ADTA (American Dance Therapy Association) opiera się na założeniu, że ciało, umysł i duch są ze sobą połączone. Terapia tańcem i ruchem jest to psychoterapeutyczne wykorzystanie ruchu do dalszej emocjonalnej, poznawczej, fizycznej i społecznej integracji jednostki. Terapia ta jest jedną z form Arteterapii w szerokim ujęciu (tzw. Expressive Arts Therapy).
Terapia przez sztuki wizualne (arteterapia wizualna czyli tzw. arteterapia w ujęciu wąskim jest to terapia poprzez formy plastyczne). Jest to wykorzystanie form plastycznych w celach terapeutycznych. Klienci nie muszą mieć też żadnego wcześniejszego doświadczenia lub wiedzy w sztuce.
Dramaterapia – czyli najpopularniejsza metoda pracy opierającą się na teatrze, która została ukształtowana jako profesja w latach 70-tych w Wielkiej Brytanii. Z definicji BADTH (The British Association of Dramatherapists) jest zastosowaniem leczniczych aspektów dramy i teatru jako procesu terapeutycznego. Dramaterapia używa akcji jako metody pobudzającej kreatywność i wyobraźnię, wykorzystuje przede wszystkim lecznicze aspekty teatru, ponad ćwiczenia teatralne wykorzystuje również ruch i improwizacje. Jest to metoda pracy i zabawy, która używa metod działania w celu ułatwienia kreatywności, wyobraźni, uczenia się, zrozumienia. Umożliwia, ponadto wgląd w osobiste problemy, uczy jak je rozwiązywać i doprowadza do wewnętrznego rozwoju.
Muzykoterapia – definiowana jako wykorzystanie interwencji muzycznych do osiągnięcia zindywidualizowanych celów w relacji terapeutycznej. Jest to metoda pracy, w której muzyka jest używana w relacji terapeutycznej dla fizycznych, emocjonalnych, poznawczych i społecznych potrzeb jednostek.
Biblioterapia - czyli leczenie za pomocą szeroko pojętej literatury, definiowana jest jako proces dynamicznej interakcji zachodzącej między osobowością czytelnika a literaturą.
Tempo w jakim rozwija się obecnie świat sprawia, że zarówno dorośli, jak i szczególnie dzieci są narażeni na różnego rodzaju trudności, szczególnie w sferze emocjonalnej, dlatego też coraz więcej pedagogów, terapeutów, wychowawców sięga po arteterapię by przepracować lub odreagować te emocjonalne napięcia u swoich podopiecznych.
Zachęcają do tego także autorzy Podstawy Programowej, wyznaczając nauczycielom szczególnie przedmiotów artystycznych cele pozaartystyczne, zwracając uwagę na konieczność nie tylko samej aktywności twórczej uczniów, ale konieczność pracy nad rozwojem ich osobowości oraz kompetencji społecznych: „Realizacja zajęć powinna umożliwiać rozwijanie aktywności twórczej oraz rozwijanie kompetencji społecznych, takich jak współdziałanie, współodpowiedzialność, umiejętność prezentacji osiągnięć indywidualnych i osiągnięć grupy, pełnienie różnorodnych funkcji w grupie, umiejętność oceny i wyboru, tolerancja dla gustów i upodobań oraz tradycji kulturowych odmiennych od własnych” . Nauczycieli zachęca się do wykorzystywania relaksacyjnych właściwości sztuki oraz zastosowania jej jako formy wypowiedzi i sposobu kształtowania myślenia twórczego, czego przykładem jest samo to, że my jako nauczyciele uczestnicząc w różnego rodzaju kursach i warsztatach jesteśmy uczeni sami różnego rodzaju relaksacji połączonych z ekspresją twórczą, czy to przez taniec i muzykę, rysunek czy wizualizację .
W szkole zajęcia z zakresu arteterapii mają przede wszystkim na celu:
- zintegrowanie grupy i zespołu klasowego czy objętego tą metodą pomocy;
- budowanie pozytywnych relacji pomiędzy uczestnikami terapii;
- ustalanie norm w danej grupie;
- umożliwienie rozwoju indywidualnego każdego z uczestników terapii oraz możliwość ekspresji tej indywidualności;
- wzrost i rozwój koncentracji uwagi oraz kontroli uwagi i przenoszenia jej odpowiednio do sytuacji ;

Bibliografia:
1. M. Radziejowska, Komentarz do Podstawy Programowej przedmiotu Muzyka, http://men.gov.pl/wp-content/uploads/2011/02/7b, pdf
2. Podstawa Programowa kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych, http://men.gov.pl/wp-content/uploads/2014/08/zalacznik_2, pdf
3. Podstawa Programowa przedmiotu Plastyka, http://men.gov.pl/wp-content/ uploads/2011/02/7c, pdf
4. J. Szymańska, Programy profilaktyczne. Podstawy profesjonalnej psychoprofilaktyki , CMPPP, Warszawa 2002.
5. Anna Piłka, Magdalena Sasin Arteterapi. Scenariusze zajęć, Wydawnictwo Uniwersytetu Łudzkiego, Łudź 2016
6. M. Nawrot, E. Kopij, E. Suska, A. Woroniuk, A. Kuczyńska, Klasyfikacja rodzajów, metod, technik i form terapii zajęciowej, Gdańsk 2005,
7. M. Kulczycki, Psychologiczne problemy człowieka chorego: z zagadnień współpracy
pracownika służby zdrowia z pacjentem, Wrocław 1971