Kryteria oceny dojrzałości szkolnej

Aby sprostać oczekiwaniom szkolnym, dziecko 6-letnie musi osiągnąć odpowiedni poziom dojrzałości szkolnej. Różne są kryteria oceny tej dojrzałości. Według R. Stefańskiej – Klar dziecko dojrzałe do podjęcia nauki w szkole, to takie, które:
1. jest dostatecznie rozwinięte fizycznie i ruchowo, zwłaszcza
w zakresie precyzyjnych ruchów rąk i palców;
2. posiada dobrą orientację w otoczeniu oraz określony zasób wiedzy ogólnej o świecie;
3. posiada na tyle rozwinięte zdolności komunikacyjne, aby móc porozumiewać się w sposób zrozumiały dla rozmówcy (zarówno dorosłego, jak i rówieśnika);
4. potrafi działać intencjonalnie, tzn. podejmuje celowe czynności i wykonuje je do końca;
5. jest uspołecznione w stopniu pozwalającym na zgodne i przyjazne współdziałanie z rówieśnikami, liczenie się z chęciami i życzeniami innych oraz wykonywanie poleceń kierowanych przez dorosłych do całej grupy dzieci;
6. jest na tyle dojrzałe emocjonalnie, aby rozstać się z rodzicami na czas pobytu w szkole oraz kontrolować doświadczane emocje (lęk, złość i inne) nie uzewnętrzniając ich w sposób zbyt gwałtowny.
U dziecka należy więc analizować następujące czynniki:
1. dojrzałość fizyczną – prawidłowa koordynacja wzrokowo-słuchowa, postawa, zgryz, wzrost i waga;
2. dojrzałość społeczno-emocjonalną – łatwość nawiązywania kontaktów z rówieśnikami oraz dorosłymi, gotowość do współpracy w grupie, przestrzeganie obowiązujących reguł, samodzielność w zakresie samoobsługi;
3. dojrzałość intelektualną – posiadanie adekwatnego do wieku zasobu słownictwa i wiedzy o najbliższym otoczeniu, umiejętność mówienia pełnymi zdaniami na zadany temat (np. opis obrazka lub historyjki obrazkowej), zapamiętywanie wierszyków i piosenek, koncentracja uwagi na dowolnie wybranym momencie, odtwarzanie kształtów literopodobnych, wyszukiwanie różnic i podobieństw, prawidłowe trzymanie ołówka, odróżnianie prawej i lewej strony i rozumienie przyimków kierunkowych (z przodu, z tyłu, za, przed).
Szerzej kryteria oceny dojrzałości szkolnej opisała M. Kociubińska. Wyróżnia ona determinanty dojrzałości fizycznej, umysłowej i emocjonalno-społecznej.
Dojrzałość fizyczna, wiążąca się ze zdrowiem dziecka oraz ogólna sprawnością organizmu, w dużym stopniu warunkuje dojrzałość umysłową i społeczną. Podstawowym przejawem dojrzałości fizycznej jest:
• dobry stan zdrowia,
• odporność na choroby i zmęczenie,
• sprawność narządów zmysłów i narządów artykulacyjnych,
• ogólna sprawność ruchowa i manualna, związana z dobrą orientacją przestrzenną, koordynacją i pamięcią wzrokowo-ruchowo-słuchową,
• równowaga nerwowa (warunek zdrowia psychicznego
i osiągnięcia dojrzałości uczuciowej) umożliwia dziecku opanowanie reakcji uczuciowych, ruchliwości, a przede wszystkim – wraz z dojrzałością społeczną – będzie decydować
o jego zdolności przystosowania się do nowych warunków.
Dojrzałość fizyczna warunkuje dojrzałość psychomotoryczną dziecka i ma wpływ na:
• orientację w przestrzeni,
• koordynację ruchową i wzrokowo – słuchowo – ruchową,
• zręczność,
• sprawność ruchów rąk,
• opanowanie ruchów narzędziowych (praksji),
• umiejętność hamowania pewnych impulsów ruchowych,
• umiejętność wykonywania ruchów ciągłych (przy łączeniu elementów graficznych),
• zdolność utrzymania kierunku ruchu (rysowania elementów wzdłuż linii poziomej).
Podstawowym elementem dojrzałości psychoruchowej jest umiejętność przetwarzania statycznego obrazu graficznego (liter, wyrazów) na obraz dźwiękowy (głosek, słów) oraz tych obrazów na obraz ruchu.
Praca szkolna wymaga od dziecka odpowiedniego zasobu sił fizycznych, odporności na zmęczenie. Choroby, defekty, a wśród nich wady wymowy i różne dolegliwości, obniżają wydajność pracy szkolnej.
Dziecko umysłowo dojrzałe do nauki szkolnej:
- chce się uczyć;
- interesuje się czytaniem i pisaniem;
- posługuje się mową w sposób zrozumiały dla otoczenia, także poprawny pod względem gramatycznym i dźwiękowym;
- prawidłowo rozumie mowę innych;
- opanował w określonym zakresie umiejętność czytania;
- pragnie dowiadywać się różnych rzeczy od dorosłych;
- osiągnęło pewien poziom rozwoju myślenia, wyobraźni i uwagi;
- potrafi dokonać analizy i syntezy wzrokowej i słuchowej;
- ma pewien zasób doświadczeń, wyobrażeń i wiadomości pozwalający powiązać znak graficzny z odpowiednim dźwiękiem oraz treścią znaną dziecku i będący podstawą do rozwoju mowy i logicznego myślenia, procesów analizy i syntezy, na których opiera się nauczanie czytania, pisania i matematyki w klasie I;
- posiada zdolność skupienia uwagi nie tylko na tym, co je interesuje, ale także na temacie lekcji i zadaniach wysuniętych przez nauczyciela;
- myśli z zadowoleniem i zaciekawieniem o nowych, szkolnych obowiązkach.

O dojrzałości emocjonalno-społecznej dziecka świadczy:
• stopień samodzielności i zaradności;
• chęć i umiejętność nawiązywania kontaktu z rówieśnikami i nauczycielem;
• orientacja i umiejętność przystosowania się do nowego środowiska;
• równowaga uczuciowa i opanowanie – będące podstawą zdyscyplinowania i umiejętności współżycia w zespole szkolnym;
• obowiązkowość i wytrwałość;
• wiara we własne siły;
• umiejętność podporządkowania się wymaganiom nauczyciela;
• wrażliwość na opinię nauczyciela i liczenie się z jego oceną;
• adekwatność samooceny;
• podejmowanie bez lęku trudnych i nowych działań.
Proces dojrzewania nie zawsze przebiega harmonijnie. Zależy bowiem od cech wrodzonych oraz od bardzo różnych warunków środowiska, kształtujących rozwój dziecka. Zwykle nawet dzieci rozwijające się normalnie - cechuje nierówny poziom dojrzałości szkolnej. Tym bardziej może on być nierówny w przypadku dzieci o słabym układzie nerwowym, wychowujących się w niespokojnej atmosferze rodzinnej,
w środowisku kulturalnie zaniedbanym.