Rozwijanie myślenia matematycznego u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym

„Matematyka jest królową nauk”- tak zwykło się mówić. Stanowi ona podstawę rozwoju. Rozumienie jej jest wielką sprawnością, zaś stosowanie wielkim dokonaniem prowadzącym do rozwoju w każdej dziedzinie naszego życia. Niezwykle ważne w rozwoju każdego człowieka jest jej zrozumienie.
Dziecko w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym myśli na poziomie konkretnym. Samo musi odkryć zależności matematyczne. Dlatego zamiast tłumaczyć mu, dlaczego tak jest, lub skąd się to wzięło, lepiej skłonić je do obserwacji lub wykonania doświadczenia, gdyż jest to najlepszy sposób na zrozumienie złożoności zjawisk. Dojrzałości psychicznej do uczenia się matematyki nie można ukształtować przez tłumaczenie. Dojrzałość tę dziecko musi samo zdobyć, odkryć i wypróbować. Małe dzieci najskuteczniej uczą się przez zabawę. Sądzę, że dobrze zaplanowane i przemyślane przez nauczyciela zabawy i gry korzystnie wpływają na rozwój myślenia matematycznego u dzieci. Spełniają one ogromną rolę w rozwijaniu kompetencji matematycznych tych dzieci. Kształtują pojęcia matematyczne, pomagają dzieciom w zdobywaniu doświadczeń w zakresie działań matematycznych (E. Gruszczyk-Kolczyńska), ćwiczą technikę rachunkową, umożliwiają zrozumienie trudnych pojęć matematycznych, pozwalają na samodzielne wyciąganie wniosków z przeżywanych sytuacji, czasem niejasnych i problemowych.
W zdobywaniu doświadczeń matematycznych ogromne znaczenie ma trening, który rozwija umiejętności dziecka i pozwala mu pokonać kolejne etapy liczenia. Organizowane sytuacje dydaktyczne sprawiają, że ćwiczenie dziecięcego liczenia poprzez różnorodne zabawy umożliwiające manipulowanie oraz wykorzystanie każdej życiowej sytuacji do wzbogacania liczby doświadczeń matematycznych bardzo pomaga w zdobywaniu kompetencji intelektualnych do uczenia się matematyki i owocuje wysokim stopniem przyswojenia przez dziecko pojęć i umiejętności matematycznych.
Jakie są sposoby rozwijania myślenia matematycznego u dzieci? Wymieniłabym tutaj następujące kręgi: orientacja przestrzenna, rozróżnianie stron ciała, rytmy, przewidywanie następstw (przyczyna i skutek), liczenie, klasyfikacja, układanie i rozwiązywanie zadań z treścią, zapisywanie czynności matematycznych w sposób dostępny dla uczniów na etapie przedszkolnym i wczesnoszkolnym, geometria, ważenie, mierzenie długości lub objętości, konstruowanie gier planszowych oraz określanie zmian w czasie.
Kilka ze sfer sprzyjających rozwijaniu myślenia matematycznego chciałabym bliżej scharakteryzować:
Rytmy- dziecko żyje w środowisku wypełnionym rytmami: rytm dnia i nocy, następstwo pór roku, dni w tygodniu, powtarzające się wzory w architekturze, sztuce, przyrodzie, uderzające o dach krople deszczu. Rytmami wypełniona jest również matematyka (np. rytm dziesiątkowy w systemie pozycyjnym, przemienność liczb parzystych i nieparzystych, jednostki pomiaru, wielokrotności liczb).
Klasyfikacja: polega na wspomaganiu rozwoju czynności umysłowych, potrzebnych dzieciom do tworzenia pojęć, porządkowania otoczenia. Podczas doskonalenia umiejętności klasyfikacji rozwijamy logiczne myślenie, przygotowujemy do zrozumienia pojęcia liczby naturalnej. W toku tych zabaw uczniowie w określony sposób segregują i grupują, porównują zbiory, kwalifikują, zaliczają do odpowiednich kategorii i dzielą na kategorie; grupowanie, np. według koloru, wielkości, kształtu.
Orientacja przestrzenna – określanie kierunków ruchu; określanie wzajemnego położenia przedmiotów w przestrzeni i na płaszczyźnie.
Intuicje geometryczne - według L. Jeleńskiej żaden przedmiot nie uległ w nauczaniu takim zmianom metodycznym i programowym jak geometria. Nauka geometrii jest czymś obcym dla dziecka, wiedzą naprawdę książkową, dlatego należy ją przybliżać dziecku od najmłodszych lat. Rozwijać i kształtować wyobraźnię przestrzenną poprzez precyzyjnie dobrane ćwiczenia, w których dziecko będzie miało okazję manipulowania różnymi przedmiotami, badania ich właściwości, eksperymentowania. Na tym etapie kształcenia należy odchodzić od pamięciowego opanowywania definicji związanych z pojęciami geometrycznymi, na przykład figurami geometrycznymi. Zdaniem E. Gruszczyk-Kolczyńskiej małe dzieci powinny konstruować figury geometryczne z naturalnych przedmiotów, np.: pudełek, płytek, cegieł, piłek, styropianu. Podczas tych zabaw dostrzegają nie tylko kształt, ale też inne cechy tych przedmiotów, takie jak wielkość, kolor i materiał, z którego są wykonane. W ten sposób dzieci całościowo postrzegają świat figur w obserwowanych zjawiskach, na przykład w tęczy, śnieżynkach, kołach tworzących się w kałuży, gdy spadają do niej krople deszczu.

BIBLIOGRAFIA:
1. Dziecięca matematyka : program dla przedszkoli, klas zerowych i placówek integracyjnych : wychowanie przedszkolne : program nauczania / Edyta Gruszczyk-Kolczyńska, Ewa Zielińska. - Warszawa : Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1999.
2. Dziecięca matematyka 20 lat później. Książka dla rodziców i nauczycieli starszych przedszkolaków/ Edyta Gruszczyk-Kolczyńska, Ewa Zielińska. - Warszawa : Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2015;
3. Dziecko w świecie matematyki / Jan Filip, Tadeusz Rams. - Kraków : Oficyna Wydawnicza Impuls, 2000.
4. Gry i zabawy matematyczne w przedszkolu / Krystyna Wojciechowska. - Opole : Wydawnictwo Nowik, 2008.
5. Zajęcia matematyczne / Joanna Kowalewska.// Wychowanie w Przedszkolu. - 2005, nr 2, s. 32-34
6. Rozwijanie zainteresowań i zdolności matematycznych uczniów klas I-III szkoły podstawowej. Poradnik nauczyciela/ Iwona Fechner-Sędzicka, Barbara Ochmańska, Wiesława Odrobina – Warszawa: ORE, 2012
7. Metodyka arytmetyki i geometrii w pierwszych latach nauczania/ L. Jeleńska – Warszawa PZWS 1958