Efekt "Placebo"

Efekt placebo istnieje w medycynie od wielu lat. Początkowo ludzie nie zdawali sobie sprawy, że technika leczenia placebo istnieje i że niesie za sobą tak wiele możliwości. Placebo z łaciny oznacza "spodobam się" i tym właśnie słowem lekarze określają leczenie, które nie ingeruje w środowisko wewnętrzne organizmu. By wytłumaczyć czym ten efekt dokładnie jest, można by powołać się na definicję zawartą w książce Wiesława Łukaszewskiego "Wielkie pytania psychologii". Placebo jest więc środkiem doustnym lub dożylny, który nie różni się wyglądem od zwykłej tabletki czy płynu (nawet barwą i smakiem są często do siebie podobne), jednak w rzeczywistości jest to substancja nieaktywna. Obecnie można również usłyszeć o pozorowanych operacjach i zabiegach, które miałyby dany efekt wzbudzić.
Skuteczność placebo jest w przybliżeniu stała w porównaniu z innymi środkami i osiąga skuteczność na poziomie od 54-56% taki środków jak: Aspiryna, Kodeina czy Zomax. Już w XIX wieku stwierdzono, że działanie placebo jest wprost proporcjonalne do mocy bólu, chociaż początkowo uznawano to za paradoks. Efekt placebo miałby być skuteczniejszy w momencie gdy ból stawałby się silniejszy. Po dłuższych badań nad skutecznością morfiny i placebo okazało się, że im silniejszy jest ból tym skuteczność morfiny maleje, natomiast wzrasta skuteczność placebo.
W 1984 r. Węgierski psychiatra Mihly Arato prowadził badania nad efektami techniki placebo w leczeniu depresji. Dostrzegł on wyraźną poprawę u połowy pacjentów chorujących krócej niż trzy miesiące, a leczonych placebo. Poprawy nie było natomiast widać u pacjentów z depresją trwającą dłużej niż rok, u których poziom hormonu stresu był znacznie podwyższony. Można wnioskować, iż przy początkach depresji warto jest sięgnąć po technikę leczenia metodą placebo, ponieważ jest to metoda wyraźnie skuteczna.
Duże znaczenie ma również efekt placebo w chorobach nowotworowych. Dobrze znana jest historia pana Wrighta, leczonego w szpitalu Long Beach w Kalifornii, któremu dawano jedynie kilka dni życia, ze względu na guza wielkości piłki tenisowej. Złotym środkiem okazał się lek o nazwie Krebiozen, o którym pacjent usłyszał początkowo same dobre informacje, jakoby ten lek był surowicą, skuteczną w walce z rakiem. Po podaniu leku panu Wright, już po trzech dniach lekarze zaobserwowali zmniejszenie się guza i poprawę stanu zdrowia pacjenta. Jednak po dwóch miesiącach pacjent usłyszał wiele negatywnych stwierdzeń na temat Krebiozenu, co spowodowało pogorszenie się jego stanu - zaobserwowano nawrót choroby. Efekt placebo miałyby więc obniżać poziom stresu i tym samym wydzielanego w organizmie kortyzolu, co powodowałoby polepszenie funkcjonowania układu odpornościowego. Układ odpornościowy byłby wtedy w stanie lepiej radzić sobie z ciężkimi chorobami i zwiększyłaby się szansa za wyzdrowienie.
Lekarze i psychologowie sprzeczają się na temat działania efektu placebo w takich metodach leczenia jak na przykład akupunktura. Akupunktura jest metodą leczenia, wywodzącą się ze Wschodu, polegającą na nakłuwaniu ciała pacjenta igłami w odpowiednich miejscach, co powoduje uśmierzenie bólu i poprawę samopoczucia. Temat skuteczności akupunktury jest tematem dosyć kontrowersyjnym, gdyż już od dawna spierano się o to, czy to faktycznie ma działanie lecznicze. Niektórzy naukowcy przypisują sukces akupunktury działaniem efektu placebo. Tłumaczą to tym, że pacjent, który przychodzi na zabieg jest z góry nastawiony na to, że ten sposób leczenia mu pomoże i od razu przyniesie efekty. Z takim nastawienie związane jest wydzielanie endorfin i wzrost ich poziomu, a wysoki poziom endorfin powoduje blokadę bólu. Pacjent przychodziłby więc na leczenie, którego jedynie świadomość przebiegania poprawiałaby samopoczucie.
Eksperymenty dotyczące działania efektu placebo opierając się głównie na badania związku pomiędzy placebo, a poprawą stanu zdrowia. Jest więc on obecny przede wszystkim w badaniach związanych stricte z medycyną. Jednak są również eksperymenty, które próbują wyjaśnić wpływ efektu placebo na niektóre zachowania ludzi oraz ich fobie czy lęki. Francuski psycholog Laurent Begue prowadził badania, które miały potwierdzić jego założenia, iż po alkoholu postrzegamy się jako bardziej atrakcyjnych i czy rzeczywiście zależy to jedynie od ilości alkoholu we krwi. Psycholog w pierwszej kolejności wybrał się do lokalnego baru, gdzie poprosił 19 klientów o ocenę ich aktualnej atrakcyjności, a następnie zmierzył poziom alkoholu w ich krwi. Analiza wyników wykazała pozytywną korelację pomiędzy ilością wypitego alkoholu, a oceną atrakcyjności. Nie było natomiast pewne czy to sam alkohol spowodował, że ludzie oceniali się jako atrakcyjnych. Poproszono więc 86 Francuzów do udziału w eksperymencie. Podzielono ich na cztery grupy, którym podano pewną ilość alkoholu, bądź nie. Mężczyźni przydzieleni do pierwszej grupy wypili trzy drinki i było to ok. 300 ml wódki. Drugiej grupie podano ten sam napój ale wmówiono im, że nie jest to alkohol, a jedynie tak smakuje. W trzeciej grupie powiedziano mężczyznom, że piją alkohol, podczas gdy jedynie brzegi szklanki skropiono odrobiną alkoholu (były to jednak znikome ilości) i była to właśnie grupa poddana efektowi placebo. Ostatnia grupa nie miała w szklance alkoholu i wiedziała, że tak faktycznie jest. Po piętnastu minutach, gdy wszyscy wypili swoje napoje, kazano uczestnikom nagrać przed kamerą fragment reklamy. Następnie kazano im te nagrania z własnym udziałem obejrzeć i ocenić swoją atrakcyjność. Wyniki wyraźnie wskazywały, że osoby, które były poddane efektowi placebo oceniały swoją atrakcyjność na wyższym poziomie niż reszta uczestników. Oznacza to, że do lepszego postrzegania siebie nie jest nam potrzebna ani krztyna alkoholu, czyli substancji ingerującej w naszą gospodarkę wewnętrzną, a jedynie świadomość, że pijemy alkohol i wrażenie, że jesteśmy pod jego wpływem. Efekt placebo wyraźnie sprawdza się więc w roli leku na niską samoocenę.
Derren Brown, showman, mówiący na siebie "psychologiczny iluzjonista" podjął się przeprowadzenia eksperymentu, mającego za zadanie sprawdzenie czy da się metodą placebo zwalczyć u ludzi lęk wysokości, lęk przed ludźmi i tłumami oraz lęk przed występami publicznymi. Stworzył on na potrzeby eksperymentu szpital, który miał u uczestników badania wywołać jeszcze większy efekt. Aktorzy, których zatrudnił mieli za zadanie wcielić się w lekarzy i naukowców, którzy tłumaczyli badanym na czym miałaby polegać siła i skuteczność leku. Wszystko po to, aby uczestnicy eksperymentu byli jak najbardziej przekonani o tym, że przyjmują lek, który faktycznie został stworzony, by wyleczyć ich lęki. Już po niewielkim czasie stosowania leku, uczestnicy potrafili dostrzec zmiany w swoim zachowaniu. Jeden z badanych, mający problem z chodzeniem na wysokościach był w tanie, bez żadnego oporu przejść się po, wcześniej omijanym, moście czy wzgórzu. Również mężczyzna, który omijał tłumy i nie potrafił przebywać wśród ludzi, zaczął więcej poruszać sie po zatłoczonych miejscach i jak sam stwierdził, nie odczuwał już takiej blokady przed zwykłą rozmową w grupie. Więcej czasu na efekty potrzebowała uczestniczka mająca problemy z wystąpieniami przed publicznością. Tabletki, które zażywała pomogły jej w niewielkim stopniu. Potrafiła ona zaśpiewać jedynie przed małą widownią ale odczuwała przy tym pewien dyskomfort. Możliwe, że lęk był w niej bardzo silnie zakorzeniony i nawet ze świadomością działania tabletki, badana nie potrafiła do końca poradzić sobie z opanowaniem stresu. Nie ma jednak wątpliwości co do tego, że tabletki, które zażywali uczestnicy nie miały żadnego wpływu na ich organizm, a wywołany u nich efekt placebo pomógł w mniejszym i większym stopniu poradzić sobie z trudnymi lękami.

9. Bibliografia.
Bocian, K. (2013). Piękniejemy po spożyciu. Strona: www.badania.net
Brown, D. (2013). Eksperymenty Derrena Browna - Pigułka Strachu. Film: https://www.youtube.com/watch?v=Ofnpk71TeY8
Łukaszewski, W. (2001). Wielkie pytania psychologii (s. 109-110). Sopot: GWP.
Prasałek, G. (2016). Dlaczego PLACEBO działa? Skuteczność leczenia placebo. Strona: www.poradnikzdrowie.pl
Rathus, A. S. (2006). Psychologia współczesna (s. 97-98, 245, 286). Gdańsk: GWP.